روایتی از یک سناریوی تکراری

یک سناریوی تکراری که به‌اعتقاد بیشتر کارشناسان، این تصمیم هم مانند تصمیمات گذشته عملی نخواهد شد، چرا که اگر کشورهای ثروتمند می‌خواستند بابت آسیبی که به هوای کره زمین زده‌اند، غرامتی بپردازند، بدهی ۱۰۰ میلیارد دلاری پیشین خود را پرداخت می‌کردند. به‌همین دلیل نمی‌توان به این تصمیمات دل خوش کرد. صمت در این گزارش به بررسی تصمیمات این نشست اقلیمی به‌ویژه تاسیس و تامین اعتبار صندوق زیان و خسارت تغییرات اقلیمی پرداخته است.

چه کسی پول می‌دهد؟

در مذاکرات آب‌وهوایی سازمان ملل، عبارت زیان و خسارت به هزینه‌هایی اشاره دارد که از تاثیرات یا وقوع حوادث شدید آب‌وهوایی مانند بالا آمدن سطح دریا ایجاد می‌شود. تامین مالی صندوق زیان و خسارت از نظر جبران هزینه‌هایی که کشورها نمی‌توانند از آن اجتناب کنند یا خود را با آن وفق دهند، متفاوت خواهد بود، اما هنوز توافقی نشده که چه مخاطره‌ای باید به‌عنوان زیان و خسارت در بلایای آب‌وهوایی در نظر گرفته شوند، همچنین هنوز مشخص نشده است که کدام یک از کشورها باید تامین اعتبار کنند. ایسنا در این‌باره نوشت: این پرسش‌ها به‌شدت بحث‌برانگیز هستند. کشورهای آسیب‌پذیر و فعالان این بخش بر این باور هستند که کشورهای ثروتمندی که با انتشار گازهای گلخانه‌ای باعث تغییرات آب‌وهوایی شده‌اند، باید تامین مالی این صندوق را برعهده گیرند. ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا به‌دلیل ترس از بدهی، در برابر این موضوع مقاومت کرده‌اند. اگر کشورها با راه‌اندازی صندوق موافقت کنند، باید به جزئیاتی مانند اینکه پول از کجا تامین شود، کشورهای ثروتمند باید چه میزان بپردازند و کدام کشورها یا بلایا واجد شرایط دریافت غرامت هستند، پرداخته شود. ناگفته نماند که تنها تعداد کمی از دولت‌ها همچون دانمارک و اسکاتلند تعهدات ناچیز و نمادینی برای صندوق خسارت و زیان داده‌اند.

تابویی به‌نام غرامت

ناصر مقدسی در گفت‌وگو با صمت، درباره تامین اعتبار این صندوق و تاثیرگذاری آن برای ایران و کشورهای خاورمیانه در راستای دریافت امکانات مالی گفت: 3 دهه پیش، کشورهای جزیره‌ای کوچک و کشورهای فقیرتر شروع به طرح درخواست برای جبران خسارت‌هایی کردند که تغییرات اقلیمی به جوامع آنها وارد می‌کند، در حالی ‌که کلمه «غرامت» به تابو تبدیل شده بود، آنها در نهایت موفق شدند، موضوع «ضرر و زیان» را در دستور کار کاپ ۲۷ قرار دهند. کشورهای ثروتمند که تمایلی به اختصاص منابع مالی نداشتند، ابتدا «موزاییک راه‌حل‌ها» مانند بیمه و سیستم‌های هشدار اولیه را در چارچوب کمک فنی برای جبران ضرر و زیان ارائه کردند، اما کشورهای در حال ‌توسعه مصمم به ایجاد یک صندوق جدید اختصاصی برای این موضوع بودند. وی افزود: از آنجایی‌ که کشورهای توسعه‌یافته و در حال‌ توسعه نقش جدی‌تری در انتشار گازهای گلخانه‌ای داشتند، بنابراین مولفه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برای این کشور مهم‌تر است، اما چون کشورهای فقیرتر و کمترتوسعه‌یافته‌تر متاثر از گرمایش زمین بوده‌اند، بحث سازگاری در این کشورها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. به‌گفته مقدسی، سازگاری با محیط، یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی است که در مذاکرات تغییر اقلیمی، توجه ویژه‌ای باید به آن کرد، چرا که اثرات گرمایش زمین در معیشت و اقتصاد کشورهای در حال ‌توسعه به‌وضوح قابل‌مشاهده است.

مقدسی گفت: همواره سرانه انتشار گازهای گلخانه‌ای کشورهای در حال‌ توسعه، کمتر از کشورهای ثروتمند است و تاثیر کمتری در گرمایش زمین دارند. گرمایش جهانی باعث جابه‌جایی جمعیت و مهاجرت و تشدید فقر شده است. به‌همین منظور، کشورها برای حل بحران‌های پیش‌رو در کاپ ۲۷ تلاش کردند، منابع مالی را در قالب این صندوق فراهم کنند، اما تعهدی به‌منظور تامین اعتبار ندادند. وی ادامه داد: تاکنون صندوق مشابه این صندوق نیز تاسیس شده که فعالیت آن در راستای سازگاری و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است، اما شاهد روند مثبت و کارساز فعالیت این صندوق با شرایط موجود نبوده‌ایم. اکنون در کاپ ۲۷ برای خسارت‌های اقلیمی، مکانیسمی مالی تهیه شده است. مقدسی درباره پیش‌بینی روند فعالیت این صندوق گفت: متاسفانه برای روند فعالیت و تاثیرگذاری این صندوق، چندان خوش‌بین نیستم، چرا که در صندوق‌های پیشین قرار بود، سالی ۱۰۰ میلیارد دلار به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اختصاص دهند که این روند محقق نشد. به‌گفته این کارشناس، برای اینکه به کشورهای در حال ‌توسعه کمک کنیم، نیاز به منابع مالی داریم، اما تاریخ نشان داده که این اهداف، تاکنون محقق نشده

است. مقدسی گفت: خسارت‌های مخاطرات اقلیمی بسیار هنگفت و قرار است، منابع مالی زیادی تبیین شود، به‌همین دلیل هم، باید برای رفع این مخاطرات، تامین اعتبار درخوری انجام گیرد.

وی افزود: اگر می‌خواهیم در سال ۲۰۳۰ میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را آن‌گونه که در توافقنامه پاریس مطرح شده، کاهش دهیم، حداقل باید ۴ تریلیون دلار صرف توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر کنیم. در کل، تمام مواردی که در کاپ ۲۷ مطرح شد، در مجموع، تکرار مباحث گذشته بود و در حال‌ حاضر مذاکرات دیگر منتفی شده است.

جایگاه ویژه تغییر اقلیم در برنامه هفتم

داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در گفت‌وگو با صمت گفت: متاسفانه کشورهای توسعه‌یافته، همکاری موردانتظار را درباره کاهش آثار تغییر اقلیم ندارند. تجربه نشان داده این کشورها نه‌تنها به تعهدات خود عمل نکرده‌اند، بلکه حتی سال گذشته برای تامین انرژی به‌سمت استفاده از منابع زغال‌سنگ رفته‌اند. خوشبختانه در سازمان محیط‌زیست، برنامه‌ای مبتنی بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تدوین و طراحی شده و کارگروه ملی تغییر اقلیم این سازمان نیز آیین‌نامه‌های مربوطه را تدوین کرده و منتظر نهایی شدن این آیین‌نامه از سوی دولت هستیم. پس از نهایی شدن این آیین‌نامه، منتظر متن تدوینی کمیسیون تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست به مجلس شورای اسلامی هستیم.

گل‌علیزاده گفت: ایران جزو کشورهای آسیب‌پذیر در حوزه تبعات تغییر اقلیم است و برای اینکه این آسیب‌پذیری را به‌حداقل برسانیم، در کنار کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای با حفظ منافع ملی، باید رفتارهای سازگارانه در پیش گیریم و برنامه‌های متناسب با آن را تدوین کنیم. در حقیقت، برای افزایش تاب‌آوری، باید رویکرد سازگارانه داشته باشیم و به تغییر الگوها در سبک زندگی و اشتغال بپردازیم. درغیراین‌صورت، محکوم به انقراض و نابودی به مقیاس یک سیاره خواهیم بود.

وی بااشاره به برخی آثار زیانبار تغییر اقلیم در کشور گفت: از اثرات مستقیم تغییر اقلیم، بیابان‌زایی و خشکسالی، تغییر در زمان و مکان بارش‌ها است که بیشتر منجر به ایجاد سیلاب‌های عظیم می‌شود. همچنین بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها و کمبود منابع آب و تبخیر بیش‌ازحد این منابع، کشور را روزبه‌روز به شرایط بحرانی نزدیک‌تر می‌کند. به‌همین دلیل، باید تهمیداتی برای کاهش این آثار بیندیشیم تا بتوانیم علاوه بر اینکه این تهدید را به یک فرصت تبدیل می‌کنیم، از خطرات آن هم ایمن باشیم. برای مثال، می‌توان از بارش‌های رگباری نهایت استفاده را کرد و فرسایش خاک را به حداقل رساند. این در حالی است که بیشتر رودخانه‌های کشور به‌سبب فرسایش عظیم خاک گل‌آلود است.  به‌گفته وی، می‌توان با طراحی پروژه‌های آبخیزداری، میزان تبخیر را به‌حداقل رساند و در کنار آن، از فرسایش بیش‌ازاندازه خاک جلوگیری کرد، همچنین برای افزایش راندمان بهره‌وری در مصرف آب بخش کشاورزی باید اقدامات درخوری انجام داد تا به بحران امنیت غذایی دچار نشویم.

اصلاح الگوی کشت

وی افزود: تغییر اقلیم به تنوع زیستی، جانوری و پوشش گیاهی، آسیب جدی می‌رساند که با طراحی و اجرای الگوی زیرکشت می‌توان تا حد زیادی از آن کاست. امروز تغییر اقلیم، گردشگری کشور را دچار اختلال کرده و تا حدی به زندگی روزمره مردم آسیب‌ زده است. همه اینها دلیل خوبی است که بحث تغییر اقلیم در برنامه هفتم جایگاه ویژه‌ای داشته باشد و در حوزه کاهش و سازگاری، اقدامات ویژه‌ای را به‌ثمر برسانیم. وی بااشاره به رویکردهای اجرایی و نظارت سازمان محیط‌زیست در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از سوی صنایع و نهادهای صنعتی گفت: در بحث اجرایی، سازمان محیط‌زیست فعالیت‌هایی را در موضوع کاهش انتشار انجام می‌دهد و پیگیری‌هایی را هم در بحث کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای در دست اجرا داریم. ضمن اینکه، لایحه تغییر اقلیم هم، در مرحله تهیه، تدوین و اجرا قرار دارد و اکنون در حال طی کردن مراحل قانونی است. گرمایش جهانی و تغییر اقلیم یک خطر جهانی است و الزام دارد که تمامی کشورها در کنار هم نسبت به کاهش انتشار اقدامات جدی داشته باشند. همچنین، کشورها در درون خود هم باید رفتارهای سازگار با آن را در پیش بگیرند.

انرژی در کشور ما بی‌ارزش است

وی ادامه داد: متاسفانه ارزانی انرژی در کشور ما موجب شده انتشار گازهای گلخانه‌ای رو به افزایش باشد، در حالی ‌که اگر قدر انرژی را بیشتر می‌دانستیم، با مصرف بهینه انرژی به‌طورحتم از انتشار این گازها کاسته می‌شد. امروز نیازمند مشارکت آحاد مردم برای حفظ کره زمین از آثار و تبعات گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی هستیم.

 این هدف بدون آموزش و فرهنگ‌سازی نسل‌های امروز میسر نخواهد شد. به‌عبارت روشن‌تر، آموزش و آگاهی‌بخشی باید از مدارس آغاز شود. کودکان باید در سال‌های اولیه زندگی بدانند که تنها یک زمین دارند و باید از آن محافظت کنند.

 شاید چنین موضوعی به ایجاد نگرانی در میان کودکان بینجامد، اما ایجاد حساسیت در کودکان موجب زنده شدن امید در دل نسل‌های آتی می‌شود. گفتنی است، با آگاه‌سازی کودکان می‌توان مطالبه‌گری را در میان آنها افزایش داد. وقتی مطالبه‌گری افزایش پیدا کند، سازمان‌ها و نهادهای مربوطه تلاش بیشتری خواهند کرد.

سخن پایانی

باوجود موارد یادشده، برخی کشورها با گنجاندن هدف جلوگیری از افزایش بیش از ۱.۵ درجه سانتیگرادی دما در متن رسمی نشست آب و هوایی سازمان ملل موسوم به COP۲۷ مخالفت کرده‌اند. بسیاری از کشورهای در حال ‌توسعه، خواستار ایجاد صندوق «زیان و خسارات» شده‌اند که براساس آن به کشورهایی که در تلاش برای مقابله با بلایا و بازسازی خسارت‌ها هستند، کمک شود، هرچند جان کری گفته است که ایالات‌متحده از ایجاد چنین صندوقی حمایت نخواهد کرد و معتقد است باید از پلتفرم‌های موجود استفاده شود. روند مذاکرات نشان‌دهنده همکاری توسعه‌یافته‌ها با کشورهای فقیر است، اما دولت‌های صاحب اقتصاد نوظهور، خواهان مذاکرات غیرتجویزی، غیرتنبیهی، تسهیل‌کننده، احترام به حاکمیت ملی و مطابق شرایط ملی هر کشور هستند. آنها معتقدند کاهش انتشار باید با اهداف جدیدتری از آنچه در معاهده پاریس نوشته ‌شده است، تدوین شود. در شرم‌الشیخ و در فرآیند مذاکرات کاپ ۲۷ ، کشورها درباره چگونگی ساختار این برنامه کاری بحث کردند، اما دیدگاه‌های کشورها در این رابطه بسیار از یکدیگر فاصله داشت. کشورهای توسعه‌یافته و آسیب‌پذیر می‌خواستند مذاکرات، طولانی، قوی و خاص باشد، اما اقتصادهای نوظهور از مذاکرات کوتاه، ضعیف و گسترده حمایت می‌کردند. در این میان، تلاش‌های اتحادیه اروپا و کشورهای کوچک جزیره‌ای برای تضمین تعهدات قوی‌تر در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تعیین سال ۲۰۲۵ برای دستیابی به اوج انتشار جهانی با شکست روبه‌رو شد.