بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری
بازار سرمایه ایران در چند سال گذشته رشدی همه‌جانبه را پشت‌سر گذاشته است. این رشد از ابعاد گوناگونی همچون ارزش بازار، ارزش و حجم معاملات، تعداد کدهای معاملاتی فعال، رشد شاخصها و تنوع ابزارهای مالی قابل مشاهده است. افزایش سرمایه‌گذاران و رشد بسیار کدهای معاملاتی فعال در بازار سرمایه در مقایسه با ورود اندک سرمایه‌گذاران به بازار از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بیانگر گزینش روش مستقیم سرمایه‌گذاری به‌عنوان انتخاب غالب سرمایه‌گذاران برای ورود به بازار پیچیده سهام است.
مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران در گزارشی به قلم آرمین صادقی‌عدل به بررسی دلایل ورود سرمایه‌گذاران جدید به بازار سهام در سال‌های گذشته پرداخته است. گزارشی آماری که نشان می‌دهد این امر می‌تواند دلایلی همچون نبود آشنایی کافی با صندوق‌های سرمایه‌گذاری، آسانی و دسترسی مناسب به سامانه‌های معاملات برخط و در مقابل دشواری فرآیند صدور و ابطال واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری، علاقه‌مندی به مدیریت پرتفوی شخصی حتی از سوی سرمایه‌گذاران تازه‌کار و وجود مشاوران غیرمجاز که از طریق سامانه‌های ارتباطی مجازی اقدام به مشاوره و جلب مخاطب کرده‌اند، داشته باشد.
به هر روی فرآیند ورود سرمایه‌گذار به بازار سرمایه به گونه‌ای پیش‌رفته که در پایان بهمن‌ماه نزدیک به ۸۰درصد از معاملات بورس اوراق بهادار تهران توسط سرمایه‌گذاران حقیقی و عمدتا از طریق سامانه‌های معاملات برخط انجام می‌شود و نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری از معاملات سهام حدود ۵درصد است. ارزش بازار سهام بورس اوراق بهادار تهران از ابتدای سال ۱۳۹۶ رشدی تقریبا مداوم را تا ۱۹ مرداد ماه ۱۳۹۹ تجربه کرد و در این زمان به بیشترین مقدار تاریخی خود معادل ۷۷.۷۷۶هزار میلیارد ریال رسید. پس از این تاریخ ارزش بازار سهام بورس تهران با روندی کاهنده به رقم ۵۳.۹۸۰هزار میلیارد ریال در ۳۰ مهر ماه ۱۳۹۹ کاهش یافت.
بر این اساس ارزش بازار سهام بورس تهران از ۳.۲۲۰ هزار میلیارد ریال در ابتدای سال ۱۳۹۶ با ۱.۵۷۶درصد رشد (معادل سالانه ۱۲۰درصد) به ۵۳.۹۸۰ هزار میلیارد ریال در ۳۰ مهر ۱۳۹۹ بالغ شد. ارزش بازار سهام در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۹۹ با ۳۱۵درصد رشد نسبت به انتهای سال ۱۳۹۸ به بیشترین مقدار تاریخی خود رسید و سپس ۳۱درصد کاهش را تا پایان مهر این سال تجربه کرد. با وجود افت از اواخر مرداد ماه، ارزش بازار سهام بورس تهران از انتهای سال ۱۳۹۸ تا پایان مهر ۱۳۹۹ رشدی معادل ۱۸۸درصد را پشت‌سرگذاشت.
مروری بر شاخصها
شاخص‌کل (ارزش- وزنی) و شاخص‌کل هم‌وزن بورس اوراق بهادار تهران از ابتدای سال ۱۳۹۶ تا ۱۹ مرداد ۱۳۹۹ روندی صعودی را پشت‌سر گذاشتند. شاخص‌کل در ابتدای سال ۱۳۹۶، در رقم ۷۷.۲۳۰ و شاخص کل هم‌وزن در این تاریخ در رقم ۱۵.۷۲۳ قرار داشت. بیشترین مقدار این دو شاخص در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۹۹، محقق شد. در پایان روز معاملاتی این تاریخ، شاخص کل با رقم ۲.۰۷۸.۵۴۷ و شاخص کل هم وزن با عدد ۵۳۳.۴۴۵ واحد کار خود را به پایان رساندند. پس از این تاریخ تا پایان مهر ۱۳۹۹، شاخص روندی کاهنده داشت.
از ابتدای سال ۱۳۹۶ تا نیمه سال ۱۳۹۹، شاخص‌کل ارزش- وزنی و هم‌وزن بورس تهران روندی فزاینده را طی کردند. در سال ۱۳۹۸ شاخص کل هم‌وزن رشد ۴۳۷درصدی را پشت‌سر گذاشت. شاخص‌کل از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا ۱۹ مرداد این سال ۳۰۵درصد افزایش یافت و به بیشترین مقدار تاریخی خود دست یافت. پس از اوج تاریخی خود، این شاخص با طی روندی کاهنده و با کاهش ۳۲ درصدی به ۱.۴۱۲.۳۵۵واحد در پایان مهر ماه ۹۹ رسید. شاخص هم‌وزن در این بازه زمانی افت کمتری را تجربه کرد و با ۲۶درصد کاهش به رقم ۳۹۳.۸۸۱ واحدی در ۳۰ مهر ماه ۹۹ رسید.
بر این اساس از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا پایان مهر ماه این سال شاخص کل ارزش- وزنی و شاخص کل هم‌وزن به ترتیب ۱۷۵درصد و ۱۲۲درصد افزایش پیدا کردند. شاخص کل بورس تهران از ابتدای سال ۱۳۹۶ تا پایان مهر ۱۳۹۹، بیش از ۱۸ برابر شده که نشان‌دهنده رشد متوسط سالانه‌ای برابر با ۱۲۵درصد است.
ارزش، حجم و تعداد معاملات
به‌جز اوراق بدهی، معاملات سایر اوراق بهادار بورس اوراق بهادار تهران از نظر ارزش، حجم و تعداد رشدی پیوسته و تصاعدی را در سال‌های گذشته پشت‌سر گذاشته‌اند. ارزش معاملات سهام و صندوق‌های قابل معامله در سال‌های ۹۸ و ۹۹ از رشد بالایی برخوردار بوده‌اند. ارزش معاملات سهام تنها در ۷ ماه نخست سال ۱۳۹۹، ۴/ ۳ برابر سال پیشین و نزدیک ۳۰برابر کل سال ۱۳۹۶ بوده است. رشد معاملات صندوق‌های قابل‌معامله نیز درخورملاحظه بوده و به‌صورت پیوسته ادامه یافته است. در مجموع حدود ۹۵درصد از کل ارزش معاملات بورس تهران از آن معاملات سهام بوده است. حجم معاملات اوراق بهادار به‌ویژه سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز در سال‌های گذشته رشدی پایدار و فزاینده داشته‌اند. حجم معاملات سهام در سال‌های ۹۷ و ۹۸ رشدی بیش از ۱۰۰درصد را تجربه کرده و در صورت حفظ روند کنونی به احتمال فراوان این میزان رشد در سال ۹۹ نیز تکرار خواهد شد. تعداد دفعات معاملات سهام در بورس تهران در سال ۱۳۹۷، ۱۱۵درصد، در سال ۱۳۹۸، ۲۳۷درصد و تنها در هفت ماه نخست سال ۱۳۹۹، ۱۰۳درصد نسبت به کل سال ۱۳۹۸ رشد داشته است. رشد تعداد دفعات معامله در صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله حتی بیش از دفعات معامله سهام بوده و در هفت ماه سال ۹۹ بیش از هفت‌برابر کل سال گذشته شده است.
بررسی معاملات سهام در بورس اوراق بهادار تهران بیانگر روند رو به رشد معاملات خرد و روند به‌شدت کاهشی معاملات بلوک و عمده است. سهم معاملات عمده و بلوک در مجموع از ۴۰درصد در سال ۱۳۹۶ به ۵/ ۳درصد در سال ۱۳۹۹ کاهش یافته و برخلاف آن سهم معاملات خرد از حدود ۶۰درصد به ۹۵درصد افزایش یافته است.
تعداد و ترکیب معامله‌گران
در چند سال گذشته تعداد و ترکیب فعالان بازار سرمایه دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. تعداد سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه رشد بسیار زیادی را تجربه کرده، سهم اشخاص حقیقی از معاملات افزایش یافته و از سهم سرمایه‌گذاران حقوقی کاسته شده است.
تعداد کل کدهای معاملاتی با آغاز صدور کد معاملاتی برای مشمولان سهام عدالت در سال ۱۳۹۷ با رشد بسیاری همراه شد ولی تعداد کدهای معاملاتی فعال در این سال با چنین رشدی همراه نبود. رشد مهم تعداد کدهای معاملاتی فعال در سال ۱۳۹۹ به وقوع پیوست به گونه‌ای که تعداد کدهای معاملاتی فعال تا شهریور این سال با رشد ۱۱۲ درصدی از بیش از ۱۰ میلیون به نزدیک ۲۲ میلیون کد رسیده است. این رشد به دلیل افزایش تعداد کدهای معاملاتی سرمایه‌گذاران حقیقی رخ داده به نحوی که افزایش تعداد کدهای فعال سرمایه‌گذاران حقوقی در این سال ۱۴,۵۹۷ کد و افزایش تعداد کدهای فعال سرمایه‌گذاران حقیقی در این سال ۱۱,۴۵۳,۷۱۸ کد بوده است. بنابراین در سال ۱۳۹۹ تعداد سرمایه‌گذاران حقیقی فعال بیش از ۲ برابر سال ۱۳۹۸ شد.
عرضه اولیه
میانگین تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه در بورس نیز طی چند سال گذشته رشد بسیاری داشته است. در حالی که در ۷ عرضه اولیه سال ۱۳۹۶ به‌طور متوسط ۱۲۶,۵۷۰ نفر، در ۶ عرضه اولیه سال ۱۳۹۷ به‌طور متوسط ۳۲۰,۲۶۴ نفر و در ۹ عرضه اولیه سال ۱۳۹۸ به‌طور متوسط ۹۲۱,۲۳۲ نفر شرکت کرده بودند. با رشد بسیار حضور سرمایه‌گذاران حقیقی در هشت عرضه اولیه‌ای که تا مهر ۱۳۹۹ در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است، به‌طور متوسط ۶۵/ ۴ میلیون نفر در هر عرضه شرکت کرده‌اند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری و معاملات برخط
صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌عنوان ابزار مالی اصلی برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس اوراق بهادار شناخته می‌شوند. معاملات برخط را نیز می‌توان به‌عنوان اصلی‌ترین روش ورود مستقیم به بازار سرمایه در نظر گرفت. بنابراین مقایسه روند استفاده از این دو روش سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران، می‌تواند بیانگر سلیقه و رویکرد آنها برای حضور در بازار سرمایه ایران باشد.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌عنوان مهم‌ترین ابزار سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه با استناد به قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه ۱۳۸۴ از سال ۱۳۸۶ وارد بازار اوراق بهادار ایران شدند. گوناگونی این نهادهای مالی در سال‌های گذشته افزایش یافته و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار به انواع مختلفی قابل تفکیک هستند. در مقایسه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری، معاملات برخط در سال‌های گذشته از رشد بسیاری برخوردار بوده است. معاملات برخط به‌عنوان یک دستاورد مبتنی بر فناوری در بازار سرمایه ایران در حالی رخ داد که دستورالعمل آن در میانه سال ۱۳۸۹ به تصویب هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید. این روش معاملاتی به‌عنوان روشی روزآمد بیانگر توان بالای متخصصان فناوری در بازار سرمایه ایران است و نشان از پتانسیل بازار اوراق بهادار ایران در بهره‌مندی از روزآمدترین دستاوردهای حوزه فناوری دارد. روند معاملات برخط پس از چندین سال رشد آرام از چند سال گذشته شتابی فزاینده یافت و با اختلاف به روش غالب معاملات اوراق بهادار بدل شده است به‌گونه‌ای که هم‌اینک تمامی کارگزاران اوراق بهادار از سامانه‌های ارائه‌دهنده خدمات معاملات برخط برخوردارند. مقررات ناظر بر معاملات برخط، احراز صلاحیت متقاضیان انجام این معاملات را برعهده کارگزاران نهاده و به نظر نمی‌رسد کارگزاران برای ارائه دسترسی به سامانه‌های معاملات برخط موانع بلندی پیش روی متقاضیان نهاده باشند. این امر سبب شده که بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌کار و غیرحرفه‌ای با بهره‌مندی از سامانه‌های معاملات برخط به‌طور مستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری در سهام کنند. در سال ۱۳۹۶ نسبت معاملات برخط از کل معاملات سهام ۲۵درصد و همین نسبت برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری ۱۰درصد بود. در مهر ۱۳۹۹ سهم معاملات برخط از کل معاملات به ۷۶درصد افزایش و سهم صندوق‌های سرمایه‌گذاری به ۶درصد کاهش یافت. بنابراین ۸۲درصد معاملات سهام بورس تهران از آن معاملات برخط و صندوق‌های سرمایه‌گذاری است در حالی که ارزش معاملات برخط بیش از ۱۲ برابر ارزش معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس تهران است. رشد فزاینده سهم معاملات برخط از کل معاملات و در مقابل کاهش قابل توجه سهم صندوق‌های سرمایه‌گذاری از معاملات بیانگر تمایل سرمایه‌گذاران به حضور مستقیم در بازار سهام آن هم با استفاده از سازوکار معاملاتی برخط است.
به منظور بررسی روند عمومی بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، میانگین بازدهی آنها از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا ۳۰ مهر ۱۳۹۹ محاسبه شده است. برای محاسبه میانگین بازدهی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام (مشترک و قابل معامله) در نظر گرفته شده و NAV آنها در محاسبات لحاظ شده است. در این بازه زمانی، میانگین بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری ۱۵۹درصد بوده است. این در حالی است که از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا ۱۹ مرداد این سال رشدی معادل ۲۵۹درصد و پس از آن تا پایان مهر با افت ۲۸ درصدی مواجه بوده است. شاخص کل ارزش- وزنی بورس اوراق بهادار تهران از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا ۱۹ مرداد این سال با ۳۰۵درصد افزایش به بیشترین مقدار تاریخی خود دست یافته و پس از آن تا پایان مهر ماه ۱۳۹۹ با کاهش ۳۲ درصدی مواجه شد.
جمع‌بندی و پیشنهاد
ارزش بازار و ارزش، حجم و تعداد دفعات معاملات سهام در بورس اوراق بهادار تهران در چند سال گذشته رشد بسیاری را تجربه کرده است. در این مدت تعداد سرمایه‌گذاران در بازار سهام نیز به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته‌است. افزایش بسیار تعداد مشارکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه و تعداد کدهای معاملاتی به خوبی بیانگر رشد تصاعدی سرمایه‌گذاران تازه وارد به بازار سهام است. رشد فزاینده تعداد سرمایه‌گذاران با افزایش بسیار تعداد معاملات همراه بوده به گونه‌ای که با وجود افزایش حجم معاملات، رشد بیشتر دفعات معاملات سبب افت قابل ملاحظه حجم هر معامله شده و از این رو شاهد خرد شدن معاملات در سال‌های گذشته بوده‌ایم. این امر در کاهش درخور ملاحظه حجم و ارزش معاملات عمده و بلوک نیز به روشنی مشاهده می‌شود. ورود فزاینده سرمایه‌گذاران به بازار سهام با افزایش بسیار حجم و ارزش معاملات برخط همراه بوده و تاثیر به مراتب کمتری بر افزایش تعداد سرمایه‌گذاران صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام داشته است. این امر سبب کاهش نسبت معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری از کل معاملات سهام شده و در مقابل به‌طور قابل ملاحظه‌ای بر نسبت معاملات برخط افزوده است. دشواری فرآیند صدور و ابطال صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، فاصله قابل ملاحظه میان قیمت و NAV صندوق‌های قابل معامله و سازوکار آسان دریافت کد معاملات برخط همگی به رشد سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار سهام و روند کاهنده نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار انجامیده‌اند و افزایش رفتار هیجانی و توده‌وار فعالان غیرحرفه‌ای بازار را در پی داشته‌اند. برای تغییر این روند، آسان‌سازی روند صدور و ابطال صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کاهش فاصله قیمت و NAV صندوق‌های قابل معامله و محدودسازی معاملات برخط ضروری به نظر می‌رسد. به این منظور موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
۱. بسترسازی مناسب برای راه‌اندازی سامانه جامع صدور و ابطال صندوق‌های سرمایه‌گذاری به گونه‌ای که این سامانه امکان صدور و ابطال تمامی صندوق‌ها (یا تعداد قابل ملاحظه‌ای از آنها را) به‌طور متمرکز و به‌صورت برخط فراهم کند.
۲. تغییر دامنه نوسان قیمت صندوق‌های قابل معامله از قیمت پایانی دیروز به آخرین NAV اعلامی دیروز با هدف کاهش فاصله میان قیمت و NAV صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله.
۳. اصلاح رویه‌های حضور معامله‌گران برخط در بازار با برگزاری جدی‌تر آزمون‌های مربوطه، در نظر گرفتن الزاماتی همچون پیشینه معاملاتی یا برخورداری از مدارک حرفه‌ای و عدم امکان خرید برخط از نمادهایی معین که به دلایلی همچون زیان انباشته، رشد شدید قیمت و... با ریسک بالایی مواجه شده‌اند.
۴. تفکیک شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس بر اساس ریسک شرکت‌ها و محدود کردن معاملات برخط در بازار شرکت‌های پرریسک.
ارسال نظر