طرح پرداخت مالیات بورس بازان به کجا رسید؟

اخیراً جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرح اخذ مالیات بر عایدی سرمایه را برای بررسی در جلسه علنی مجلس، تقدیم هیأت‌رئیسه کردند و خبرهایی هم از اضافه شدن بازار سرمایه به فهرست بازارهایی منتشر شد که انتقادات فراوانی به دنبال داشت.

در همان زمان در یکی از کانال‌های فعال بورسی تصویری از نوشته وزیر اقتصاد مبنی بر اینکه فعلاً برنامه‌ای بر مالیات بر عایدی سرمایه بورسی نداریم منتشر شد، ضمن آنکه سال گذشته رئیس سازمان مالیاتی کشور هم دریافت مالیات از سهام را مردود اعلام کرد اما با این حال همچنان سرمایه‌گذاران بورسی از این خبر، نگران هستند.

در این بین کارشناسان نیز بر این باورند که طرح اخذ مالیات بر عایدی سرمایه برای بازارهای غیر مولدی چون مسکن و خودرو، بسیار مثبت است اما برای بازار سرمایه که از ارکان تأمین مالی در اقتصاد و ابزاری کارآمد برای تأمین مالی بنگاه‌های کوچک، متوسط و بزرگ است، آن هم در شرایط کنونی که نقدینگی سرگردان به سمت بورس هدایت شده، می‌تواند اسباب خروج سرمایه را از این بازار فراهم کند.

افزایش درآمدهای مالیاتی

طرح قانون مالیات بر عایدی سرمایه با هدف حمایت از تولید و سرمایه‌گذاری مولد، کاهش نوسانات بازارهای دارایی ازجمله خودرو، مسکن، طلا و ارز و همچنین جلوگیری از افزایش قیمت ناگهانی این بازارها، مورد بررسی است. گفته می‌شود اعمال این مالیات باعث کاهش انگیزه سوداگری در بازارهای دارایی و درنتیجه منجر به جلوگیری از افزایش نامتعارف قیمت در این بازارها خواهد شد.

با خروج سوداگران از این بازارها، متقاضیان واقعی این دارایی‌ها، ازجمله اقشار با درآمدهای متوسط و پایین، راحت‌تر خواهند توانست خودرو و مسکن که ازجمله دارایی‌های ضروری خانوار محسوب می‌شود را خریداری کنند. همچنین افرادی که در اثر سوداگری در این بازارها، از افزایش قیمت این دارایی‌ها منتفع شده‌اند، مکلف خواهند شد بخشی از سود خود را به‌عنوان مالیات به دولت پرداخت کنند تا به نفع عموم مردم هزینه شود. اما شاید سوال آن باشد که عایدی سرمایه به چه معناست و دریافت مالیات از آن چیست؟

مالیات بر عایدی سرمایه بدین معنا است که دولت بر درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مالیات وضع می‌کند. به عبارت ساده‌تر مالیات بر عایدی سرمایه نوعی از مالیات محسوب می‌شود که بر سود ناشی از انتقال اموال غیر مولد اعمال می‌شود. در واقع در این نوع مالیات، افراد از سود ناشی از فروش سرمایه و مایملک خود مالیات پرداخت می‌کنند.

دراین‌باره، محمدرضا شهنام پور کارشناس اقتصادی، می‌گوید: در دو سال اخیر و با افزایش فشار تحریم‌های نفتی و کاهش درآمدهای نفتی، دولت به فکر افزایش درآمدهای مالیاتی افتاده است. یکی از راهکارهای افزایش درآمدهای مالیاتی گسترش پایه‌های مالیاتی است از همین رو پایه‌های مالیاتی جدیدی تعریف شده‌اند که یکی از آنها مالیات بر عایدی سرمایه است.

وی بیان می‌کند: طرح دریافت مالیات از عایدی سرمایه به آن معنا است که وارد شدن سرمایه مردم به بازارهایی مانند خودرو، مسکن و بورس بعد از گذشت مدت‌زمانی و در موقع فروش، مالیاتی از فروشنده دریافت شود که فعلاً بازار مسکن و خودرو موردنظر است.

شهنام پور ادامه می‌دهد: بازار سرمایه هم در ابتدا قرار بود شامل دریافت مالیات شود ولی با تأثیر منفی این طرح بر بورس، این بازار معاف شد.

این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: به این ترتیب، لایحه مالیات عایدی سرمایه شامل سود سهام و ناشی از سرمایه‌گذاری در بورس نیست زیرا شخصی که وارد بازار سرمایه می‌شود در زمان خرید و فروش سهام، مالیات خود را می‌پردازد و لازم نیست که شامل طرح‌های این‌چنینی شود. البته فعلاً چنین طرحی فقط در حد حرف و در برنامه کاری دولت است و اجرای آن نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت خواهد بود.

بازار سرمایه از دریافت مالیات، معاف است

در اهمیت مالیات بر عایدی سرمایه همین بس که گفته شود حدود یک قرن از معرفی مالیات بر عایدی سرمایه در جهان می‌گذرد اما سرعت گسترش این نوع مالیات در ۵۰ سال اخیر خیره‌کننده بوده است. در سال ۱۹۱۳ ایالات‌متحده امریکا برای نخستین بار مالیات بر عایدی سرمایه را به اجرا گذاشت. تا سال ۱۹۶۵ این کشور، تنها کشوری بود که قانون مجزا و کاملی برای مالیات بر عایدی سرمایه داشت تا اینکه در این سال، جهش قیمت مسکن در انگلیس باعث شد تا این کشور نیز به‌صورت رسمی این نوع مالیات را تصویب و اجرا کند. بر اساس آمارهای موجود تا سال ۲۰۰۱ تنها ۱۱۴ کشور از عایدی سرمایه مالیات اخذ می‌کردند اما این تعداد طبق آمار در پایان سال ۲۰۱۷ به ۱۸۷ کشور افزایش‌یافته است.

نخستین تجربه ایران در مالیات ستانی از عایدی سرمایه به دهه ۶۰ باز می‌گردد اما به دلیل برخی از مشکلات اجرای این نوع مالیات متوقف شد تا اینکه در چند سال اخیر به دلیل کاهش درآمدهای نفتی از یک‌سو و همچنین افزایش سوداگری در بازارهای مختلف ازجمله ارز، طلا، سکه، مسکن و خودرو از سوی دیگر، دوباره موضوع مالیات ستانی از عایدی سرمایه مطرح‌شده است. البته این طرح به‌ویژه آن بخشی که شامل بازار سرمایه می‌شود با مخالفت‌هایی روبه‌رو شد.

در این زمینه محمدرضا پور ابراهیمی نماینده مجلس می‌گوید: در زمان اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، پیشنهادی را در مجلس نهم شورای اسلامی ارائه کردیم تا موضوع مالیات بر عایدی سرمایه را به‌عنوان پایه جدید مالیاتی تصویب کنیم.

وی می‌افزاید: در آن زمان وزیر وقت راه و شهرسازی مخالف و معتقد بود که این موضوع اثر منفی بر بازار مسکن می‌گذارد بنابراین دولت در آن زمان لایحه‌ای را در این باره ارائه نکرد و با پیشنهاد مجلس هم مخالفت کرد.

در مجلس دهم، طرح وضع مالیات بر عایدی سرمایه در دستور کار کمیسیون اقتصادی قرار گرفت و در سال ۱۳۹۷ کلیات آن به تصویب رسید اما وزارت اقتصاد، پیشنهادی بر طرح جامع قرارداد به‌عنوان مالیات بر فعالیت‌های اختلال زا که اکنون در کمیسیون اقتصادی دولت مطرح است، ارائه کرد.

این مسئول تصریح می‌کند: با توجه به اهمیت موضوع و شرایط اقتصادی کشور و شوک‌های ارزی و آثار تورمی، طرحی را آماده کردیم که اعلام وصول‌شده است و پس از تشکیل کمیسیون تخصصی در دستور کار قرار می‌گیرد. اولویت ما در مالیات بر عایدی سرمایه، بخش املاک و مستغلات است و بحث خودرو فعلاً در دستور کار ما نیست.

وی می‌گوید: اگر بر سهام یا سپرده بانکی، مالیات‌بگیریم یعنی بازارهای موازی را تحریک می‌کنیم بنابراین مجلس شورای اسلامی هم بنا ندارد تا بر روی سهام و سپرده‌های بانکی، مالیات وضع شود و تقویت بازار سرمایه، اولویت مجلس است.

همچنین امید علی پارسا با اعلام اینکه لایحه مالیات مستقیم بر خودروها و املاک لوکس و گران‌قیمت به دولت رفته می‌گوید: افزایش مالیات سهامداران و سهام شرکت‌های بورس در قالب هیچ طرحی در دستور کار نیست و اخذ مالیات از عایدی سرمایه شامل سود سهام و ناشی از سرمایه‌گذاری در بورس نمی‌شود.

وی اظهار می‌کند: حتی اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی مطرح نیست. زیرا مضرات اجرای آن از مزایایش بیشتر است.

رسول شیخی کارشناس بازار سرمایه نیز در این باره، می‌گوید: طرح مالیات عایدی بر سرمایه برای بازارهایی مانند خودرو و مسکن طرح بسیار خوبی است زیرا منجر به تعادل این بازارها می‌شود.

وی توضیح می‌دهد: با رفع شرایط دلالی در به بازارهایی همچون مسکن و خودرو نقدینگی به طرف بازاری چون بازار سرمایه می‌رود و به‌تدریج اثرات مثبت این طرح را برای بازار مسکن، خودرو و سهام شاهد خواهیم بود.

این کارشناس ادامه، می‌دهد: اما اجرای چنین طرحی قطعاً برای بازار سرمایه مناسب نیست زیرا موجب خروج سرمایه از بورس می‌شود.

واضح است زمانی که سهامدار مجبور است از فروش سهام خود، بین پنج تا ۲۰ درصد مالیات باید پرداخت کند و این مالیات هم به‌غیر از کارمزدی است که تاکنون پرداخت می‌شده، شخص سهامدار از ماندن در بازار بورس منصرف می‌شود.

وی می‌افزاید: اگر چنین اتفاقی بیافتد نقدینگی از بازار بورس به سمت بازارهای دیگر خواهد رفت. این‌گونه که نقدینگی‌های سرگردان که از بازارهای ارز و طلا و مسکن به سمت بازار سرمایه رفته‌اند دوباره به‌طرف همین بازارهای موازی حرکت کرده و باعث آشفتگی و سودجویی دلالان فراهم می‌آید.

این کارشناس اقتصادی می‌گوید: البته اکنون اجرای آن برای بازار سرمایه لغو شده است. هنوز هم این طرح تصویب نشده و حتی به کمیسیون اقتصادی هم نرفته است اما در صورت تصویب آن و مشمولیت بازار سرمایه در این طرح، تأثیر طولانی‌مدتی بر معاملات سهام خواهد گذاشت؛ همان‌طور که بعد از نشر خبرش، تأثیر موقتی بر بازار بورس داشت.