فراموشی دسته‌جمعی

اکنون باوجود مخالفت‌های بسیاری از کارشناسان با توجیه نامناسب‌ بودن زمان اجرای طرح کالابرگ، این طرح در حال اجرای آزمایشی در 3 استان کشور است. براساس تازه‌ترین اخبار نیز صولت مرتضوی، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی گفت: قرار است قبل از موعد مقرر واریز یارانه‌های نقدی، یک شبکه ملی پشتیبانی ایجاد شود. این شبکه امکان خرید را برای تمام یارانه‌بگیران فراهم می‌کند و افراد می‌توانند ۱۱ قلم کالا را خریداری و از یارانه استفاده کنند. ظاهرا اجرای طرح کالابرگ آنقدر رضایت مسئولان را به‌دنبال داشته که شرط اصلی برای اجرای این طرح فراموش شده است. صمت در این گزارش به بررسی الزامات و پیامدهای اجرای طرح کالابرگ پرداخته است.

پیامدهای انجام جراحی اقتصادی

حذف ارز ترجیحی را اجرا و برای خانواده‌ها بسته به دهک آنها یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی به‌ازای هر نفر در نظر گرفت. گرچه در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ به‌صراحت بیان شده بود حذف ارز ترجیحی به‌شرط بازگرداندن قیمت‌ها به شهریور سال ۱۴۰۰ و ارائه کالابرگ الکترونیکی برای کالاهای اساسی انجام شود، اما دولت فعلا هیچ ‌کدام از این دو شرط را اجرا نکرده است. البته به‌تازگی اعلام کرده به‌زودی شرط دوم یعنی ارائه کالابرگ الکترونیکی را برای تمام کشور کلید می‌زند و بعد از بررسی نتایج اجرای آزمایشی این طرح در برخی از استان‌ها آن را به‌صورت کامل اجرا خواهد کرد؛ هرچند همچنان درباره شرط بازگشت قیمت‌ کالاها به شهریور ۱۴۰۰ چیزی عنوان نشده و از شواهد بازار نیز چنین برنمی‌آید که اراده‌ای برای اجرایی کردن آن وجود داشته باشد. ظاهرا آقایان شرط دوم را قبل از شرط اول اجرایی می‌کنند و وعده تحقق شرط اول را می‌دهند؛ این در حالی است که باوجود وضعیت اقتصادی فعلی بازار حسابی بر موج گرانی سوار است و حالا حالاها خیال پیاده شدن ندارد. علاوه بر این مسائل توزیع کالابرگ یا همان کوپن تجربه‌ای بود که ما تنها در دوره جنگ داشتیم و سال‌هاست از آن تجربه عبور کرده‌ایم؛ در نتیجه مشخص نیست دولت چگونه قرار است این طرح را پیگیری کند و نمی‌توان با قاطعیت از موفقیت دولت در این کار صحبت کرد. از سوی دیگر موضوع اصلی مردم انتخاب بین یارانه نقدی یا کالابرگ نیست، درد اصلی درد نداری است که حسابی این روزها شهروندان را به تنگ آورده است.

توزیع کوپن مشکل‌گشای اقتصاد و معیشت نیست

محمدرضا سبزعلیپور، اقتصاددان با اشاره به تصمیمات نسنجیده و غلط برخی مسئولان مبنی بر کوپنی کردن اقتصاد ایران به صمت گفت: آیا ایران کشوری فقیر و بی‌پول است؟ ایران دارای موقعیت‌های جذاب و بی‌نظیری است که آرزوی بیشتر جهانیان است. امروز شرایط اقتصاد ایران ۱۸۰ درجه با ظرفیت‌ها و جایگاه این کشور در جهان متفاوت است.

وی با انتقاد نسبت به شرایط اقتصادی فعلی گفت: بخشی از معضلات و نابسامانی‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی است، اما بخش اعظم آن از بی‌تدبیری و سوءمدیریت دولت‌ها نشأت می‌گیرد. دولت‌های گذشته و حال، همگی وعده ساماندهی اوضاع اقتصاد را به کرات داده‌اند، اما در عمل نه‌تنها هیچ اتفاق مثبتی رخ نداده بلکه روز به روز وضعیت بدتر نیز شده است.

سبزعلیپور با انتقاد از اجرای طرح کالابرگ بیان کرد: کشوری که ثروتمند است، باید مردمش نیز در رفاه باشند اما اکنون قرار است توزیع کوپن آغاز شود. تجربه کوپن در ایران آن هم بعد از پیروزی انقلاب، به آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بازمی‌گردد. کوپن زمانی کاربرد دارد که تولید و واردات کالا محدود شده باشد و تقاضا بیش از عرضه باشد، اما در حال ‌حاضر نه‌تنها کالاهای اساسی به‌وفور تولید می‌شود، بلکه واردات کالاهای اساسی و حتی کالاهای لوکس در حد زیادی انجام می‌شود؛ به‌طوری‌که عرضه بیش از تقاضا است. با این شرایط تنها مشکل، گرانی لحظه‌به‌لحظه کالا و خدمات است که این مسئله به سوءمدیریت و نبود نظارت کافی مسئولان بازمی‌گردد. توزیع کوپن مشکل‌گشای اقتصاد و زندگی مردم نیست. تاکید می‌کنم کوپن اصلا برازنده ایران و ایرانی نیست؛ پس از دولت و مجلس محترم درخواست می‌کنم ایران را به ۴۰ سال پیش برنگردانند.

وی با اشاره به وضعیت بد اقتصادی مردم گفت: درد اقتصاد و مشکل امروز مردم، عدم امکان خرید کالا با کوپن نیست، بلکه زیر خط فقر بودن، تنگی معیشت، تورم و گرانی لحظه‌به‌لحظه و نابسامانی بازار است. در ایران همه نوع کالای داخلی و خارجی به‌وفور یافت می‌شود. اگر پول بدهی، هر نوع کالایی را که بخواهی بدون نیاز به کوپن درب منزل تحویل داده می‌شود؛ پس کالا موجود است، مشکل بی‌پولی و گرانی است. این مشکلات را می‌توان با تدبیر، سیاست و برنامه به‌راحتی حل‌وفصل کرد.

این کارشناس حوزه تجارت با بیان اینکه توزیع نقدینگی در جامعه مردم را وابسته می‌کند، افزود: در حال ‌حاضر بدترین دوران را از نظر فقر، فلاکت و بیکاری سپری می‌کنیم، این در حالی است که وظیفه دولت اشتغالزایی و توجه به معیشت مردم است.

طرح کالابرگ باید کنار برود

محمدصادق مشایخ، رئیس کمیسیون توسعه بازرگانی بنیاد امید ایرانیان درباره اجرای طرح کالابرگ به صمت گفت: مسئولان قصد دارند با صحبت از کالابرگ، اندکی از شعله آتش تورم بکاهند. آنچه مشخص است، توزیع کالابرگ موجب افزایش تولید نمی‌شود. تجربه ثابت کرده توزیع کالابرگ نه‌تنها کمکی به تامین سفره مردم نخواهد کرد، بلکه فساد ایجاد می‌کند. ممکن است کالابرگ با بروز فساد، بحران بزرگی را در کشور ایجاد ‌کند که نتیجه بی‌تدبیری دولت خواهد بود.  به‌گفته بسیاری از کارشناسان، توزیع کالابرگ تنها هزینه سنگین روی دست دولت می‌گذارد و سود دیگری ندارد. دولت باید طرح کالابرگ را به‌‌طور کامل فراموش کند، زیرا اگر کالابرگ حذف شود برای مردم بهتر است. وی با اشاره به افزایش تورم اظهار کرد: بحران تورم با ارائه کالابرگ آرام نمی‌گیرد و در حقیقت تورم دیگر قابل‌کنترل نیست. وقتی نرخ دلار به‌سرعت از ۳۵ هزار تومان به ۴۰ هزار تومان می‌رسد، قطعا کنترل این تورم به‌آسانی ممکن نخواهد بود.

دولت متخصص نمی‌خواهد!

مشایخ ضمن انتقاد به عملکرد دولت بیان کرد: متاسفانه این دولت نمی‌خواهد از تجربیات افراد متخصص استفاده کند که نتیجه آن تصمیمات یک‌شبه است. راهکار اقتصادی درست این بود که ابتدا یارانه به حساب تولیدکننده واریز و پس از تولید، کمک‌هزینه لازم برای خرید نیازهای اولیه به حساب مردم واریز شود. وی افزود: این اقدام پیش از بررسی شرایط بازار و تحلیل عرضه و تقاضا انجام شد. افراد دارای تمکن مالی با خرید بیش از نیاز و احتکار کالا از تصمیمات ناگهانی و نادرست آسیبی نمی‌بینند و در مقابل، کمبود کالا، نتیجه مخرب این سیاست برای سفره قشر ضعیف است.  این کارشناس اقتصاد با بیان اینکه باید در حوزه‌های اقتصاد از افراد متخصص استفاده شود، گفت: برای رشد درست اقتصاد، مسئولان و کارشناسان باید بدانند مفهوم اصلی اقتصاد چیست و فرمولی علمی برای حل مشکلات اقتصادی داشته باشند؛ بنابراین اصلاح وضعیت فعلی اقتصاد نیازمند اراده و عزمی قوی است. تا زمانی که ما نخواهیم از سرمایه‌های ملی کشور مانند کارشناسان و دانشمندان استفاده کنیم هیچ چیز درست نمی‌شود. همچنین تا زمانی که رانت و فساد موجود در ساختار اقتصادی کشور از بین نرود، وضعیت اقتصادی درست نخواهد شد.

اقتصاد بدون تولید، مرده است

رئیس کمیسیون توسعه بازرگانی بنیاد امید ایرانیان با بیان اینکه اقتصاد کشور مرده است، افزود: تا زمانی که تولید نداشته باشیم، اوضاع اقتصادی هر روز بدتر از دیروز می‌شود، این در حالی است که ما اصلا منابع تولید نداریم و بسیاری از کارخانه‌های ما تعطیل هستند. در نتیجه این روند، اوضاع برای قاچاقچیان، عروسی و برای تولیدکننده عزا است. نباید بگذاریم اقتصاد بمیرد که سپس برای آن مجلس عزا بگیریم.

رویایی نشدنی!

مشایخ با اشاره به شرط مجلس برای اجرای طرح کالابرگ گفت: برگشت قیمت‌ها به شهریور ۱۴۰۰ رویایی بیش نیست، این در حالی است که با توزیع کالابرگ رانت افزایش می‌یابد. بهتر است دولت هزینه لازم برای کالابرگ را به مبلغ یارانه اضافه کند، نه اینکه بحران جدیدی ایجاد کند.

یک نکته قابل‌تامل

گرچه برای قضاوت زود است، اما باید دید بالاخره طرح پرحاشیه کالابرگ الکترونیکی کالاهای اساسی که 8 ماه است اجرای آن به‌دلایل مختلف به تعویق افتاده، اجرایی می‌شود یا خیر و در نهایت می‌تواند قیمت کالاهای اساسی را برای قشرهای متوسط و پایین جامعه به قیمت شهریور سال 1400 برگرداند؟

نکته قابل‌تامل آنکه، دولت مرداد امسال لایحه‌ای را به مجلس ارسال کرد که براساس آن برخی مفاد مربوط به طرح کالابرگ الکترونیک تغییر کرده است. لایحه اصلاح قانون بودجه 1401 که به‌ پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه، سازمان اداری و استخدامی و بانک مرکزی در جلسه هیات وزیران به تصویب رسید، برای انجام تشریفات قانونی با امضای رئیس‌جمهوری به مجلس شورای اسلامی ارسال شده است.

 در مقدمه توجیهی این لایحه آمده بود: به‌منظور رفع اشکالات برخی احکام قانون بودجه 1401، در زمینه کنترل قیمت کالاها و افزایش عادلانه حقوق و دستمزد و برقراری معافیت مالیاتی نسبت به سود متعلق به حساب‌های بانکی و نظارت بر تسهیلات غیرجاری، لایحه زیر ارائه می‌شود.

براساس اصلاحیه بند یک قسمت «س» تبصره یک قانون بودجه، عملا دولت از تامین اقلام اساسی که پیش از این مشمول ارز ترجیحی بودند و پیش‌بینی شده بود با قیمت شهریور 1400 به دست مصرف‌کننده برسند، عقب‌نشینی کرده است.

برمبنای لایحه اصلاحی دولت، عبارت به‌قیمت شهریور 1400 از متن قانون بودجه حذف خواهد شد و در صورت موافقت مجلس، دولت در این زمینه مسئولیتی نخواهد داشت.

بعد از گذشت 5 ماه از رونمایی این لایحه در مرداد که می‌توان نام عبور از تثبیت قیمت کالاهای اساسی به نرخ شهریور 1400 را روی آن گذاشت، خبری منتشر نشده است.

سخن پایانی

دولت سیزدهم با انجام جراحی اقتصادی معروف خود، عزم خود را جزم کرده بود که بعد از حدود ۴۰ سال کوپن را به سفره‌های مردم بازگرداند که حالا ظاهرا زمزمه‌های اجرا شدن طرح کالابرگ به گوش می‌رسد. از سوی دیگر اوایل سال ۱۴۰۱ ارز ترجیحی با پافشاری دولت حذف شد، این در حالی است که شرط مجلس برای اجرای طرح حذف ارز ترجیحی، برگشت قیمت‌ها به شهریور ۱۴۰۰ بود. اکنون که مسئولان از اجرایی شدن طرح کالابرگ خبر می‌دهند، به‌نظر می‌رسد شرط اول به فراموشی سپرده شده و دیگر یادی از آن نمی‌شود. به‌نظر می‌رسد مجلس نیز شرطی که خود گذاشته را فراموش کرده است. ظاهرا آقایان به فراموشی دسته‌جمعی دچار شدند و خبری از کاهش قیمت و بازگشت به قیمت‌ّ‌های شهریور 1400 نیست. براساس آخرین اخبار مردم می‌توانند بین دریافت یارانه نقدی و کالابرگ خودشان یک مورد را انتخاب کنند؛ بر این اساس باید گفت ظاهرا مشکل مردم تردید در انتخاب بین این دو بود که مرتفع شد. حال باید دید با اجرا شدن طرح کالابرگ چه اتفاقی برای قیمت‌ها در بازار خواهد افتاد.