کاهش نرخ بیکاری ادعایی بیش نیست!

ستاد ملی مبارزه با کرونا در ایران از ابتدای سال فعالیت بسیاری از مشاغل را منع و تسهیلاتی را برای جبران این وضعیت درنظر گرفت. مشاغل از نظر این ستاد دسته‌بندی شده و برخی مشاغل به‌عنوان مشاغل پرخطر شناخته و از فعالیت آنها جلوگیری شد.

هرچند در ابتدا این قوانین سخت گرفته نشد و بسیاری از فعالیت‌ها به کار خود ادامه دادند اما با وجود این افراد زیادی شغل خود را از دست دادند. بررسی وضعیت بیکاری و اشتغال در بهار امسال نشان می‌دهد حدود ۵/۱ میلیون شغل نسبت به بهار سال گذشته از دست رفته‌است و این در حالی بود که جمعیت شاغل کشور در تابستان امسال در مقایسه با تابستان سال گذشته به میزان یک میلیون و ۲۱۰ هزار نفر کاهش یافته‌است. چندی پیش معاونت اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز از بیکاری یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفری به‌دلیل شیوع ویروس کرونا خبر داده بود. این در حالی است که براساس آمارهای مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در ایران در ماه‌های بعد از شیوع کرونا نه تنها افزایش نداشته بلکه روند نزولی را طی کرده‌است. آمار کاهش نرخ بیکاری در شرایطی منتشر شده که علاوه بر شیوع ویروس کرونا، نرخ رشد اقتصادی کشور همچنان اعدادی منفی را نشان می‌دهد.

طبق گزارشی که اخیرا توسط مرکز آمار ایران منتشر شده جمعیت شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر در فصل بهار ۲۳ میلیون و ۵۴۲هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل، تقریبا یک میلیون و ۲۱۰ هزار نفر کاهش داشته‌است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد در تابستان ۹۹، بخش خدمات با ۴۸/۱ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده‌است. در رتبه‌های بعدی بخش‌های صنعت با ۳۳/۴ درصد و کشاورزی با ۵/۱۸ درصد قرار دارند. مرکز آمار ایران معتقد است اثر منفی ویروس کرونا بر بازار کار نسبت به بهار، تا حدودی تعدیل شده‌است؛ چرا که واکنش بازار کار در بهار شدیدتر بوده و تعدیل گسترده‌تری رخ داده بود.

طبق گزارشی که مرکز آمار ایران منتشر کرده نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در سال گذشته به ۱۰/۷ درصد رسید که نسبت به سال قبل از آن ۱/۵ درصد کاهش یافته‌است. هر چند گفته می‌شود این اتفاق در شرایطی رخ داده که ایران علاوه بر شیوع ویروس کرونا که یک بحران جهانی محسوب می‌شود در گیر‌و‌دار تحریم‌های یکجانبه آمریکا نیز قرار دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ مشارکت در ایران کاهش قابل‌توجهی داشته‌است. زمانی که نرخ مشارکت کاهش می‌یابد و به اصطلاح افراد جویای کار از پیداکردن شغل ناامید می‌شوند دیگر در لیست افراد جویای کار محسوب نمی‌شوند؛ موضوعی که در میزان نرخ بیکاری موثر است. مطابق گزارش مرکز آمار ایران، در تابستان ۱۳۹۹، به میزان ۴۱/۸ درصد از جمعیت

۱۵ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی، فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. این نرخ در قیاس با فصل مشابه سال قبل، به میزان ۳/۱ درصد افت کرده‌است. این کاهش، افت نرخ بیکاری را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در واقع علت اصلی کاهش نرخ بیکاری، حضور کمتر جمعیت در سن کار در بازار کار بوده‌است. این جمعیت با توجه به وضعیت رکودی و کرونایی، ترجیح داده‌اند که در جست‌وجوی شغل نباشند و همین عامل موجب کاهش جمعیت بیکار مطابق تعاریف شده‌است؛ چرا که اگر این جمعیت به جست‌وجوی شغل می‌رفتند، جزو جمعیت بیکار محسوب می‌شدند و نرخ بیکاری نیز عدد بیشتری را نشان می‌داد. در نتیجه در کنار کاهش نرخ بیکاری، برای تحلیل بهتر باید کاهش نرخ مشارکت را نیز درنظر گرفت. افت نرخ بیکاری در جمعیت جوان کشور نیز مشاهده می‌شود، موضوعی که احتمالا بخش قابل‌توجهی از آن متاثر از ناامیدی جمعیت در سن کار است.

چه کسی بیکار شناخته می‌شود؟

افراد ۱۵ساله و بیشتر باید سه ضابطه را به طور همزمان داشته باشند. این شرایط بیان می‌کند در هفته مرجع فاقد کار باشند. در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن جویای کار باشند و در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن برای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالی، آماده برای کار باشند. افرادی که به دلیل آغاز کار در آینده یا انتظار بازگشت به شغل قبلی جویای کار نبوده، ولی فاقد کار و آماده برای کار بوده‌اند نیز بیکار محسوب می‌شوند. همان‌گونه که مشخص است در صورتی که فرد از جست‌وجوی کار طی سه هفته دست بکشد در زمره بیکاران خارج می‌شود. بنابراین با توجه به تعریف بیکاری و همچنین کاهش تعداد شاغلان می‌توان نتیجه گرفت کاهش نرخ بیکاری هیچ ارتباطی به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید نداشته و عمدتا به دلیل دست کشیدن افراد از جست‌وجو برای یافتن شغل و خروج از بازار کار بوده‌است. این موضوع را می‌توان در کاهش نرخ مشارکت به عنوان شاخصی از پویایی و فعال بودن افراد در سن کار مشاهده کرد.

 بیکاری ۱/۵میلیون نفری ناشی از کرونا

چندی پیش عیسی منصوری، معاون اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد حدود یک میلیون و ۵۰۰هزار نفر در دوران کرونا بیکار شده‌اند که حدود ۱۵۵هزار و ۷۰۰نفر از این افراد از اسفندماه تاکنون همچنان بیکار بوده و نتوانسته‌اند دوباره شاغل شوند.

از سوی دیگر علاءالدین ازوجی، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و توسعه اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره میزان ریزش نیروی کار در زمان کرونا می‌گوید: میزان نیروهایی که در زمان کرونا ریزش داشتند در چند دسته قرار دارند؛ بخشی نیروهای بیمه شده و بخشی دیگر نیروهای غیربیمه‌ای هستند. مطابق بررسی‌ها در دوران کرونا حدود یک‌میلیون و ۵۰۰هزارنفر بیکارشدند. البته برخی بیکاری‌ها کوتاه مدت بوده‌است، یعنی شرایطی برای بنگاه ایجاد می‌شود که برای مدت کوتاهی نیروی خود را بیکار و سپس آنها جذب کار می‌شوند.

 وضعیت بیکاران کرونایی

 مسعود بابایی، مدیرکل بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفت‌وگویی که با خبرنگار ما داشت، تصریح کرد: از ابتدای اسفند تا اردیبهشت کسانی که از کرونا بیکار شدند ۷۳۰هزار نفر بودند، اما این آمار از خرداد به بعد کاهش یافت و در تابستان نیز ۱۷۰هزار نفر بیکار شدند.

به گفته وی، تاکنون یک میلیون و ۵۵هزار نفربیمه شده، بیمه بیکاری را دریافت کرده‌اند و ۹۵هزار نفر در صف دریافت بیمه بیکاری هستند. در این میان با توجه به مشکلاتی که در فرآیند ثبت‌نام افراد برای دریافت بیمه بیکاری همچون ثبت اشتباه یا نقص شماره حساب، شماره شبا، اطلاعات شخصی یا شماره تلفن یا ثبت‌نام افراد در خارج از سیستم همچون ادارات کار یا کاریابی‌ها به‌جای ثبت‌نام در سامانه به وجود آمد، تعدادی از افراد نتوانستند مقرری خود را دریافت کنند.

بابایی ادامه داد: افرادی هستند که از اسفند دریافتی نداشته‌اند که اطلاعات این گروه شامل ۶۵هزار نفر بیمه، شده معادل ۶۵میلیارد تومان در اختیار سازمان برنامه و بودجه قرار گرفته و پرونده‌ها ارسال شده‌است. گروه دوم نیز ۳۰هزار نفر بیمه هستند که پرونده‌هایشان در تأمین اجتماعی قرار دارد و این سازمان در حال انجام پالایش‌های نهایی و ارسال پرونده‌ها به سازمان برنامه و بودجه است.

مدیرکل بیمه بیکاری وزارت کار گفت: طبق آخرین آمار، افرادی که بیکاری‌شان تحت تاثیر شیوع کرونا از اسفند استمرار داشته یا این‌که از ابتدای خرداد بیکار شده‌اند ۱۵۵هزار و ۷۰۰نفر هستند. استمرار بیکاری ۱۵۵هزار و ۷۰۰نفر به این معنی است که این افراد دارای شغل رسمی و ثبت شده بودند که موفق به بازگشت کار و یافتن شغل نشده‌اند.

 کاهش نرخ بیکاری، ادعایی بیش نیست

حسین راغفر، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) در این باره گفت: کاهش نرخ بیکاری بیشتر از این‌که باور پذیر باشد شبیه یک ادعاست.

وی افزود: از ابتدای سال که شیوع ویروس کرونا قوت گرفت بسیاری از مشاغل نتوانستند به حیات خود ادامه دهند و شاخص‌های اقتصادی نشان می‌دهد اقتصاد از ابتدای سال کوچک‌تر شده‌است. در شرایطی که اقتصاد ایران کوچک شده ایجاد اشتغال آن هم به طوری که نرخ بیکاری کاهش یابد تقریبا غیرقابل باور است.

این اقتصاددان تاکید کرد: نرخ رشد اقتصادی در کشور حدود منفی ۶ درصد است و طبیعتا گزارشی که اخیرا مبنی بر کاهش نرخ بیکاری منتشر شده با واقعیت‌های جامعه انطباق ندارد.

راغفر با اشاره به این‌که یکی از شاخص‌های ایجاد شغل، میزان سرمایه‌گذاری در کشور است، گفت: ارزش پول ملی ایران آنقدر کاهش یافته که کسی سراغ سرمایه‌گذاری مولد به منظور ایجاد اشتغال جدید نمی‌رود. دلیل این اتفاق سودده‌بودن بازارهای موازی است و در شرایطی که بازارهای مسکن، طلا، خودرو و امثالهم سود بیشتری نسبت به تولید دارند قطعا کسی سراغ سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد نمی‌رود.

وی با بیان این‌که گزارش‌های اقتصادی دولت ابهامات زیادی دارد، افزود: به نظر می‌رسد آماری که منتشر شده تنها می‌تواند در بخش درمان واقعیت داشته باشد، چرا که نیروهای کادر درمانی که سال گذشته تعدیل شده بودند به دلیل شیوع ویروس کرونا دوباره دعوت به کار شدند. تنها در این شرایط است که می‌توان باور کرد نرخ بیکاری کاهش پیدا کرده، در غیر این صورت قطعا این موضوع در هیچ بخشی از اقتصاد ایران واقعیت ندارد.

به گفته این کارشناس اقتصادی، ایران ظرفیت بالقوه زیادی برای ایجاد اشتغال دارد، اما زمان زیادی طول می‌کشد تا این ظرفیت بالفعل شود. اکنون هزینه ایجاد اشتغال در بخش نساجی ۰/۴ واحد است، اما برای ایجاد یک شغل در صنعت پتروشیمی ۱۲۵۰واحد نیاز است و از آنجا که اغلب سرمایه‌گذاری کشور در بخش‌های بزرگ سرمایه‌گذاری شده، نسبت به اقدام انجام شده اشتغال کمتری ایجاد شده‌است.