کدام عامل بازار ارز را ملتهب کرد؟

به‌طوری که حتی در بازار رسمی و صرافی‌های بانکی هم دلار در کانال ۱۹ هزار تومان نرخ خورد و با فعال شدن دوباره بازار غیررسمی نرخ دلار پا را از محدوده ۲۰ هزار تومان هم فراتر گذاشت و همراه خود سکه تمام بهار آزادی را نیز به ۸.۷ میلیون تومان رساند.

اما از روز چهارشنبه با افزایش تزریق ارز به بازار، شرایط دراین بازار تغییر کرد. دراین روز درکنار افزایش عرضه در صرافی‌های بانکی، ورود ارز به بازار نیما هم افزایش یافت. این اقدامات باعث شد تا از روز چهارشنبه هفته گذشته ورق در بازار برگردد. دراین روز دلار بانکی دوباره به کانال ۱۸ هزار تومان بازگشت و به‌دنبال آن دلار آزاد هم به کانال ۱۹ هزار تومان عقبگرد کرد. روندی که در نخستین روز هفته جاری نیز حفظ شد. دراین روز نرخ ارز در صرافی ملی ایران به‌عنوان مرجع اصلی روی ۱۸ هزار و ۸۵۰ تومان ثابت ماند. با این حال قیمت‌ها در بازار آزاد با اختلاف زیادی در محدوده ۱۹ هزار و ۶۰۰ تومان قرار داشت.

این درحالی است که این پرسش در ذهن مردم و فعالان اقتصادی قرار دارد که آیا روند کاهشی نرخ ارز ادامه خواهد یافت یا پس از یک دوره کوتاه دوباره به مدار صعود بازخواهد گشت.

دراین زمینه رئیس کل بانک مرکزی از اشراف این بانک بر بازار ارز بدون هیجان خبر می‌دهد. عبدالناصر همتی روز گذشته در تازه‌ترین یادداشت اینستاگرامی خود تأکید کرد که بانک مرکزی در هر دو مقوله کنترل نقدینگی و نرخ ارز آگاهانه عمل می‌کند.

وی ضمن تأکید بر این نکته که تکانه اخیر بازار ارز موقتی و گذراست، عنوان کرد که این بانک در دو مقوله کنترل نقدینگی و نرخ ارز آگاهانه عمل می‌کند.

وی اعلام کرد: بانک مرکزی و سیاستگذاری پولی و ارزی در شرایط عادی کاری پیچیده است، البته این به معنی عدم بیان آنچه بانک مرکزی انجام می‌دهد، نیست و من نیز، بر این اساس، همواره تلاش کرده‌ام تا صادقانه، سیاست‌ها را به مردم عزیز توضیح دهم تا خطای شکل‌گیری واقعی انتظارات راکاهش دهم. این بخشی از وظیفه من است.

درمقوله رشد نقدینگی، با وجود اینکه در سیاست پولی جدید، کانال انتقال سیاست ‌پولی، حجم نقدینگی نیست، ولی در هر صورت بار دیگر یادآور می‌شوم که رشد نقدینگی از ابتدای امسال تا نیمه خرداد، در مجموع، با احتساب خرید ارز، منابع مقابله با کرونا و تنخواه دولت، به ۶.۲ درصد رسیده است. حتی اگر در بدبینانه‌ترین حالت همین روند را تا آخر سال داشته باشد (که بسیار بعید است)، نرخ رشدنقدینگی کمتر ازرشدسال گذشته بوده ودر راستای همان هدف تورمی است. بی‌اطلاعی برخی از اطلاعات واقعی نباید دستاویزی برای تشویش اذهان و دمیدن بی‌ثباتی شود.

دلایل نوسانات بازار ارز را توضیح دادم. بدیهی است برای چنین دوره‌هایی که تکانه‌های کوتاه مدت را در اقتصاد تجربه می‌کنیم، هیچ بانک مرکزی متعهد و آگاهی، منابع خود را در بازار «نمی پاشد». بانک مرکزی، قطعاً با نوسانات سفته بازی مقابله می‌کند و روند سه روز اخیر نیز نشان داد که بازارسازی قدرتمند در بازار، از هرگونه بی‌ثباتی و تلاطم جلوگیری خواهد کرد. خیرخواهان می‌دانند که ارز پاشی با مقابله با جریانات سفته بازی متفاوت است. تکانه اخیر موقتی است و در حال‌گذار و بانک مرکزی بدون هیچ هیجانی، حرکت بازار ارز را رصد کرده و همانند دوسال گذشته با مدیریت نوسانات، بازار را به‌سمت تعادل هدایت خواهد کرد.

درهمین زمینه میثم رادپور اقتصاددان و کارشناس بازار ارز در گفت‌وگو با «ایران» درباره ریشه افزایش نرخ ارز گفت: یکی از ریشه‌های اصلی افزایش نرخ ارز در کشور پایین بودن نرخ بهره بانکی است. هم‌اکنون نرخ بهره واقعی یا همان نرخ سود سپرده‌های بانکی منفی است. با لحاظ نرخ تورم جاری نرخ بهره واقعی به منفی ۲۰ درصد می‌رسد که در طول تاریخ کم سابقه یا بی‌سابقه است.

وی ادامه داد: دراین شرایط طرف تقاضا بشدت تحریک شده است و طرف عرضه به دلایل مختلف تضعیف شده است. واقعیت این است که پول در بازار بین بانکی به وفور وجود دارد و در شرایطی که نرخ سود سپرده‌های بانکی کاهش یافته است، نقدینگی دردست بانک‌ها افزایش یافته است.

به‌گفته وی، بانک‌ها به همین دلیل بخشی از نقدینگی خود را صرف خرید اوراق بدهی و خزانه کرده‌اند و همین خرید آنها باعث شده است تا نرخ این اوراق نیز در بازار کاهش یابد. بنابراین نرخ بهره واقعی در کشور افت شدیدی را تجربه کرده است. علاوه براین با رونق بازار سرمایه و تأکید دولت، شبکه بانکی دارایی‌های مازاد خود را در بازار سرمایه به فروش رساندند و بدین ترتیب نقدینگی آنها بازهم افزایش یافت.

این اقتصاددان افزود: بانک مرکزی نیز درماه‌های اخیر نرخ ذخیره قانونی بانک‌ها را کاهش داده است و این درحالی است که بانک‌ها حاضر نیستند نرخ سود بیشتری به سپرده‌گذاران بپردازند.

وی تأکید کرد: زمانی که نرخ بهره کاهش می‌یابد و از نرخ تورم جاری نیز کمتر می‌شود، تقاضا تحریک می‌شود به این معنا که مردم سعی می‌کنند تا ریال خود را به کالا و دارایی‌های دیگر تبدیل کنند. اما در سوی دیگر بازار و بخش تولید برای پاسخگویی به این تقاضا توان لازم را ندارد. چرا که مشکلات اقتصادی موجود و همچنین شیوع کرونا باعث شده است تا تولید کالا و خدمات بشدت افت کند. برهمین اساس وقتی تقاضا افزایش می‌یابد و عرضه به اندازه کافی وجود نداشته باشد، قیمت‌ها افزایش می‌یابد. به همین دلیل در ماه‌های گذشته قیمت‌ها در بیشتر بازارها با رشد قابل توجهی همراه شده است که این روند به بازار کالاهای اساسی و مواد غذایی نیز تسری پیدا کرده است.

رادپور با اشاره به اینکه کاهش نرخ سود سپرده‌ها موجب افزایش گردش پول شده است گفت: هم‌اکنون مردم از ترس افت ارزش دارایی‌های خود از نگهداری ریال خودداری می‌کنند و تقاضاهای آتی خود را درحال‌حاضر تأمین می‌کنند.همانگونه که اشاره شد طرف عرضه نیز به دلایل مختلف تضعیف شده است.

وی درخصوص تأثیر این شرایط بر نرخ ارز توضیح داد: ارز نیز همانند سایر کالاها تحت تأثیر این شرایط قرار گرفته است ضمن اینکه درماه‌های اخیر به‌دلیل کرونا صادرات بشدت افت کرده و درآمد ارزی کشور کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است.

یک انتخاب مهم

این اقتصاددان درپاسخ به این پرسش که برای رهایی از این شرایط و ساماندهی بازار ارز چه راهکارهایی وجود دارد، اظهارکرد: دراین شرایط دولت باید میان رکود و تورم یکی را انتخاب کند و نمی‌توان هر دو را داشت. درصورتی که نرخ سود بانکی افزایش یابد باعث رکود می‌شود و در صورتی که بازار پول به نفع بازار سرمایه تضعیف شود به تورم دامن زده می‌شود. وی اضافه کرد: دولت دراین شرایط تقویت و رونق بازار سرمایه را دردستور کار خود قرار داده است که به معنای رها کردن بازار پول است و این درحالی است که بازار پول نقش مهم تری در اقتصاد دارد.

به‌گفته وی، در شرایط رکودی و درصورتی که بازار پول با افزایش نرخ سود انتخاب شود، اقشار کم درآمد منتفع می‌شوند و در صورتی که بازار سرمایه و رونق بورس ترجیح داده شود، این اقشار برخوردار هستند که از سودآوری آن بهره‌مند می‌شوند.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: در کشور ما به‌دلیل مشکلات متعددی که وجود دارد، کاهش نرخ بهره به رشد تولید منجر نمی‌شود و تنها باعث تحریک تقاضا می‌شود. باید نرخ بهره به‌گونه‌ای تنظیم شود که ریسک سرمایه‌گذاری در سایر بازارها افزایش یابد، اما وقتی که نرخ بهره از نرخ تورم پایین‌تر است ریسک سرمایه‌گذاری در سایر بازارها کاهش می‌یابد. برهمین اساس سپرده‌های بانکی به خروج از بانک‌ها به بازار سرمایه، ارز، طلا، مسکن و خودرو وارد می‌شود.