۷ ماه کمای مطلق در صنعت گردشگری

هر سال با آغاز شهریور یعنی آخرین ماه از تعطیلات تابستانی، مصادف بود با اوج سفرهای بین شهری و حتی خارجی. اما امسال به خاطر کرونا آمار مسافران مسلما کاهش نزولی شدیدی را خواهد داشت چرا که نه تنها مسئولان ستاد کرونا سفرهای غیرضروری را منع می‌کنند که حتی بسیاری از عاشقان سفر و گردشگری و حتی توریست‌های حرفه ای؛ خودشان نیز از ترس کرونا؛ تمایلی به مسافرت رفتن و حضور در تورهای مسافرتی ندارند. از حدود ۹ ماه قبل که کرونا جهان را به تسخیر خود درآورد تا کنون صنعت گردشگری جهان با خسارت‌های جبران ناپذیری مواجه بوده بطوریکه براساس آخرین آمار موجود این صنعت از ابتدای شیوع کرونا در جهان تا امروز و با کاهش ۵۰ درصدی تعداد مسافران و گردشگران، بیش از ۳۲۰ میلیارد دلار خسارت را متحمل شده است. همچنین سازمان جهانی گردشگری طی گزارشی که در اوایل همین هفته منتشر شد اعلام کرد: «محدودیت‌های اعمال شده ۳۰۰ میلیون نفر از گردشگران جهان کم کرده و باعث شده گردشگری بین‌المللی ۳۲۰ میلیارد دلار زیان ببیند یعنی ۳ برابر بیشتر از آنچه طی بحران اقتصادی جهان در ۲۰۰۹ از دست داده بود. تازه این خسارت در حالی وارد شده که از حدود یکماه قبل؛ برخی از تورهای گردشگری فعالیت خود را رسما از سرگرفته‌اند.

سازمان جهانی گردشگری قبلاً سه سناریوی احتمالی برای شرایط گردشگری در جهان ارائه داده بود که طبق آن و با توجه به مدت زمان متوقف بودن سفرها در سراسر جهان، ۵۸ درصد، ۷۰ درصد یا ۷۸ درصد از ورودی گردشگران در امسال میلادی کم شود. در کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل هم هشدار داده شد همه‌گیری ویروس کرونا ۱.۲ تا ۳.۳ تریلیون دلار به این صنعت آسیب می‌رساند.

همچنین این سازمان در گزارشی که در اوایل مردادماه منتشر شد اعلام کرد: « محدودیت‌های اعمال شده ۳۰۰ میلیون نفر از گردشگران جهان کم کرده و باعث شده گردشگری بین‌المللی ۳۲۰ میلیارد دلار زیان ببیند یعنی ۳ برابر بیشتر از آنچه طی بحران اقتصادی جهان در ۲۰۰۹ از دست داده بود.

در این میان منطقه آسیا پاسیفیک که شاهد آغاز همه‌گیری ویروس کرونا بوده، بیش از همه از این نظر آسیب دیده و ۶۰ درصد از گردشگرانش را در پنج ماه اول امسال میلادی از دست داده است. پس از آن اروپا بیشترین آسیب را دیده و ۵۸ درصد ورودی کمتری داشته است. خاورمیانه ۵۱ درصد و قاره امریکا و افریقا هر دو ۴۷ درصد از گردشگران خود را طی این دوره از دست دادند.

کابوس گردشگری در ایران

اما در ایران صنعت گردشگری با دو ویروس می‌جنگید. یکی ویروس کرونا که ویروسی جهانی و همه گیر بود و دیگری، ویروسی ناشی از شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه که از سال ۹۷؛ کم کم دامن صنعت گردشگری ما را گرفته و اندک اندک مانند خوره بدنه نحیف آن را جویده تا اینکه با آغاز کرونا، این بیمار نحیف کارش به بخش مراقبت‌های پزشکی ویژه کشید و هم اینک نیز به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نفس‌های آخر خود را می‌کشد. این درحالی است که برخلاف بسیاری از نقاط جهان که تورها و مسافرت‌های توریستی خود را از سر گرفته اند؛ مسئولان ایرانی هنوز هیچ اقدام موثری برای رونق مجدد سفرها نگرفته‌اند و همین به فروپاشی صنعت گردشگری بیش از پیش کمک کرده است.

سیدامیر ناصرالدین طباطبایی، رئیس جامعۀ هتلداران یزد با تأکید بر اینکه متاسفانه ما دسترسی درستی به آمارهای دقیق کاهش مسافرت‌ها نداریم، تصریح کرد: در ایران بنابر آمارهای اعلام شده ۵۴ درصد سفرها نسبت به مدت مشابه کاهش داشته و گفته شده ۸۰ هزار فعالی که به صورت مستقیم به گردشگری وابسته هستند در صورت حمایت نشدن بیکار می‌شوند.

طباطبایی، از دست رفتن نیروهای متخصص را بزرگترین خسران گردشگری ایران در عصر کرونا دانسته و گفت: وجود تقاضای گردشگری می‌تواند به شکل پایدار موجب رونق دوبارۀ گردشگری در کشور ما شود و این تقاضا برای ما بیشتر داخلی است تا خارجی.

وی با اشاره به اینکه طبق برآوردها شرایط گردشگری ایران تا دو سال آینده به وضعیت سال ۲۰۱۹ بازنمی گردد، افزود: گردشگری داخلی ما ۱۸ تا ۲۰ برابر گردشگری بین‌المللی است و باید این حوزه را تقویت کنیم تا اجزای آن دچار رکود و تعطیلی نشود.

رئیس جامعۀ هتلداران یزد، با آنالیز بازار گردشگری در کرونا از ابتدای اسفندماه تاکنون، خاطر نشان کرد: باتوجه به آنلاین شدن امتحانات و خستگی مردم از درخانه ماندن سفرهای خانوادگی و تفریحی به مقصد شمال و جنوب و گاهی غرب انجام می‌شود و شهرهایی که دارای سایت‌های فرهنگی هستند همچنان دچار کمبود گردشگر می‌مانند، به انضمام اینکه آژانس‌ها و تور اپراتورها نیز دیگر قادر نیستند گردشگران را به سمت یک مقصد خاص هدایت کنند و براساس تصمیمات لحظه‌ای مردم مسیرها را انتخاب می‌کنند.

وی، نکته حائز اهمیت در شرایط کنونی را اثر تحریم‌ها بر معرفی صنعت گردشگری ایران عنوان کرد و گفت: بسیاری از سایت‌های تخصصی گردشگری ایران را از فهرست خود حذف کرده‌اند و شنیده‌ها نیز حاکی از تحریم گوگل در آینده است که این موارد در مجموع تاثیر بسیار مخربی در معرفی ایران به جهان خواهد گذاشت.

اما جالب اینجاست که هر یک از مسئولان حوزه گردشگری آمار متناقضی را از میزان خسارت ناشی از کرونا بر این صنعت اعلام می‌کنند. به عنوان مثال؛ در حالی که مسئولان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری؛ در نشست مشترک خود با نمایندگان مجلس میزان خسارت واردشده از کووید ۱۹ به صنعت گردشگری و صنایع دستی را ۷۰ هزار میلیارد ریال اعلام کرده بودند؛ وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چند روز قبل در جمع خبرنگاران این خسارت را تا مرداد ماه بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان اعلام کرد.

با تمام این تفاصیل به نظر می‌رسد دولت تاکنون عملا تدبیر خاصی برای نجات صنعت گردشگری کشور انجام نداده است. مدیر یکی از آژانس‌های مسافربری که به قول خودش در ماه‌های اخیر درآمدش به حدود صفر رسیده است، گفت: من و بسیاری دیگر از همکارانم واقعا چاره‌ای جز تعدیل نیرو و شاید تعطیلی دفترمان نداشته باشیم... چون وقتی که درآمدی درکار نیست چطور می‌توانیم از پس پرداخت حقوق‌ها و هزینه‌های دفتر برآییم؟

این مدیر بخش خصوصی صنعت گردشگری سپس به وعده‌های دولت برای حمایت از گردشگران اشاره کرده و گفت: دولت گفته به مشاغل آسیب دیده وام با بهره ۱۲ درصد می‌پردازد. البته به شرطی که آنها نیروهایشان را تعدیل نکنند. درحالیکه برای هیچ کدام از آژانس‌ها نمی‌صرفد که بخواهند هزینه حقوق و دستمزد و بیمه پرسنلشان را بپردازند و تازه بعد بروند زیر بار قرض وام ۱۲ درصدی!

ولی تیموری معاون گردشگری، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اما با این حال از اختصاص بسته حمایتی ویژه برای صنعت گردشگری خبر داده و گفت: از دولت خواسته شد تسهیلات بیشتری برای صنعت گردشگری در نظر بگیرد که با موافقت مواجه شد. در همین راستا دولت با وجود محدودیت‌های مالی که دارد تصمیم گرفته تا علاوه بر بسته اولیه حمایتی برای مشاغل آسیب دیده، بسته حمایتی دیگری را؛ تنها به مشاغل مرتبط با صنعت گردشگری اختصاص دهد.

با این وجود تیموری در مورد جزییات این بسته گفت: هنوز به صورت کامل جزییات این بسته مشخص نشده است اما امکان به تعویق انداختن پرداخت مالیات‌ها و بیمه کارکنان در امسال از جمله این موارد است. همچنین تسهیلات دیگری مد نظر است که بزودی در این بسته ویژه حمایتی صنعت گردشگری اعلام می‌شود.

وی با بیان این که صنعت گردشگری در یک سال اخیر با مشکلات زیادی از جمله شیوع کرونا در گیر بوده است، گفت: واقعیت این است که در این شرایط نیز مسافرت انجام می‌گیرد اما تاسیسات گردشگری درگیر نمی‌شوند و حتی ورود گردشگران به اماکن غیر مجاز گردشگری حواشی زیادی ایجاد می‌کند.

تیموری با اشاره به آسیب‌های جهانی که به صنعت گردشگری وارده شده از لغو ۹۸ درصدی سفرهای بین‌المللی در این مدت خبرداده و ‌گفت: بر اساس آمار در این مدت ۵۰۰ میلیون شغل مرتبط با حوزه گردشگری تحت تاثیر قرار گرفته و خسارات مالی از این بیماری جهان‌گیر حدود ۳۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است.

تلاش برای ادامه بقا

نادر عادلی‌نیا، به عنوان یکی از فعالان صنفی این حوزه و مدیر یکی از آژانس هایی که توانسته تاکنون از خسارت‌های کرونایی جان سالم به در ببرد درهمین زمینه، گفت: چند سال قبل سازمان گردشگری طرحی را دنبال می‌کرد که براساس آن؛ قرار بود تور اپراتورهایی تشکیل شود تا آنها به عنوان نمایندگان تمامی صنف گردشگری به تناسب تخصصی هر گروه از صنعت گردشگری آنها را ساماندهی کند. مثلا وقتیکه قرار باشد یک آژانس مسافرتی یک هواپیما را چارتر کند شاید در شرایط کنونی ریسک بالایی داشته باشد. ضمن آنکه شاید نتواند از عهده هزینه‌های بالای آن برآید و تازه معلوم نیست که بتواند چند درصد صندلی هایش را بفروشد. اما اگر یک تور اپراتور مرکزی تشکیل می‌شد می‌توانست چارتر کردن هواپیماها، رزرو هتل‌ها و... از طریق وی و البته با هزینه‌ای کمتر صورت گیرد و بعد این مرکز، به آژانس هایی که درخواست صندلی یا اتاق هتل داشتند، برحسب نیازشان آنها را اجاره دهد.

وی در همین زمینه افزود: این شیوه می‌توانست کمک شایانی به رونق بازار صنعت آشفته گردشگری بکند که متاسفانه مانند بسیاری دیگر از طرح‌های مشابه، اجرایی نشد.

بدین ترتیب این وعده‌های اجرا نشده باعث شد تا عملا بخش‌های مختلف صنعت گردشگری از حمایت‌های دولت ناامید شوند. وعده هایی که در طول این مدت کرونایی نیز همچنان فراتر از حد وعده نرفته است! اما به نظر می‌رسد بخش خصوصی وقتیکه از حمایت‌های دولتی نا امید شده، خودش به فکر افتاده تا به طرق مختلف این وظیفه نهادهای متولی صنعت گردشگری را اجرایی کند.

تشکیل یک تعاونی برای تامین نیازهای بخش‌های مختلف گردشگری یکی از همین راهکارها بود. عادلی نیا که خودش به نوعی از پیشنهاد دهندگان تشکیل این تعاونی است در مورد دلایل این تصمیم گفت: ایده ما دقیقا از همان طرحی که قرار بود بخش دولتی آن را اجرا کند سرچشمه گرفته است، یعنی تشکیل یک تور اپراتور مادرتخصصی برای اینکه تمامی صنوف مختلف صنعت گردشگری مانند هتلداران، آژانس‌های مسافرتی و... را گرد هم آورد و ظرفیت هایشان را در هم تجمیع کند. با تمامی بزرگان این صنف جلسات مشورتی متعددی را برگزاری کردیم تا ببینیم چطور می‌شود کاری کرد که با کمک یکدیگر این صنعت را از ورشکستگی نجات داد. در نهایت قرار شد یک تعاونی تشکیل دهیم که نقش همان تور اپراتور مرکزی را برای صنعت گردشگری در تمام کشور ایفا کند.

وی که خودش رئیس هیات مدیره این تعاونی نیز هست در پاسخ به این سوال که آیا واقعا اینگونه اقدامات می‌تواند باعث سرپا شدن دوباره این صنعت عملا ورشکسته شود؟ گفت: ببینید؛ واقعیت این است که از سال ۹۷ و با افزایش قیمت دلار صنعت گردشگری ضربه‌ای مهلک را متحمل شد. جراحاتی که با حوادث پیش آمده در سال ۹۸ عمیق تر شد و در نهایت کرونا؛ تیر خلاص را بر بدن نحیف این صنعت رو به موت وارد آورد. این ضربات پی در پی باعث شده تا الان از بین ۵ هزار آژانس مسافرتی شاید کمتر از هزار آژانس فعال داشته باشیم. یعنی عملا امروز سفر هم به خاطر ترس از ابتلا به ویروس کرونا و هم به خاطر افزایش شدید هزینه تمام شده سفرها و همچنین افزایش شدید تورم و هزینه‌های خانوارها؛ از سبد خانواده‌ها حذف شده است. ما به دنبال این هستیم تا در کنار تقویت و ساماندهی شبکه گردشگری کشور؛ تدابیری را لحاظ کنیم تا مردم دوباره تشویق به سفر رفتن شوند و این بازار دوباره رونق بگیرد.

عادلی نیا با اشاره به برخی از برنامه‌های این تشکل صنفی برای رونق گردشگری گفت: چندی قبل قرار بود وزارت میراث فرهنگی و گردشگری طرحی را برای آسان‌سازی سفرها اجرا کند که متاسفانه تاکنون عملیاتی نشده یا به گونه‌ای اجرا شده که مردم از آن حمایت نکرده‌اند. ما به این فکر افتادیم تا این طرح را دوباره احیا کنیم. یعنی با ترفندهایی سفر را برای شهروندان آسان کنیم. به عنوان مثال یکی از بسته‌های پیشنهادی ما این است که تورها را به گونه‌ای ببنیدم که مسافران تشویق به استفاده از آنها بشوند. مثلا مسافر در ابتدا تنها ۲۰ درصد از کل هزینه تورش را می‌پردازد و مابقی را طی اقساطی و در طول ۴ ماه و بدون بهره ؛ می‌پردازد. از سویی به دنبال تدوین پروتکل‌های بهداشتی مناسبی برای برگزاری تورهای مسافرتی هستیم که مسافران بدون داشتن دغدغه از ابتلای به کرونا، مسافرت کنند. این نمونه‌ای طرح‌های پیشنهادی فعالان صنفی است که قرار است توسط بخش خصوصی و در قالب همین تعاونی اجرایی شود.

بهاره حبیب زاده مدیرعامل این تعاونی گردشگری نیز که خودش هم مدیر یکی از بخش‌های خصوصی گردشگری است؛ با ذکر اینکه این نخستین تعاونی کشوری در صنعت گردشگری است گفت: همین الان که صنف آسیب دیده است تقریبا تمامی همکاران ما دربخش‌های مختلف گردشگری مشکلات عدیده‌ای در بخش‌های مالیاتی ؛ حقوقی و صنفی دارند که شاید خودشان به تنهایی نتوانند از پس آن برآیند؛ ما پس از همفکری با جمع کثیری از همکاران با تجربه و مدیران بخش‌های مختلف به این نتیجه رسیدیم که به جای آنکه چشم انتظار کمک‌های دولتی باشیم خودمان آستین همت بالا بزنیم و با کمک یکدیگر این صنف واقعا تضعیف شده را دوباره احیا کنیم و سفر را دوباره به سبد خانواده‌ها بازگردانیم.

بدین ترتیب و با نا امید شدن صنف گردشگری از کمک‌های متولیان امر، به نظر می‌رسد بخش‌های خصوصی این حوزه کم کم به فکر نجات خود و سایر همکارانشان افتاده‌اند. اقدامی که شاید بهتر از شعارهای مسئولان بتواند این صنف رو به موت را دوباره احیا کند و چرخه گردشگری را رونق بخشد. حالا باید منتظر ماند و دید که این تلاش‌ها به کجا خواهد انجامید؟ یا شاید هم با سنگ اندازی‌های مسئولان دولتی بخش گردشگری؛ از چرخه فعالیت و ادامه مسیر باز خواهند ماند!