خطای شبانه در پایتخت

خطای سیاست‌گذاری (فول سیاستی) در نحوه مدیریت و تامین انرژی خانگی و صنعتی، پنج تهدید بزرگ را متوجه پایتخت کرده است. ناتوانی در تنظیم بازار انرژی در فصل سرد سال باعث شده از حدود یک‌ماه  قبل چراغ‌های به ظاهر بی‌صاحب در شهر خاموش شوند. این چراغ‌ها که در معابر بزرگراهی و خیابان‌ها واقع شده‌اند اگرچه به ظاهر و در نتیجه ضعف مدیریت شهری در تامین حقوق شهروندان در این باره، از سوی متولی تامین انرژی پایتخت بی‌صاحب تلقی شده و خاموش شده‌اند اما در حقیقت روشنایی شبانه ناشی از روشن بودن این چراغ‌ها یکی از حقوق شهروندان ومتعلق به همه آنهاست. به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، درحالی‌که حدود یکماه از تصمیم متولی مدیریت و تامین انرژی ‌برای خاموشی شبانه معابر و بزرگراه‌های شهر تهران می‌گذرد بررسی‌ها حاکی از مساله‌تراشی گسترده در شهر برای چشم‌پوشی از حل درست مساله سوءمصرف انرژی در تهران است.

خاموشی‌های مطلق شبانه در تهران که از حدود یک‌ماه قبل همزمان با زمان منع تردد شهروندان در ساعات ۲۱ تا ۴صبح اعمال شد عملا و به‌دلیل ماهیت سیستم‌های روشنایی پایتخت از حدود ساعت ۷ شب، رگ‌های اصلی ترافیکی در شهر تهران را به حالت خاموشی مطلق درآورده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد درحالی‌که شهروندان تهرانی از حدود یک‌ماه قبل در ترددهای شبانه خود با معضل تاریکی مطلق در معابر مواجه شده‌اند دو فرضیه درباره علت این خاموشی‌ها مطرح شده است. این موضوع از یک زاویه به ضعف شدید در رابطه با اطلاع‌رسانی از علت این امر از سوی نهاد متولی مربوط می‌شود.

یک برداشت شهروندان تهرانی از علت بروز خاموشی‌های گسترده و تاریکی مطلق شبانه در رگ‌های اصلی ترافیکی شهر تهران این است که این اقدام به‌دنبال تصمیم ستاد ملی کرونا برای کاهش ترددهای شبانه صورت گرفته است تا به این روش در کنار سایر محدودیت‌های اعمال شده برای ترددهای شبانه این رفت و آمدها را کاهش دهد. یک برداشت دیگر آن است که این اقدام برای مدیریت سوءمصرف برق و صرفه‌جویی در مصرف برق شهر تهران در فصل سرد درحال انجام است تا از این طریق مصرف گاز در نیروگاه‌ها کاهش یابد و نیروگاه‌ها برای تولید برق ناچار به استفاده از سوخت‌های پرگوگرد نباشند. استفاده از سوخت‌های پرگوگرد در صنایع و نیروگاه‌های اطراف تهران در زمستان امسال آلودگی هوای شهر در این فصل را به میزان چشمگیری تشدید کرد. نتایج بررسی‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد اصل ماجرا مربوط به برداشت دوم شهروندان بوده است. به این معنا که دلیل اصلی خاموشی‌های اخیر معابر و بزرگراه‌های شهر تهران تلاش متولی تامین و مدیریت انرژی‌برای کاهش مصرف انرژی در شرایط فعلی است. در واقع متولی این موضوع به‌خاطر ضعف و ناتوانی در تنظیم بازار تامین و مدیریت انرژی ناشی از سوءمدیریت در این زمینه تصمیم به خاموشی شبانه گرفته که نه‌تنها مشکل اصلی در این زمینه برطرف نشده بلکه مشکلات جدیدی به آن افزوده شده است.

این مساله آسیب‌های قابل‌توجهی را متوجه شهر تهران کرده و گرو‌ه‌های بسیاری از مسوولان در زمینه‌های مختلف و همچنین شهروندان به این تصمیم و اقدام معترض شده‌اند. به‌رغم ابراز مخالفت‌های جدی از سوی پلیس راهور، نیروی انتظامی، شورای شهر، شهرداری و شهروندان پایتخت هم‌اکنون متولی تامین انرژی در پایتخت کماکان از روشن کردن چراغ‌های معابر اصلی و بزرگراهی و همچنین عمده خیابان‌های اصلی وحتی فرعی در ساعات شبانه جلوگیری به‌عمل می‌آورد. با این استدلال که این اقدام منجر به صرفه‌جویی در مصرف برق در فصل سرد خواهد شد و می‌توان از این طریق میزان مصرف برق و گاز و فعالیت نیروگاه‌ها و در نتیجه میزان آلودگی هوای شهر تهران را مدیریت کرده و کاهش داد.

موضوع اصلی آن است که در شرایط فعلی قیمت تمام شده تامین و توزیع برق برای مصارف خانگی و غیرخانگی بسیار بالاتر از قیمت فروش برق است و همین موضوع سوءمصرف و مصرف بی‌رویه برق در کشور را تشدید و فشار بر نیروگاه‌های تولید برق را به جهت نیاز به افزایش برق بیشتر مضاعف کرده است.

این درحالی است که گاز و سایر انرژی‌هایی که هم‌اکنون در اختیار مصارف خانگی و غیرخانگی قرار دارد نیز با چنین حالتی مواجه است و این موضوع منجر به سوءمصرف انرژی در کشور شده است. در واقع چرخه تولید، تامین و فروش انرژی به لحاظ اقتصادی معیوب است و تعیین دستوری و غیرواقعی قیمت‌ها خود یک عامل مخرب در افزایش سوءمصرف انرژی در کشور محسوب می‌شود. سوءمدیریت در بازار تامین و توزیع انرژی باعث شده هم‌اکنون و در سردترین فصل سال افزایش مصرف گاز خانگی منجر به ایجاد کمبود در تامین گاز موردنیاز برای صنایع و نیروگاه‌ها شود. این اقدام باعث شد در روزهای سرد امسال برخی نیروگاه‌ها وصنایع به استفاده از سوخت‌های پرگوگرد نیز روی آورده و همین اقدام منجر به تشدید آلودگی هوای تهران و چند کلان‌شهر دیگر کشور نیز شد. از آنجا که قیمت انرژی در کشور بهایی نامتعارف دارد این موضوع منجر به مصرف نامتعارف انرژی نیز شده است. تصمیم اخیر متولی تامین و مدیریت انرژی نه‌تنها منجر به برطرف شدن مشکلات ایجاد شده ناشی از مصرف نامتعارف انرژی در فصل زمستان نشد بلکه دست‌کم ۵ چالش جدید نیز به چالش‌های قبلی تهران ناشی از این موضوع افزوده شد.

در چنین شرایطی سوال اصلی آن است که چگونه می‌توان اثبات کرد که خاموشی و تاریکی مطلق شبانه معابر شهر تهران منجر به کاهش سطح آلودگی هوا به‌دلیل کاهش فعالیت نیروگاه‌ها برای تامین برق خواهد شد؟

در فضای ایجاد شده ناشی از ناتوانی مدیریت شهری در مطالبه واحقاق حقوق شهروندان برای روشن بودن و روشن ماندن معابر و بزرگراه‌ها برای ترددهای ضروری شبانه و تامین امنیت آنها، این تصمیم نادرست متولی مدیریت و تامین انرژی پایتخت، پشت مصوبه ضدکرونایی دولت درخصوص منع تردد شبانه بین ساعات ۲۱ تا ۴ صبح پنهان شده است. به‌طوری که بسیاری از شهروندان تصور می‌کنند از آنجا که محدودیت‌های عبور و مرور به‌دنبال مصوبه ضدکرونایی در این بازه زمانی شبانه اعمال می‌شود بنابراین تاریکی مطلق شبانه نیز ناشی از این تصمیم و اقدام مکمل آن محسوب می‌شود تا به نفع کنترل این بیماری، از حجم ترددهای شبانه بکاهد.

درحالی‌که علت اصلی این ماجرا به ناتوانی در تنظیم بازار انرژی مربوط می‌شود. این موضوع باعث شده است تا برق بزرگراه‌ها قطع و چراغ‌های روشنایی آنها در تاریک‌ترین ساعات، خاموش شود.

در شرایطی که این موضوع برای بسیاری از شهروندان به رویدادی آزاردهنده تبدیل شده است و نگرانی از بابت بروز رویدادهای پیش‌بینی نشده مانند تصادفات و ناامنی را افزایش داده است اما ظاهرا مدیریت شهری تهران به‌رغم ابراز نگرانی از این موضوع، توان پیگیری و مطالبه حقوق شهروندان در این زمینه را ندارد و خاموشی‌ها و تبعات آسیب‌زننده آن به شهر همچنان ادامه دارد.

در نتیجه این ناتوانی، هم‌اکنون بی‌تدبیری بزرگ در شهر تهران رقم خورده است و درحالی که شب‌‌های پایتخت باید روشن بوده و روشن بماند معابر بزرگراهی و اصلی شهر تهران از حدود ساعت ۷ شب در تاریکی مطلق فرو می‌رود.

اولین مشکلی که از بابت تاریکی مطلق گریبانگیر شهر تهران شده کاهش سطح ایمنی در شهر و افزایش ناامنی است. براساس آمارهای موثق در دی ماه که معابر و بزرگراه‌های شهر تهران خاموش بود میزان سرقت افزایش یافت.

خطر بالای تصادف به‌واسطه تاریکی بزرگراه‌ها و خیابان‌ها به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است. نزدیک به ۲۵ درصد از تصادفات رانندگی در شب رخ می‌دهد و این موضوع نشان می‌دهد در شرایطی که عمق دید رانندگان در تاریکی به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند کاهش سطح روشنایی خیابان‌ها و بزرگراه‌ها اقدامی بسیار خطرناک و تهدیدکننده به شمار می‌رود.

ترس خودروسواران در بزرگراه‌ها از تصادف و بروز حادثه با خودروها و افرادی که برق خودروی آنها به‌صورت ناگهانی و در تاریکی شب قطع شده و در حاشیه بزرگراه توقف کرده‌اند از دیگر مواردی است که در این زمینه می‌توان به آن اشاره کرد. در بسیاری از موارد در حاشیه بزرگراه‌ها همواره رانندگانی مشاهده می‌شوند که به‌دلیل خرابی خودرو و قطع سیستم برق توقف کرده‌اند و در انتظار نیروهای امدادی برای تعمیر خودرو مانده‌اند. تاریکی مطلق شبانه‌ خطر تصادف خودروهای درحال حرکت با این راننده‌ها و خودروهای آنها را به میزان قابل‌توجهی افزایش خواهد داد.

ایجاد حس شهر آشفته در شهروندان به‌دلیل تاریکی مطلق و از بین رفتن احساس امید و مشارکت در آنها در اقداماتی که نیاز به مشارکت همه شهروندان وجود دارد از دیگر آسیب‌های تاریکی مطلق شهر است.

ترس از تردد در بزرگراه‌ها در شب برای شهروندانی که به هر دلیل ناچار به تردد در ساعات شب در معابر و بزرگراه‌های پایتخت هستند از آسیب‌های دیگر این تصمیم است. چرا که نه‌تنها برخی از شهروندان به واسطه شغل، بیماری و... ناچار به تردد در ساعات شب هستند بلکه از آنجا که عملا شهر قبل از شروع ساعات منع تردد و از همان ابتدای زمان تاریکی در خاموشی فرو می‌رود، همه شهروندان حتی افرادی که قبل از ساعت ۹ شب در شهر تردد دارند با این ترس مواجه می‌شوند.

این اقدام همچنین می‌تواند یکی از عوامل مهم تشدید ترافیک‌های سنگین در شهر در ساعات آخر منتهی به ۹ شب و آغاز منع تردد شبانه باشد. چراکه بسیاری از افراد برای عدم‌برخورد با تاریکی مطلق تلاش می‌کنند تا هر چه سریع‌تر خود را به مقصد رسانده و با تاریکی و خاموشی و خطرات ناشی از آن روبه‌رو نشوند.

اما تجربه دنیا در این زمینه روایت دیگری را حکایت می‌کند. نگاهی به تجربه کشورها نشان می‌دهد حتی اگر تاریکی‌های مطلق شبانه به نفع کنترل گسترش ویروس کرونا در شهر ناشی از کاهش تردد بود اما کشورهایی که مانند ایران با شیوع گسترده این بیماری مواجه هستند، اقدام به خاموشی شهر برای کنترل کرونا نکرده‌اند.

بررسی وضعیت ۵ شهر بزرگ و مهم دنیا که هم‌اکنون به شدت با شیوع ویروس کرونا دست به گریبان هستند نشان می‌دهد در هیچ‌کدام از این ۵ شهر شامل لندن، مسکو، پاریس، برلین و نیویورک، به‌رغم شیوع گسترده ویروس کرونا، اقدامی در جهت خاموشی مطلق شبانه انجام نشده است.

در واقع در هیچ‌کدام از این شهرها برق بزرگراه‌ها به‌خاطر کرونا قطع نشده است. در برخی از این شهرها مانند پاریس روشنایی آن دسته از مراکزی که شب‌ها به محل تجمع شهروندان برای تفریح و گردش تبدیل می‌شوند‌(مانند رستوران‌ها، مراکز خرید و...) از ۸ شب تا ۶ صبح قطع می‌شود اما روشنایی بزرگراه‌ها خاموش نمی‌شود.

این اقدام در شهر تهران ناهمخوان و متضاد با سیاست‌های شهرهای بزرگ دنیاست که هم‌اکنون به لحاظ شیوع ویروس کرونا در شرایطی مشابه ایران قرار دارند. این در حالی است که در تهران اقدامی برعکس انجام می‌شود. یعنی برق بزرگراه‌ها قطع می‌شود اما مراکز تفریحی و گردشی و مراکز خرید در شب نیز روشنایی دارند و به فعالیت خود ادامه می‌دهند. در چنین شرایطی بسیاری از مردم پس از تردد در خیابان‌ها و بزرگراه‌های خاموش و ناامن به سمت این مراکز حرکت کرده و به این مکان‌ها می‌رسند و این اقدام در نهایت منجر به افزایش تصادفات و... می‌شود.

بررسی‌ها و تحلیل‌های کارشناسی نشان می‌دهد این اقدام نه‌تنها اثری در کنترل ویروس کرونا ندارد بلکه در کاهش مصرف انرژی نیز به صورت مستمر و موثر، چندان اثرگذار نخواهد بود و حتی در صورت اثرگذاری مسائل و مشکلات تازه‌تر و متفاوت‌تری را به مشکلات قبلی یعنی شیوع ویروس کرونا و سوءمصرف انرژی اضافه خواهد کرد.

بهترین راهکار برای مدیریت سوءمصرف انرژی، واقعی‌سازی قیمت فروش انرژی است. در کشورهای توسعه‌یافته و در شهرهای مدرن دنیا هزینه مصرف برق به حدی واقعی است که خود این موضوع یعنی قیمت‌های واقعی، بازدارنده اصلی در برابر سوءمصرف یا مصرف بی‌رویه انرژی و همچنین عامل تعادل بخش تولید و مصرف انرژی است.

واقعی شدن قیمت انرژی می‌تواند یک بازدارنده قوی در برابر مصرف بی‌رویه انواع انرژی‌ها از جمله برق وگاز باشد و در نتیجه این اقدام نیازی به انجام اقدامات بی‌اثر و پرخطر برای مدیریت مصرف انرژی با هدف کاهش مصرف نیست.