زباله‌سوزی غیرمجاز نفس پایتخت را گرفت

این مقام مسئول معتقد است ما هرچقدر بتوانیم میزان انتشار آلاینده‌ها در نیروگاه‌ها، صنایع و سایر مراکز قانونی را کنترل کنیم، بازهم تا وقتی دستگاه‌های دیگر کمک نکنند، نمی‌توانیم جلوی زباله‌سوزی غیرمجاز را بگیریم. البته استانداری تهران اخیرا وعده داده است که پیگیری‌های موردنیاز را در این زمینه انجام دهد و شهرداری‌های استان را موظف کند که بر تخلیه و سوزاندن غیرمجاز زباله‌ها در سطح استان نظارت کنند. اظهارات این مقام مسئول در حالی عنوان می‌شود که حدود یک ماه پیش خبرهایی مبنی بر دفن غیرقابل استاندار زباله در کهریزک نیز منتشر شد که ظاهرا باز هم در سایه بی‌توجهی مسئولان، مجموع این عوامل امروز هوای پایتخت را با بحران مواجه کرده است.

مشکل پسماندسوزی غیرمجاز جدی است

یکی از معضلات بسیار جدی در حوزه آلودگی هوای تهران که تا کنون کمتر به آن توجه شده، موضوع پسماندسوزی غیرمجاز در سطح استان است. این جمله را معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران تاکید کرده زباله‌سوزی غیرمجاز در اطراف تهران از جمله عوامل مهم آلودگی هوای پایتخت محسوب می‌شود.

البته به گفته این مقام مسئول، سازمان محیط‌زیست تا کنون پیگیری‌ها و اقدامات حقوقی زیادی را برای برخورد با این مسئله انجام داده و موضوع را به اطلاع مسئولان ذی‌ربط رسانده، اما هنوز توجه جدی به آن نشده است. معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران تاکید دارد؛ سوزاندن غیرمجاز زباله قطعا باعث انتشار گازهای سمی و آلاینده‌های خطرناکی در سطح شهر می‌شود و لازم است سریعا با این مسئله برخورد شود.

تهرانی‌ها در آذر فقط ۶ روز هوای سالم داشتند

آذر امسال آلودگی هوا، پدیده جوی غالب کلانشهر تهران بود و نه تنها اهالی این شهر در بیشتر روزها با دود و دم دست و پنجه نرم کردند، بلکه رکوردهایی کم سابقه نیز از انتشار آلاینده‌های مضر در آسمان پایتخت ثبت شد؛ به نحوی که آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که در آذر امسال، هوای پایتخت ۱۶ روز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس و ۸ روز در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها قرار داشت و تهرانی‌ها در این مدت فقط ۶ روز هوای قابل قبول را تنفس کردند.

در این میان اما اخیرا مسئولان شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اظهاراتی را درباره انتشار حجم بالایی از گاز مضر SO۲ یا همان دی‌اکسید گوگرد در هوای پایتخت مطرح کرده اند؛ به عبارت دیگر، در حالی که معمولا در فصول سرد سال، شاخص اصلی آلودگی هوای تهران ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون یا همان دوده‌های سیاه است و در آذرماه امسال نیز این ذرات به عنوان شاخص‌ترین آلاینده هوای پایتخت معرفی شدند، اما به گفته محمدمهدی میرزایی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در فاصله بین ۲۲ تا ۲۵ آذر شاهد افزایش چشمگیر انتشار آلاینده دی‌اکسید گوگرد بودیم و این سطح از انتشار SO۲ در هفت سال گذشته بی‌سابقه محسوب می‌شود.

همچنین احمد طاهری، مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اخیرا اعلام کرده است «با وجود ارتقای استاندارد سوخت توزیعی در تهران به یورو ۴ در سال‌های گذشته، در روزهای اخیر شاهد افرایش غلطت دی اکسید گوگرد بوده‌ایم که با توجه به کیفیت سوخت توزیعی در کلانشهر تهران نگاه‌ها کمتر به سمت منابع آلاینده متحرک می‌رود. البته ما در شهرداری تهران اختیاری برای پایش سوخت توزیعی نداریم و نمی‌توانیم بگوییم چه اتفاقی در این زمینه افتاده است، اما براساس مسئولیت اجتماعی خود، این موضوع را اطلاع‌رسانی کردیم.»

در این میان علاوه بر مسئله انتشار بیش از حد دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران، در روزهای اخیر برخی کارشناسان در فضای مجازی، گزارشاتی را درباره انتشار آلاینده دی‌اکسید نیتروژن یا همان NO۲ نیز مطرح کرده و تاکید داشته‌اند که انتشار این آلاینده می‌تواند با سوزاندن سوخت‌های بی‌کیفیت در صنایع یا نیروگاه‌های اطراف تهران مرتبط باشد. البته بررسی آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که آذرامسال، میزان انتشار آلاینده NO۲ در سطح شهر تهران فقط دو روز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت که آن هم مربوط به روزهای سوم و چهارم آذر بود.

زهره عبادتی معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران در گفت‌وگو با ایلنا گفت: اکنون حدود دو هفته است که هوای تهران در شرایط پایدار قرار دارد و در این وضعیت با توجه به وقوع پدیده وارونگی دما، آلاینده‌ها در لایه‌های پایین جو باقی می‌مانند و با توجه به مصرف سوخت‌های فسیلی توسط منابع ثابت و متحرک، احتمال تشدید آلودگی هوا دور از انتظار نیست.

وی افزود: وارنگی دما یک پدیده طبیعی است که به دلیل شرایط توپوگرافی استان تهران در فصول سرد سال اتفاق می‌افتد و نمی‌توانیم با آن مقابله کنیم، بلکه باید وقتی که این پدیده رخ می‌دهد، میزان انتشار آلاینده‌ها را مدیریت کنیم. به همین دلیل نیز در این شرایط کارگروه اضطرار آلودگی هوا برگزار می‌شود تا مقرراتی را برای کاهش انتشار آلاینده‌ها و کمتر شدن مواجهه گروه‌های حساس با هوای آلوده وضع کند؛ از جمله مواردی هم که می‌تواند در کاهش ترافیک و کمتر شدن درگیری گروه‌های حساس با آلودگی هوا نقش داشته باشد، غیرحضوری شدن مدارس و دانشگاه‌ها است.

معاون اداره کل محیط‌زیست استان تهران ادامه داد: در روزهای اخیر حتی در ساعاتی که شاخص دی‌اکسید گوگرد به شکل کم‌سابقه‌ای بالا رفت، بازهم بالاترین شاخص آلودگی هوای تهران مربوط به ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون بود.

وی در ادامه تاکید کرد: مهم‌ترین عامل انتشار بیش از حد SO۲، استفاده از سوخت پرگوگرد توسط منابع ثابت یا متحرک است و با توجه به افزایش انتشار این گاز در روزهای اخیر به‌خصوص روز ۲۴ آذر، سازمان محیط‌زیست در حال بررسی منبع اصلی انتشار این گاز است. البته موضوع مازوت سوزی در تهران منتفی است، ولی بازهم ما این مسئله را رسیدگی می‌کنیم که آیا بالا رفتن ناگهانی شاخص دی‌اکسید گوگرد در برخی روزهای اخیر، به تخلف یک واحد صنعتی ربط داشته یا به توزیع سوخت غیراستاندارد مرتبط بوده است.

مازوت‌سوزی در تهران ممنوع است

عبادتی با تاکید بر ممنوعیت اکید مازوت سوزی در تهران گفت: سازمان محیط‌زیست از سال‌ها پیش استفاده از سوخت مازوت را در نیروگاه‌ها و صنایع شهر تهران و مناطق اطراف آن ممنوع کرده است و براساس پایش‌هایی که همکاران ما به صورت روزانه انجام می‌دهند، هیچ کدام از نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی بزرگ تهران و مناطق اطراف آن که انتشار آلاینده‌ها توسط آنها بتواند تاثیری روی آلودگی هوای تهران بگذارد، مازوت مصرف نمی‌کنند. همچنین براساس استعلاماتی که ما از شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و شرکت ملی گاز ایران انجام دادیم، گاز طبیعی تمام واحدهای صنعتی و نیروگاه‌های تهران تامین شده و به هیچ وجه مازوت به این واحدها تحویل داده نشده است.

این مقام محیط زیستی استان تهران ادامه داد: در روزهایی که در هفته گذشته میزان انتشار SO۲ بیش از حد افزایش یافت، بازهم از نظر شاخص‌ها، سطح این آلاینده در شرایط قابل قبول قرار داشت و عامل اصلی آلودگی هوا ذرات معلق بود. البته اساسا در بیشتر روزهای سال حتی در روزهایی که هوای تهران آلوده می‌شود، شاخص انتشار دی‌اکسید گوگرد زیر ۵۰ است و این گاز از نظر میزان انتشار در وضعیت پاک قرار دارد، بنابراین افزایش ناگهانی انتشار SO۲ در برخی روزهای هفته گذشته اتفاقی غیرمعمول بود که ما در حال بررسی علت دقیق آن هستیم.

وی درباره میزان انتشار گاز مضر دی‌اکسید نیتروژن در روزهای اخیر نیز توضیح داد: در هفته‌های گذشته شاهد افزایش بی‌سابقه NO۲ در آسمان تهران نبودیم، اما در هر صورت باید توجه داشت که این گاز آلاینده بر اثر مصرف گاز طبیعی در منابع ثابت تولید می‌شود و وقتی که در فصل سرما، مصرف این گاز در سیستم‌های گرمایشی تمام منازل و مجتمع‌های اداری، تجاری و آموزشی در سطح شهر بالا می‌رود، افزایش انتشار دی‌اکسید کربن در آسمان تهران در این روزها دور از انتظار نیست.

نقش خودروهای سنگین در آلودگی

عبادتی درباره احتمال توزیع سوخت غیراستاندارد در سطح شهر تهران و مناطق اطراف آن و افزایش انتشار دی‌اکسید گوگرد گفت: اداره کل محیط‌زیست استان تهران به صورت دوره‌ای از جایگاه‌های بنزین و گازوئیل در سطح استان نمونه برداری می‌کند و آخرین پایش هفته گذشته انجام شد که در آن، شاهد رعایت استاندارد یورو ۴ در سوخت توزیعی برای خودروهای سبک و سنگین در استان تهران بودیم. البته مشکلی که در این زمینه وجود دارد، این است که بعضی خودروها به‌خصوص خودروهای سنگین، از جایگاه‌های خارج از استان تهران سوخت‌گیری می‌کنند که بعضا ممکن است سوخت‌های آلاینده‌ای در آنها توزیع شود. مشکل دیگر خودروهای سنگین این است که بسیاری از آنها از فیلتر دوده استاندارد استفاده نمی‌کنند یا طول عمر فیلتر دوده یا سایر قطعات مربوط به آلایندگی آنها پایان یافته است. وی در ادامه تاکید کرد: البته در شرایط تشدید آلودگی هوا، کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران حتما منع تردد کامیون‌ها و خودروهای سنگین را به عنوان یکی از مصوبات اصلی برای کاهش انتشار آلاینده‌ها در آسمان پایتخت تصویب می‌کند.

دفن غیراستاندارد زباله در کهریزک

حدود یک ماه پیش سازمان فضایی امریکا (ناسا) عکسی از یک ابر ۵ متری متشکل از متان روی جو کهریزک را منتشر کرد که در فرآیند دفن زباله ایجاد شده بود. خبر حاکی از آن بود که دانشمندان ناسا بیش از ۵۰ نقطه را در سراسر جهان شناسایی کرده‌اند که به میزان عمده‌ای متان وارد جو می‌کنند. این بررسی جامع یک پیشرفت در زمینه مبارزه با گازهای گلخانه‌ای قوی محسوب می‌شود. متان تقریبا عامل ۳۰ درصد افزایش دمای جهانی تا به امروز است. هرچند مقدار این گاز در جو زمین بسیار کمتر از کربن دی‌اکسید است، اما در مقیاس زمانی یک قرن، حدود ۲۸ برابر گاز گلخانه‌ای قوی‌تری است و این مقدار در یک بازهٔ زمانی ۲۰ ساله، به ۸۰ برابر می‌رسد. متاسفانه برخی مواقع شاهد هستیم که حجم وسیعی از زباله‌های تولیدی در بخش‌های مختلف خانگی، صنعتی و ساختمانی بدون رعایت نکات حفاظتی و مدنظر قرار گرفتن بحث تفکیک توسط متولیان دفع پسماند در اطراف شهرها و کوه‌ها دفن رها می‌شود، گاها دفن زباله به این شیوه موجب مساعد شدن بوی ناخوشایند در فضا و محل تجمع حیوانات موذی خواهد شد. کارشناسان معتقدند، سیستم از بین بردن پسماند باید با رعایت نکاتی همراه باشد که آسیب کمتری به محیط زیست وارد شود و ما باید از تجربیات کشورهای بزرگ دنیا در این مورد الگوبرداری کنیم. باید بدانیم چگونه زباله‌های خود را بازیافت کنیم. این فرآیند نیازمند یک برنامه‌ریزی و سازماندهی است و باید متخصصان امر و کسانی که تجربه کافی و اطلاعات در این زمینه رادارند، برنامه‌ریزی لازم را انجام دهند که به گفته برخی از کارشناسان هیچ شهرداری درجهان توانایی انجام چنین کار بزرگی را ندارد. شاید به همین دلیل هم بود که سازمانی تحت عنوان سازمان مدیریت پسماند تاسیس شد. هرچند که عمر این سازمان بیشتر از چند سال نبود و بنا به دلایلی وقفه در کارش افتاد. به علاوه اینکه در کشور ما استقبال چندانی برای تولید انرژی از پسماند نشده و برخی معتقدند این موضوع به ارزان بودن انرژی بر می‌گردد. براساس آمار نیز روزانه چندین هزار تن پسماندهای شهری و خطرناک در سطح کشور تولید می‌شود؛ زباله‌هایی که برخی از آنها خطرناکند و آسیب‌های فراوانی به محیط‌زیست می‌زنند اما می‌توانند منبعی برای تولید انرژی گرمایشی و الکتریکی باشند. بنابراین تفکیک زباله‌های خشک و تر از ابتدا همان حلقه گمشده مدیریت پسماند است که با سرمایه‌گذاری روی آن می‌توان از هزینه‌های هنگفت بیشتری در بخش دفع و امحای زباله کاست. با این وجود نگرشی جامع و واحدی درباره چرخه پسماند در مدیریت آن وجود ندارد و اغلب مدیران نهادهای دولتی مربوطه نظیر شهرداری‌ها با نگرش کسب سود به آن نگاه می‌کنند.

سخن پایانی

این روزها شاهد شدت گرفتن آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور هستیم و همین موضوع باعث شده تا مدارس و دانشگاه‌ها به شکل مجازی دایر شوند. اما، سوالی که همچنان بدون پاسخ مانده و متولی مشخصی نیز برای آن نداریم، این است که چرا نمی‌توانیم هوای آلوده را مدیریت و کنترل کنیم. بررسی‌ها و مطالعات، حاکی از تهدید سلامت جان ساکنان شهرهای آلوده است. اگر بخواهیم وارد عمق این موضوع شویم، قطعاً با یک فاجعه انسانی پنهان مواجه خواهیم شد. افزایش بیماری‌های قلبی عروقی، تنفسی، ریوی و به دنبال آنها، افزایش انواع سرطان‌ها، از مهم‌ترین عارضه‌های خطرناک و پنهان، آلودگی هوا است که شاید خیلی جدی گرفته نمی‌شود.

در قانون هوای پاک، مسئولیت‌هایی برای دستگاه‌های مختلف مشخص شده که سازمان محیط زیست در این قانون به عنوان متولی و ناظر معرفی شده است، اما امروز در اجرای قانون هوای پاک شاهد هستیم در بیشتر دستگاه‌های مسئول و وزارتخانه‌ها کاستی‌های زیادی رخ داده است.