دو بازوی غیر تورمی بودجه

از سوی دیگر آمارهای اوراق نیز نشان می‌دهد دولت در نیم سال نخست توانسته حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان اوراق بفروشد. از سوی دیگر، جدیدترین آمار نشان می‌دهد تا هفته دوم دی ماه به رقم ۹۱ هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است. اگر در نظر بگیریم که عملکرد مالیاتی بهار و تابستان در پاییز تکرار شود، سهم درآمدهای مالیاتی در سه فصل نخست به حدود ۱۳۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. بنابراین در سه فصل نخست سال‌جاری دولت توانسته است از منابع غیرتورمی اوراق و مالیات حدود ۲۱۰ هزار میلیارد تومان منابع تامین کند. این موضوع نشان می‌دهد اگر در سال آینده شرایط برای جذاب‌سازی اوراق و همچنین افزایش کارآیی مالیات ایجاد شود، می‌تواند گزینه مناسبی برای تامین غیرتورمی منابع بودجه باشد.

  تحقق نیمی از درآمدهای مالیاتی ۹۹

مرکز آمار ایران گزارش فصلی اقتصاد ایران در فصل تابستان را منتشر کرد. براساس این گزارش درآمدهای مالیاتی در نیمه سال حدود ۸۵ هزار میلیارد تومان بوده است که با توجه به قانون بودجه ۹۹ که کل درآمدهای مالیاتی را ۱۸۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته، تقریبا ۴۷ درصد از آن را پوشش داده است. براساس گزارش منتشر شده، مجموع مالیات‌های مستقیم اخذ شده تا پایان تابستان ۹۹، حدود ۹/ ۵۴ هزار میلیارد تومان بوده که به نسبت مدت مشابه سال گذشته حدود ۵۵ درصد رشد داشته است. مالیات‌های مستقیم شامل سه جزء مالیات بر اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت است. عملکرد درآمدهای مالیاتی دولت نشان می‌دهد در نیمه سال، ۷/ ۲۲ هزار میلیارد تومان از درآمدهای مالیاتی مستقیم را مالیات بر اشخاص حقوقی تشکیل داده است. در واقع حدود ۴۱ درصد از درآمدهای مالیاتی مستقیم در مدت مذکور از محل مالیات بر اشخاص حقوقی بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد مالیات بر اشخاص حقوقی نیز به نسبت ۶ ماه نخست سال ۹۸، رشد حدود ۱۹ درصد را ثبت کرده است. از سوی دیگر در نیمه نخست سال‌جاری، حدود ۳/ ۱۹ هزار میلیارد تومان از درآمدهای دولت از محل مالیات بر درآمد بوده که به نسبت مدت مشابه سال گذشته رشد ۴۳ درصدی داشته است. اما نکته قابل توجه این است که میزان درآمدهای مالیاتی دولت از محل مالیات بر ثروت در نیمه سال ۹۹ به نسبت مدت مشابه سال گذشته حدود ۳۴۵ درصد رشد داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد مالیات بر ثروت نیز در شش ماه نخست سال‌جاری حدود ۹/ ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده در حالی که در مدت مورد بررسی در سال گذشته، مالیات بر ثروت مبلغی در حدود ۹/ ۲ هزار میلیارد تومان بوده است. کل درآمدهای مالیاتی از  محل مالیات بر ثروت در سال ۹۸ حدود ۴/ ۸ هزار میلیارد تومان بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد سازمان امور مالیاتی در اخذ مالیات بر ثروت در سال ۱۴۰۰ عملکرد قابل توجهی داشته است.

علاوه براین، مالیات بر کالا و خدمات نیز در نیمه نخست سال‌جاری حدود ۳/ ۳۰ هزار میلیارد تومان بوده که رشد آن به نسبت مدت مشابه سال گذشته حدود ۷/ ۷ درصد بوده است.

  پیش‌بینی عملکرد مالیاتی تا پایان سال

اگرچه در سال‌جاری، شیوع ویروس کرونا بر کسب‌و‌کارها اثرگذار بوده است، اما به نظر می‌رسد دولت در کسب درآمدهای مالیاتی چندان بی‌نصیب نبوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر کل درآمد مالیاتی مصوب در بودجه ۹۹ حدود ۱۸۰ هزار میلیارد تومان باشد، در نیمه نخست سال‌جاری تقریبا نیمی از آن وصول شده است. بنابراین اگر تحقق درآمدهای مالیاتی بهار و تابستان در پاییز نیز تکرار شود، می‌توان تخمین زد که حدود ۱۳۰ هزار میلیارد تومان از درآمدهای مالیاتی تا پایان پاییز محقق شود. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد در نیمه سال ۹۸ حدود ۶/ ۶۳ هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی کسب شده است که حدود ۴۵ درصد از کل درآمد مالیاتی سال ۹۸ را پوشش داده است. بنابراین به نظر می‌رسد دولت در اخذ مالیات در نیمه  امسال حدود ۲ واحد درصد از نیمه سال گذشته جلو باشد. بنابراین احتمال اینکه بتواند عملکرد صد درصدی در کارنامه مالیاتی خود ثبت کند، وجود دارد.  اما نکته جالب توجه این است که در لایحه بودجه سال آینده، درآمدهای مالیاتی حدود ۲۵۱ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده که ۵۹ هزار میلیارد تومان آن از مالیات بر اشخاص حقوقی، ۴۹ هزار میلیارد تومان آن از مالیات بر درآمد و ۲۴ هزار میلیارد تومان آن از محل مالیات بر ثروت است. علاوه براین، ۹۶ هزار میلیارد تومان آن نیز از مالیات بر خدمات و کالاها در نظر گرفته شده است. افزایش حدود ۴۱ درصدی درآمدهای مالیاتی در سال ۱۴۰۰ به نسبت ۱۳۹۹، با توجه به عملکرد دولت در نیمه سال‌جاری و در حالی که شیوع ویروس کرونا اثر قابل توجهی بر اقتصاد کشور داشته، احتمال دستیابی به این درآمد در سال آتی را یک پیش‌بینی خوش‌بینانه نشان می‌دهد. البته رحیم زارع، سخنگوی تلفیق بودجه ۱۴۰۰ با اشاره به حضور روسای سازمان امور مالیاتی و گمرک کل کشور با استناد به گزارش رئیس سازمان امور مالیاتی درباره ظرفیت‌های مالیاتی، خبر داده، وصول درآمدهای مالیاتی با ایجاد ظرفیت‌های جدید و قانون‌گذاری مجدد برای جلوگیری از فرار مالیاتی و پایه‌های جدیدی مالیاتی در سال ۱۴۰۰ رخ خواهد داد.

 بازوی دوم بودجه غیرتورمی: فروش اوراق دولتی

دولت در سال‌جاری برای تامین منابع مورد نیاز خود به فروش اوراق که یکی از راه‌های تامین کسری بودجه غیرتورمی است روی آورد. براساس گزارش‌های منتشر شده از سوی بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی، تا پایان تابستان سال‌جاری حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان اوراق دولتی به فروش رسیده است. بنابراین می‌توان گفت دولت در مجموع تا پایان تابستان ۱۵۵ هزار میلیارد تومان از محل درآمدهای مالیاتی و فروش اوراق کسب درآمد کرده است. با فرض اینکه درآمدهای مالیاتی تا پایان پاییز به حدود ۱۳۰ هزار میلیارد تومان برسد می‌توان گفت مجموع فروش اوراق دولتی و درآمدهای مالیاتی تا پایان فصل پاییز سال ۹۹، حدود ۲۱۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود.  آخرین گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد در هفته دوم دی ماه، در مجموع ۶/ ۱ هزار میلیارد تومان اوراق دولتی به فروش رسیده که مجموع اوراق فروخته شده طی ۳۱ هفته را به ۹۱ هزار میلیارد تومان رسانده است. رقم نرخ سود اوراق مانند هفته‌های گذشته ثابت بوده و اوراق با سررسید دوساله با نرخ سود ۵/ ۲۰ درصد و اوراق با سررسید سه‌ساله با نرخ سود ۵/ ۲۱ درصد به فروش رسیده است.  براساس گزارش بانک مرکزی در هفته سی و یکم، در فرآیند حراج، حجم تقاضای خرید بانک‌ها حدود ۸۰۰ میلیارد تومان بوده که وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز ضمن پذیرش کلیه درخواست‌ها با فروش ۱۵۰ میلیارد تومان اوراق اراد۵۵ با نرخ بازده تا سررسید ۵/ ۲۱ درصد، ۵۰ میلیارد تومان اوراق اراد۵۸ با نرخ بازده تا سررسید ۵/ ۲۰درصد، ۵۰ میلیارد تومان اوراق اراد۶۰ با نرخ بازده تا سررسید ۵/ ۲۱ درصد و ۵۶۰ میلیارد تومان اوراق اراد۶۴ با نرخ بازده تا سررسید ۵/ ۲۰ درصد موافقت کرد. به این ترتیب در فرآیند حراج هفته دوم دی ماه، ۸۰۰ میلیارد تومان اوراق دولتی به بانک‌ها فروخته شده است.  اما در فرآیند خارج از حراج و در فرابورس نیز ۳۶۰ میلیارد تومان اوراق اراد۵۵، ۷۰ میلیارد تومان اوراق اراد۵۸ و ۴۰۰ میلیارد تومان اوراق اراد۶۰ از طریق عرضه تدریجی خریداری شده است. در مجموع در هفته منتهی به ۹ دی ۹۹، حدود ۸۳۰ میلیارد تومان نیز اوراق از طریق فرابورس به فروش رسیده است.  در مجموع در هفته جاری، ۶/ ۱ هزار میلیارد تومان اوراق دولتی به فروش رسیده که مجموع اوراق فروخته شده طی ۳۱ هفته را به رقم ۹۱ هزار میلیارد تومان رسانده است.

  ملزومات سیاست‌گذاری برای اوراق و مالیات

به‌نظر می‌رسد در سال‌جاری که تحریم‌ها، کاهش فروش نفت و پاندمی کرونا شرایط اقتصادی را سخت کرده اما برخی از تمهیدات می‌تواند به بهبود شرایط بودجه‌ای کشور کمک کند. از این رو دوراهی‌ای که دولت برای کسب درآمد و تامین کسری بودجه غیرتورمی در پیش گرفته راهکار مناسبی است. اما لازم است برای جذاب‌سازی و افزایش این دو ابزار یکسری سیاست‌ها در نظر بگیرد. به‌عنوان مثال درآمدهای مالیاتی در بودجه کشور سهمی در حدود ۳۰ درصد دارد این در حالی است که در کشورهای دیگر این سهم ممکن است تا ۶۰ درصد از بودجه را تشکیل دهد. بنابراین دولت باید راهی برای تامین درآمد از محل مالیات‌ها پیدا کند. به عنوان مثال راهکارهای جلوگیری از فرار مالیاتی می‌تواند اثرگذار باشد. از سوی دیگر، برای تامین کسری لازم است بازار اوراق دولتی پررونق باشد تا در یک بازی برد-برد، هم خریداران این اوراق و هم دولت از آن سود ببرند.

اوراق، جایگزین پول نقد شد

روز گذشته رئیس‌جمهوری موضوعاتی را درخصوص ارزش استفاده اوراق تشریح کرد. به گفته روحانی، در این شرایط جنگ اقتصادی که می‌خواستند همه چیز را قفل کنند، حتی یک روز حقوق کارمندی تاخیر نداشته است و سر ماه حقوق پرداخت شد در حالی که آن موقع که بالاترین میزان درآمد نفتی را داشتیم پرداخت حقوق تا چند روز تاخیر می‌افتاد. او با بیان اینکه اوراق را در این دولت به جایگاه واقعی‌اش رساندیم، گفت:‌ اوراق در کشور ما هیچ ارزشی نداشت. نه سودش معلوم بود و نه اصلش؛ اما ما اوراق را به جایگاهش نشاندیم. امروز اوراق عین پول می‌ماند و به اندازه پول ارزش دارد. سود و اصل اوراق دولت در همان روز پرداخت می‌شود و حتی یک روز تاخیر نداشته است. رئیس‌جمهور ضمن بیان اینکه این کار عظیم اقتصادی دولت بود که متاسفانه نسبت به این مسائل اصلی و مهم کمتر درباره آن صحبت می‌شود، خاطرنشان کرد: اوراق را جایگزین پول نقد کردیم. معنای واقعی اوراق، یعنی قرض گرفتن از مردم، بدین صورت که از ملت قرض می‌گیریم و با سود به ملت برمی‌گردانیم. روحانی با بیان اینکه در این سال‌های سخت از بانک مرکزی یک قران استقراض نکردیم و نمی‌کنیم، افزود: مقداری پول است که در بودجه می‌آید و آخر سال هم با بانک مرکزی تسویه می‌شود، اصلا استقراضی از بانک مرکزی نکرده و نمی‌کنیم. روحانی با بیان اینکه در این شرایط  اینکه نفت را بفروشیم و آن را وارد توسعه کشور کنیم بسیار خوب است، گفت: امسال اعلام کردیم ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت می‌فروشیم و مقداری که بیشتر فروختیم صرف توسعه کشور یا صرف توانمندسازی افراد مستضعف می‌کنیم.  وی افزود: هیچ دولتی بعد از انقلاب نمی‌تواند ادعا کند مانند دولت یازدهم و دوازدهم حامی اقشار کم‌درآمد جامعه بود و نمونه بارز آن برق و گاز و آب امید است. آب و برق و گاز را هم با هدف کمک به مردم و هم کاهش مصرف مجانی کردیم.