ارزهای آزادشده، بازار را کنترل کرد؟

یکی از مسائلی که در تغییر نرخ ارز موثر ارزیابی می‌شود موضوع آزادسازی ارزهای بلوکه شده ایران در پنج کشور کره جنوبی، چین، ژاپن، هند و عراق است. با توجه به شرایط این کشورها و شدت روابطشان با امریکا، بیشترین امید مسئولان میان این پنج کشور به عراق است. حتی برخی معتقدند آزادسازی ارزهای ایران در عراق سبب کاهش چند هزار تومانی قیمت دلار شده است.

اما در این باره لازم است چند مسئله را مورد توجه قرار دهیم.

حجم ارزهای عراق

اواخر سال گذشته تحریم ایران توسط شبکه جهانی پرداخت بین بانکی، موجب شده تا انتقال معادل دیناری ۵ میلیارد دلار پول فروش گاز ایران به عراق از حساب بانک مرکزی عراق به ایران غیرممکن باشد.

البته ۵میلیارد دلار تنها رقمی نبود که ذکر شد و به نظر می‌رسد میزان ارزهای ایران در این کشور همچنان محل بحث است.

حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ۹ بهمن ۹۸ گفته بود که “بین چهار تا پنج میلیارد دلار در حساب بانک مرکزی عراق رسوب کرده است”.

آخرین وضعیت

۲۱ مهرماه عبدالناصرهمتی، رئیس کل بانک مرکزی در جریان پیگیری آزادسازی این ارزها برای بار چهارم به عراق سفر کرد.

بلا فاصله پس از این سفر حرف‌درمانی‌ مسئولان و تلاش برای ارسال سیگنال‌های مثبت به بازار ارز در سخنرانی‌ها آغاز شد اما همچنان خبری از آزادسازی این ارزها نبود.

همتی به شخصه بارها این سفر را موفقیت‌آمیز خواند و نوید تاثیرگذاری در بازار ارز را داد اما در عمل به نظر می‌رسد دومین سفر رئیس بانک مرکزی ایران به عراق طی چهار ماه گذشته نیز در عمل بی‌نتیجه مانده است.

البته آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق، با اشاره به سفر اخیر برخی مسئولان و تلاش آنان برای بازگردانی اموال مسدود شده در سایر کشورها گفته است: با توجه به رایزنی‌های اخیر، احتمال بازگردانی ۵ میلیارد ارز مسدود شده در عراق بسیار بالاست.

به گفته او الکاظمی نخست وزیر جدید عراق کمیته‌ای در این خصوص تشکیل داده تا این موضوع پیگیری شود و به سرانجام برسد.

علی اکبر کریمی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس نیز  گفته است: با اخبار مثبت آزادسازی بخش عمده‌ای از منابع ارزی بلوکه شده ایران در عراق که پس از سفر آقای همتی به این کشور منتشر شده است، می‌توان امیدوار بود در روزهای آینده شاهد عرضه سنگین ارز در بازار و کاهش نرخ باشیم.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه نیز دو روز پیش به سفر همتی اشاره کرده و آن را سفری موفقیت‌آمیز خوانده است.

آخرین کسی که در این باره صحبت کرده محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری بوده که صبح دیروز ادعا کرده است بخشی از پول‌های ایران که در خارج از کشور مسدود شده بود، اکنون باز شده است.

تاثیرگذاری در بازار ارز

امریکا اواخر ماه سپتامبر معافیت عراق برای واردات گاز و برق از ایران را برای دو ماه دیگر به طور مشروط تمدید کرد. بر این اساس عراق مجاز است پول واردات گاز و برق از ایران را با دینار به حسابی در بانک تجارت واریز کند و جمهوری اسلامی مجاز است از این منابع فقط برای خرید کالاهای غیرتحریمی استفاده کند.

با این که همچنان جزییاتی از آزادسازی ارزهای ایران در این کشور ارائه نشده و همه چیز در حد حرف مسئولان باقی مانده اما فرض می‌کنیم این ارزها آزاد شده و در دسترس ما قرار گرفتند.

حالا سوال این است که این مقدار ارز به چه شکل و تا چه میزان می‌تواند در وضعیت ارزی ما تاثیرگذار باشد؟

بر اساس آماری که رئیس کل گمرک کشور پایان سال ۹۸ داده است تجارت خارجی در سال ۹۸ به ۸۵ میلیارد دلار رسیده که از این میزان، ۴۳٫۷ میلیارد دلار مربوط به واردات بوده است.

این یعنی نیاز ارزی روزانه ایران برای واردات حدود ۱۱۸ میلیون دلار است. بنابراین اگر ارزهای بلوکه شده ایران در عراق را دست بالا و پنج میلیارد دلار در نظر بگیریم، آزاد شدن این منبع می‌تواند فقط برای تقریبا ۴۰ روز نیاز ارزی کشور آن هم فقط برای واردات کافی باشد.

البته اگر این منبع را براساس آمار روزنامه جهان صنعت دو میلیارد دلار در نظر بگیریم. نهایتا ۱۷ روز بتواند نیاز ارزی ما را در بخش واردات پوشش دهد.

در اینجا آن چه نباید از نظر دور داشت این است که واردات تنها نیاز ارزی کشور نیست. بر اساس آنچه رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق به مهر گفته قاچاق یکی از مصادیق تقاضاهای مؤثر در افزایش نرخ ارز است که فشار زیادی به این بازار وارد می‌کند. او اعلام کرده بر اساس آمار سالیانه، ارزش کالای قاچاق ورودی به ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار نیز می‌رسد.

علاوه بر این‌ها تقاضاهای مؤثر دیگری هم در بازار نیاز به پوشش دارد. برای مثال با سقوط ارزش پول ملی برخی برای حفظ دارایی‌های خرد یا کلان خود به جای ریال، دلار نگه می‌دارند. جدا از این تقاضا عده‌ای نیز کسب‌وکارشان دلالی ارز و سوداگری در بازار آزاد است.

بنابراین ظاهرا عرضه ارزهای بلوکه شده ایران در عراق بر خلاف چیزی که مسئولان ادعا می‌کنند تاثیر چشمگیر و طولانی مدتی در کاهش نرخ ارز نخواهد داشت.

کارشناسان بسیاری نیز آزاد‌سازی این ارزها را مسکنی برای بازار ارز می‌خوانند که قیمت‌ها را برای چند روزی کاهش خواهد دارد اما به علت عدم تداوم عرضه به دلیل قطع درآمدهای ارزی چند روز بعد بار دیگر قیمت‌ها صعودی می‌شود.