چرا سهام عدالت قابل مشاهده نیست؟

سهام عدالت، کلیدواژه‌ای که حدود ۱۵ سال از حضور در سپهر سیاست آن می‌گذرد. چندماهی هم هست که با رشد بورس، اجازه خرید و فروش سهام عدالت به دارندگان داده شده است. هم اکنون سهام عدالت قابل انتقال است و سهامداران می‌توانند ۳۰ درصد از سهام خود را بفروشند. البته رئیس‌جمهوری در جلسه هفته گذشته هیات دولت اعلام کرد ۳۰ درصدی سهام عدالت در عید غدیر و ۳۰ درصد دیگر آن در ۲۲ بهمن قابل فروش خواهد بود.

«آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوار‌های ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت» در بهمن ۸۴ به تصویب نهایی هیات دولت وقت رسید. سهام مزبور پیش از آغاز سال ۱۳۸۵ در چهار استان به تعدادی از مشمولان طرح اعطا شد. در مرحله اول واگذاری سهام عدالت به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگه‌هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان طرح سهام عدالت داده شد.

حدود ۴۹ میلیون ایرانی برگه‌های ۵۰۰ هزار تومانی و بعضا یک میلیون تومانی سهام عدالت را در اختیار دارند. ۳۶ شرکت حاضر در بورس و ۱۳ شرکت غیر بورسی در سبد سهام عدالت دارندگان آن قرار دارد. ارزش فعلی شرکت‌های بورسی سهام عدالت تا ۳۱ خرداد ۱۳۹۹ به ۵۸۵۱ هزار میلیارد ریال و ارزش شرکت‌های غیر بورسی بدون تغییر ۳۵۹۶۵ میلیارد ریال باقی مانده است.

دولت تا سال ۱۳۹۵ سود حاصل از این سهام این شرکت‌ها را به عنوان هزینه این سهام برداشت کرده است و از سال ۹۷ اقدام به واریز سود سهام عدالت به حساب سهامداران کرده است.

سهام عدالت چقدر می‌ارزد؟

گمانه زنی‌های فراوانی در خصوص سهام عدالت و ارزش آن طی ماه‌های گذشته صورت گرفت است؛ اما سهام ۵۰۰ هزار تومانی سهام عدالت حدود ۱۷ میلیون می‌ارزد. در میان ۴۹ شرکتی که در سبد سهامداری سهام عدالت هستند شرکت‌های پتروشیمی، بانکی، خودرویی، سیمانی، ساختمانی و... حضور دارند که از ۰.۵ درصد تا ۵۸ درصد ارزش هریک از شرکت‌ها در سبد سهام عدالت قرار دارد.

۱۸ شرکت پالایشی و پتروشیمی، ۵ بیمه و بانک، ۲ شرکت خودروسازی ایران خودرو و سایپا، ۵ شرکت در حوزه فلزات، ۲ شرکت سیمانی، ۲ شرکت شرمایه گذاری، ۳ شهرک صنعتی و ۱۱ شرکت در سایر حوزه‌ها از جمله شرکت‌های حاضر در سبد سهام عدالت هستند.

مهم‌ترین ابهامی که در این زمینه وجود دارد درباره شرکت‌هایی ست که هنوز وارد بورس نشده‌اند. سوال این است که سهامداران سهام عدالت چگونه می‌توانند سهم خود از این شرکت‌ها را بفروش برسانند. نکته قابل تامل‌تر آنکه از سال ۸۴ تا کنون ارزش شرکت‌های بورسی ۲۵ برابر شده است؛ اما ارزش شرکت‌های غیر بورسی تغییر نکرده است.

حدود ۴۰ درصد از افرادی که دارای سهام عدالت هستند، روش مستقیم را جهت خرید و فروش سهام عدالت بعد از آزادسازی را انتخاب کرده‌اند. در مقابل حدود ۳۰ میلیون نفر از افرادی که برگه‌های سهام عدالت را در اختیار دارند، خواهان حضور در شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی شده‌اند. البته باید گفت دولت هنوز روش حضور این صندوق‌های استانی در بورس را مشخص نکرده است.

البته مسئله فروش سهام عدالت در خصوص شرکت‌های حاضر در بورس قابلیت اجرایی دارد و شرکت‌هایی که در بورس نیستند، هنوز سازوکار آنها برای فروش مشخص نشده است.

چرا سهام عدالت در پرتفو افراد نمی‌نشیند؟

سهام عدالت تا کنون مجوز نشستن بر روی سبد سهام افراد را پیدا نکرده است. افراد برای خرید و فروش این سهام می‌توانند به سامانه سجام رفته و در انجا وضعیت سبد خود را مشاهده کنند و در موعد مقرر ۳۰ درصد از ارزش سهام خود را به فروش برسانند.

اما این ابهام هنوز برطرف نشده است که چرا سهام عدالت در پرتفو افراد نمی‌نشیند؟ البته در این باره دو پاسخ غیر رسمی از زبان مسئولان شنیده می‌شود. نخست اینکه ابتدا باید تکلیف ۱۳ شرکت غیر بورسی سهام عدالت مشخص شود؛ و دوم اینکه تا وقتی امکان معامله تنها ۳۰ درصد از سهام عدالت وجود دارد نمی‌توان آن را در پرتفوی سهامداران معامله کرد. اما این پاسخ‌ها به نظر دقیق نمی‌رسند و حتی بیش از آنکه ابهام‌زدا باشند، ابهامات را افزایش می‌دهند.