تولد چهارمین خودروساز بزرگ جهان

پس از ماه‌ها مذاکره، پژو-سیتروئن و فیات-کرایسلر با یکدیگر ادغام شدند تا چهارمین خودروساز بزرگ جهان با نام «استلانتیس» رسما متولد شود. این در حالی است که صنعت خودروی ایران نیز به احتمال فراوان از تبعات این ادغام بزرگ بی‌نصیب نخواهد ماند. ربط این ادغام بزرگ به خودروسازی کشور اینجاست که یک طرف آن، پژو-سیتروئن از شرکای قدیمی و البته بی‌وفای ایران خودرو و سایپا قرار دارد و در سمت دیگر نیز فیات-کرایسلرکه یک سر آن آمریکایی است. با ادغام این دو حالا پرسش‌های زیادی درباره آینده مشارکت‌های خارجی خودروسازی ایران پیش آمده است. هم پژو و هم سیتروئن سابقه‌ای طولانی در صنعت و بازار خودروی ایران دارند که البته در این بین، پژو حضوری عمیق‌تر و البته پر حاشیه‌تر داشته است. هر دو خودروساز اما دو سال و نیمی می‌شود که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا، ایران را ترک کرده‌اند. حالا با توجه به ادغام این گروه خودروسازی با فیات-کرایسلر، پرسش اصلی اینجاست که با تولد «استلانتیس» آیا پژو و سیتروئن باز هم می‌توانند در صنعت و بازار خودروی ایران حضور پیدا کنند؟ آیا شریک آمریکایی‌شان چنین اجازه‌ای به آنها خواهد داد؟ به فرض اینکه مجوز آمریکایی‌ها صادر شود، آیا طرف ایرانی حاضر به میزبانی از پژو-سیتروئن خواهد شد؟ اگر نه، خودروسازی کشور پس از تحریم جای خالی پژو را چگونه پر خواهد کرد؟ پرسش مهم دیگر نیز این است که این ادغام بزرگ آیا راهی خواهد بود برای ورود فیات-کرایسلر به ایران؟

در حالت کلی دو سناریو را می‌توان برای آینده مشارکت خودروسازی ایران و «استلانتیس» چید. سناریوی نخست می‌گوید دیگر امکان شکل‌گیری همکاری جدید میان خودروسازان داخلی و پژو-سیتروئن وجود نخواهد داشت، حداقل تا وقتی بین ایران و آمریکا رابطه سیاسی برقرار نشود. این سناریو بر پایه ممنوعیت حضور شرکت‌های آمریکایی در ایران چیده شده، ممنوعیتی که سال‌هاست دو کشور را از ارتباط اقتصادی با یکدیگر محروم کرده است. طبق سناریوی دوم اما نه تنها پژو-سیتروئن بلکه فیات-کرایسلر هم با خودروسازی ایران وارد همکاری مشترک خواهند شد. اساس این سناریو این است که پژو-سیتروئن راه را برای حضور شریک ایتالیایی-آمریکایی اش در ایران باز خواهد کرد.

  نقش آمریکایی‌ها در رفتن شرکا

پیش از آنکه به بررسی سناریوهای همکاری خودروسازی ایران و «استلانتیس» و اثرات ادغام پژو-سیتروئن و فیات-کرایسلر بپردازیم، ابتدا نگاهی می‌اندازیم به اتفاقات مشابه در گذشته و تاثیر آن بر صنعت خودروی کشور. نخستین باری که خودروسازی ایران از رد و بدل شدن سهام میان خودروسازان خارجی تاثیر گرفت، اوایل دهه ۸۰ بود. در آن دوران، همکاری نسبتا مناسبی بین یکی از خودروسازان بخش خصوصی کشور (کرمان موتور) و دووموتورز کره جنوبی شکل گرفته بود. دوو که در آن زمان جزو خودروسازان مشهور کره به حساب می‌آمد، سال ۷۰ همکاری خود را با کرمان خودرو (خودروساز بزرگ بخش خصوصی) آغاز کرد و نتیجه این همکاری تولید خودروهایی مانند «ماتیز» و «سی‌یلو» بود. همکاری این دو شرکت نزدیک به ۱۲ سال پایدار ماند؛ اما در نهایت دوویی‌ها ورشکست شدند و از بخت بد، جنرال موتورز سهام آنها را خرید و زمینه ساز خروج دوو از ایران شد. با توجه به تنش‌های سیاسی بین ایران و آمریکا، دوو وقتی سهامش را به جنرال موتورز فروخت، چاره‌ای جز خداحافظی با کرمان موتوری‌ها نداشت؛ چون نه از طرف مالک آمریکایی‌اش مجاز به ماندن بود و نه سیاست‌های داخلی ایران اجازه تداوم حضور این خودروساز را می‌داد. جنرال موتورز اما یک بار دیگر زمینه‌ساز قطع ارتباط میان خودروسازی ایران و شریک خارجی‌اش شد. اواخر سال ۹۰ بود که خبر رسید پژو-سیتروئن با فروش ۷درصد از سهامش به جنرال موتورز آمریکا موافقت کرده است. در آن دوران پژو حضور پررنگی در صنعت و بازار خودروی ایران داشت، آن هم بی‌آنکه سرمایه‌گذاری خاصی انجام داده باشد. پژو در آن دوران از ناحیه فروش قطعات محصولاتی نسبتا قدیمی به خودروسازی ایران، درآمد خوبی داشت و همین حالا نیز پس از حدودا یک دهه، همان خودروها همچنان و با قیمت‌هایی چندین برابر شده، به فروش می‌روند. شاید اگر از خود پژویی‌ها هم سوال می‌شد که می‌خواهند همچنان در ایران بمانند، پاسخ شان مثبت بود؛ اما به هر حال چون یک سر ماجرا، جنرال موتورز آمریکا قرار داشت، این امکان برای خودروساز فرانسوی فراهم نشد. در نهایت پژو بلافاصله پس از فروش تنها ۷درصد از سهام خود به جنرال موتورز، مجبور به ترک ایران شد؛ اتفاقی که ایران خودرو را حسابی به دردسر انداخت و سبب افت شدید تولید این شرکت شد. پژو چند سال بعد و پس از امضای توافق هسته‌ای و برجام و در حالی که جنرال موتورز سهامش را پس داد، دوباره به ایران بازگشت و قراردادی جدید با آبی‌های جاده مخصوص امضا کرد. مشارکت جدید اما خیلی دوامی نداشت؛ زیرا با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، پژویی‌ها بار دیگر بی‌وفایی کردند و به همراه هموطنشان سیتروئن، ایران‌خودرو  و سایپا را تنها گذاشتند و رفتند.

  ایست به خودروساز فرانسوی

با توجه به تجربه‌های قبلی، سناریوی محتمل درباره آینده خودروسازی ایران و پژو-سیتروئن، تداوم قطع ارتباط آنها است. در حال حاضر که خودروسازی ایران تحریم است، پژو-سیتروئن امکان حضور در صنعت خودروی کشور را ندارد و طبق سناریوی موردنظر حتی اگر تحریم‌ها نیز کنار بروند، این خودروساز همچنان امکان همکاری با شرکت‌های ایرانی را نخواهد داشت. در واقع به‌دلیل اینکه پژو-سیتروئن حالا بخشی از «استلانتیس» است و کرایسلر آمریکا هم در این ائتلاف بزرگ سهم دارد، راه ورود این برند فرانسوی به «جاده مخصوص» بسته است. طبق قوانین آمریکا، شرکت‌های متعلق به این کشور اجازه حضور در ایران را ندارند و در ایران نیز برای آمریکایی‌ها فرش قرمز پهن نیست. بنابراین طبق این سناریو، پژو-سیتروئن اگر بخواهد پس از لغو تحریم‌ها دوباره به ایران بیاید، از طرف شریک آمریکایی‌اش (کرایسلر) تحت فشار قرار خواهد گرفت. جدا از این موضوع، نکته دیگر اینجاست که شاید اصلا پژوسیتروئن نیز دیگر تمایلی به آمدن به ایران نداشته باشد؛ زیرا به واسطه ادغام با فیات-کرایسلر، گام بلندی برای حضور در بازارهای بزرگ دنیا از جمله آمریکا برداشته است. در نهایت اینکه پژو-سیتروئن به‌دلیل بی‌وفایی‌های قبلی، در حال حاضر مغضوب ایرانی‌ها است و خیلی‌ها از جمله نمایندگان مجلس شورای اسلامی پیش‌تر اعلام کرده‌اند این خودروساز دیگر حق حضور در ایران را ندارد. حالا با توجه به ادغام پژو-سیتروئن با فیات-کرایسلر دست آنها برای راه ندادن خودروساز فرانسوی به ایران، بازتر از قبل شده است.

  جانشینان پژو

اگر فرض را بر این بگیریم که سناریوی نخست عملی شود، احتمالا رنو و خودروسازان چینی بیشترین نفع را از غیبت پژو در ایران خواهند برد. پژو سال‌ها اصلی‌ترین شریک صنعت خودروی ایران بوده و برخی دیگر از خودروسازان دنیا به خصوص رنو همواره سعی کرده‌اند جای آن را بگیرند؛ اما چندان توفیقی نداشته‌اند. حالا اگر فرض را بر این بگیریم که به واسطه تولد «استلانتیس» پای پژو از ایران بریده شود، فرصت بزرگی در اختیار امثال رنو و البته خودروسازان چینی قرار خواهد گرفت تا خود را در قالب شرکای اصلی خودروسازی ایران جا بیندازند. نیامدن پژو-سیتروئن به ایران اما احتمالا از دید خیلی‌ها برای خودروسازی کشور یک فرصت به شمار می‌رود. بسیاری از شهروندان ایرانی احتمالا از شنیدن این خبر که پژو دیگر به ایران نخواهد آمد، خوشحال خواهند شد؛ زیرا این موضوع را فرصتی برای حضور دیگر خودروسازان بزرگ دنیا در کشور می‌دانند. این نگاه به ماجرای پژو البته کمی خوش‌بینانه نیز به‌نظر می‌رسد؛ زیرا با توجه به فضای خاص کسب‌و‌کار در ایران و ضعف امنیت سرمایه‌گذاری و بالقوه بودن مساله تحریم، بزرگان خودروسازی جهان چندان میلی به حضور در ایران ندارند؛ ضمن آنکه در داخل نیز همواره سنگ‌اندازی‌هایی در این مسیر وجود داشته است. این موضوع اتفاقا در دوران پسابرجام به چشم آمد، تا جایی که در نهایت پژو-سیتروئن، رنو و چند شرکت چینی حاضر به حضور در خودروسازی کشور شدند. جدا از این مسائل اما حتی اگر همین رنو و چینی‌ها نیز تنها کاندیداهای پر کردن جای پژو در خودروسازی ایران باشند، رخ دادن این اتفاق به لغو تحریم‌ها علیه کشور نیز بستگی دارد. در حال حاضر خودروسازی کشور درگیر تحریم است و شرکت‌های خارجی از بیم جرایم مادی و معنوی آمریکایی‌ها زیر بار ریسک همکاری با ایرانی‌ها نمی‌روند. با این حساب تا وقتی ابرهای تیره تحریم کنار نروند، خودروسازان خارجی امکان بهره بردن از فرصت طلایی و البته احتمالی خلأ پژو در ایران را پیدا نخواهند کرد.   

  شاید کرایسلر هم بیاید

اما طبق سناریوی دوم که البته بسیار خوش‌بینانه به‌نظر می‌رسد و احتمال رخ دادن آن حداقل در کوتاه مدت کم است، نه تنها پژو-سیتروئن به ایران باز خواهد گشت، بلکه فیات-کرایسلر را هم با خود به «جاده مخصوص» خواهد آورد. عملی شدن این سناریو البته منوط به رخ دادن چند اتفاق است که مهم‌ترین آنها ریشه‌ای سیاسی دارد. در اولین قدم باید تحریم‌ها کنار بروند؛ زیرا تا وقتی تحریم هست، امکان حضور حتی خودروسازان درجه دو نیز در ایران نیست چه برسد به امثال فیات-کرایسلر. اتفاق بعدی، اصلاح روابط ایران و آمریکا به نحوی است که دو طرف حداقل در مسائل اقتصادی با هم کنار بیایند و ممنوعیت‌های مربوط به همکاری و ارتباط شرکت‌هایشان با یکدیگر را بردارند. اتفاق سوم نیز این است که «استلانتیس» از میل و انگیزه کافی برای حضور در ایران برخوردار باشد. با توجه به پیش‌شرط‌های موردنظر، به‌نظر می‌رسد سناریوی دوم فعلا احتمال بسیار کمی برای عملی شدن دارد و شاید تنها اتفاقی که (آن هم با احتمال کم) ممکن است رخ دهد، صدور مجوز فعالیت محدود پژو در صنعت و بازار خودروی ایران باشد.