گاز فروشی را از روسیه و قطر یاد بگیرید

ایران به لحاظ دارا بودن منابع انرژی فسیلی در جهان، در مجموع به قلب انرژی جهان شباهت دارد و به همین دلیل است که از آن به عنوان هارتلند جهانی یاد می‌کنند. با این حال، دولت مستقر در ایران آن گونه که بایسته و شایسته است از این منابع در راستای ارتقای ظرفیت‌های اقتصادی ایران و افزایش ضریب امنیت منطقه‌ای کشور در راستای تقویت جایگاه دیپلماتیک ایران بهره نبرده است. این در حالی‌ست که دولت‌های روسیه و قطر از این ظرفیت‌ها به خوبی برای دور زدن فشارهای خارجی و تحریم استفاده کرده و حتی از آن به عنوان اهرم فشار در سیاست خارجی خود استفاده می‌کنند.

بزرگترین ظرفیت‌های معطل انرژی در جهان!

به طور مثال ایران دارنده دومین ذخایر کشف شده گاز و دارنده سومین ذخایر کشف شده نفت در جهان است اما هر ساله علاوه بر کمبود گاز شهری در کشور، نیازمند واردات گاز از ترکمنستان است. این به معنای فقدان کلید راهبردی دیپلماسی انرژی در سیاست خارجی کشور است. بدیهی‌ست که نقطه آغاز امنیت خارجی را باید در نواحی صفر مرزی یک کشور در گام نخست، تثبیت کرد و پس از آن اقدام به امنیت‌سازی و تنش‌زدایی در مناطق فراناحیه‌ای و بلوک‌های فرامنطقه‌ای باید صورت بپذیرد.

یکی از مناطقی که علاوه بر پیوندهای تاریخی و فرهنگی با ایران، زمینه‌های همکاری ویژه‌ای با ایران در حوزه انرژی دارد، منطقه آسیای مرکزی است که متشمل بر ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان و ازبکستان است که ایران علاوه بر بی‌بهره بودن از ظرفیت‌های فرهنگی مشترک، از ظرفیت‌های اقتصادی خاصه در حوزه انرژی در قبال این کشورها بی‌بهره است.

امنیت‌سازی از طریق شبکه مشترک برق

کشورهای تاجیکستان و ازبکستان و قرقیزستان، به علت داشتن رودهای پرآب در مناطق کوهستانی، در فصل تابستان و با آب شدن برف‌ها ناچار به گشودن سدهای خود هستند و این در حالی‌ست که ایران در تابستان با کمبود برق و خاموشی‌های مستمر مواجه است. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ایران برای احداث سد و نیروگاه هیدروالکتریک در این کشورها، علاوه بر ارزآوری در بخش خدمات فنی و مهندسی، می‌تواند باعث اتصال شبکه برق ایران به این کشورها شود و کمبود برق فصل تابستان از این طریق مرتفع شود. این شرایط در کشورهای حوزه قفقاز نیز تعریف نشده است و این کشورهای کوهستانی با مازاد آب در رودها و پشت سدهای خود در فصول گرم سال مواجه هستند و از یک ظرفیت بالقوه برای تولید برق برای ایران در فصول گرم در قبال احداث سد توسط ایران مواجه هستند که متاسفانه نهادهای ذی‌ربط همچنان سرگرم بی‌توجهی به این ضرورت ملی هستند.

بی هنری در گازفروشی!

در ارتباط با ذخایر گاز نیز، بزرگترین هنر دولت‌ها افزودن مشترکان خانگی داخلی به شبکه مصرف گاز ارزان است و این در حالی‌ست که به لحاظ ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک، موقعیت ممتازی در اختیار ایران است که با آن می‌تواند میلیون‌ها متر معکب گاز ال‌.ان.جی به اروپا صادر کند اما حتی در پروژه‌های صادرات گاز از طریق خطوط لوله نیز از پروژه‌های مهمی چون خط لوله نوباکو، خط لوله صلح و پروژه باکو جیهان کنار گذاشته شده و هرچند اجرای این پروژه‌ها از طریق مسیرهای ثانویه برای کشورهای دیگر، گران‌تر تمام می‌شود اما دیپلمات‌های ایران که باید به مثابه بازاریاب برای اقتصاد ایران عمل کنند، در خواب خرگوشی به سر می‌برند.

الگوی شمالی بی اثر کردن تحریم

روسیه، به رغم تحریم‌هایی که در ماجرای اشغال یک سوم خاک گرجستان همچنین الحاق کریمه به خاک خود، مشمول تحریم‌های اروپایی‌ها شد اما اراده جدی برای سختگیری بر این کشور وجود ندارد. دلیل آن را باید در سه مورد جست‌جو کرد: نخست این که روسیه روزانه بیش از ۱۲ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند که حذف این مقدار تولید نفت از بازار باعث تجاوز قیمت نفت از ۳۰۰ دلار در هر بشکه خواهد شد که اقتصادهای جهان کشش این شوک بزرگ در بازار انرژی را ندارند.

همچنین در سوی دیگر بیش از یک سوم گاز طبیعی مورد نیاز اروپا از طریق روسیه تامین می‌شود که به علت فریز شدن بازار گاز ایران و محدودیت‌های صادراتی قطر، جایگزینی برای این موضوع وجود ندارد. در صورتی که اروپایی‌ها مصمم به افزایش فشار بر روسیه باشند، این کشور با بستن شیر صادرات گاز خود به اروپا، این قاره را در سرمای سوزان فرو خواهد برد. شایان ذکر است که شرکت گازپروم روسیه سهامی بیش از یک چهارم شرکت‌های برقی اروپا را نیز خریده است و البته پول‌های صادراتی خود را نیز در بانک‌های انگلیس، لوکزامبورگ و سوئیس ذخیره می‌کنند تا شبکه بانکی اروپا را نیز به خود وابسته کنند و همچنین به ازای آن ارزش روبل را نیز بالا ببرند.

الگوی جنوبی عبور از تحریم

از همسایه شمالی که بگذریم، قطر به عنوان همسایه جنوبی ایران نیز چندی پیش با تحریم دریایی، زمینی و هوایی از ناحیه سایر کشورهای عربی مواجه شد و با این حال به علت صادرات گسترده ال‌.ان.جی (بزرگترین صادر کننده ال‌.ان.‌جی جهان)، توانست تحریم‌های همسایگان را بی‌اثر کند و مایحتاج وارداتی خود را از طریق آسمان ایران و به وسیله استرالیا، ترکیه، چین، ژاپن، اروپا و آمریکا تامین کرد. نکته جالب درباره این دو کشور این است که این کشورها توانستند با درآمدهای گازی خود میزبانی پیاپی دو دوره از جام جهانی و یک دوره از المپیک زمستانی را به سرزمین‌های شرقی بیاورند.

با این حال ظرفیت‌های ایران در حوزه برق، گاز، نفت و پتروشیمی به چشم اسفندیار ایران بدل شده و دقیقا از همان ناحیه که ایران باید جهان را به خود وابسته کند، آسیب می‌بیند. ساکنین وزارت خارجه و وزارت نفت کلاهشان را بالاتر بگذارند.