اقتصاد توان افزایش یارانه‌ها را دارد؟

سال ۹۶ و همزمان با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، بسیاری از کاندیداها وعده چهار تا پنج برابر کردن یارانه‌ها را مطرح می‌کردند. اکنون هم ضرغامی، کاندیدای ریاست جمهوری ۱۴۰۰ بر افزایش و متناسب‌سازی رقم یارانه‌ها با تورم تاکید کرده است.

ضرغامی گفته «یارانه‌های نقدی که من در ذهنم است، ادامه همین سیستم یارانه‌هاست حتی باید متناسب با تورم افزایش داشته باشد. عمده نگاه من برای این که تورم ایجاد نشو، سبد کالاست. منتها سبد کالا نه مثل این دولت که سال اول توزیع کرد و آن افتضاح به بار آمد. توزیع یک راه دارد. من اگر می‌گویم سبد کالا، به این معنا نیست که در خانه‌ها را بزنیم و سبد کالا بدهیم یا یک جایی صف ببندند. منظور من کارت اعتباری است.»

به جای یارانه، تورم را مهار کنید

اما آیا اقتصاد ایران توان افزایش یارانه‌های نقدی را دارد؟ اگر چنین امکانی وجود دارد چرا دولت و یا مجلس چنین اقدامی را انجام ندادند؟

۱۱ سال از پرداخت اولین یارانه نقدی در ایران می‌گذرد. در مجموع این ۱۱ سال بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی ماهانه به مردم پرداخت شده است. با این تفاسیر آمارها می‌گوید در همین بازه زمانی حداقل ۸ میلیون نفر از طبقه متوسط به طبقه فقیر سقوط کرده‌اند و شرایط معیشتی آنها بدتر شده است.

از طرف دیگر، در همین دوره ۱۰ ساله، حداقل دو بار تا کنون نرخ تورم نقطه به نقطه به بالای ۴۰ درصد رسیده است. یکی در آخرین سال‌های دولت احمدی‌نژاد و دیگری در سال ۹۹. تورم ۵۰درصدی پرداخت یارانه‌‌ نقدی را کاملا بی‌اثر کرده و حتی پرداخت یارانه بنزین و کرونا هم در این شرایط نتوانسته کمک چندانی به مردم بکند.

بر این اساس مساله اقتصاد ایران پرداخت یارانه نقدی نیست. مساله اصلی اجرای سیاست‌هایی است که بتواند تورم را کنترل کند تا قدرت خرید مردم حفظ شود. چون در صورتی که سیاست‌های تورم‌زا ادامه داشته باشد، افزایش یارانه‌ها به هر میزانی نمی‌تواند قدرت خرید مردم را بهبود دهد. به همین دلیل به نظر می‌رسد وعده بهتر کاندیداهای ریاست جمهوری، کنترل نرخ تورم و انجام اقداماتی است که منجر به تولید ثروت شود نه ادامه سیاست‌هایی که منجر به توزیع پول و افزایش تورم می‌شود.

اقتصاد توان پرداخت یارانه را دارد؟

وعده افزایش یارانه نقدی، تنها به ذهن عزت‌اله ضرغامی نرسیده. پیش از او افراد بسیاری تلاش کرده‌اند با دادن وعده افزایش یارانه، رای مردم را از ان خود کنند. از جمله محمد باقر قالیباف که سال ۹۶ وعده یارانه ۱۵۰ هزار تومانی داده بود.

اما مساله این است که اگر اقتصاد ایران توان افزایش یارانه نقدی را داشت حتما دولت مستقر و مجلس چنین سیاستی را اجرا می‌کردند و این فرصت را به دولت و فرد دیگری نمی‌دانند. مساله اینجاست که اقتصاد ایران توان و اعتبار پرداخت یارانه جدید و یا افزایش یارانه نقدی را ندارد.

دلیل آن چیست؟ بودجه سال ۱۴۰۰ به یک روایت با کسری ۱۵۰ هزار میلیارد تومانی و به روایتی دیگر با کسری ۱۸۰ هزاز میلیارد تومانی مواجه است. از طرف دیگر منابع درآمدی که امسال برای دولت مشخص شده، بعید است که محقق شود.

دولت باید در شرایط تحریمی ۱۹۹ هزار میلیارد تومان نفت بفروشد، ۲۴۷ هزار میلیارد تومان مالیات بگیرد و بخش دیگری از درآمد را هم از طریق بورس تامین کند. اما نه هنوز تحریم‌ها برداشته شده، نه اقتصاد درگیر کرونا توان پرداخت مالیات دارد و نه مردم دل خوشی از بورس دارند که بار دیگر سرمایه خود را وارد بورس کنند.

با این توصیفات می‌توان گفت دولت برای تامین بودجه با موانعی مواجه است که امکان بیشتر کردن یارانه‌ها را ندارد.

عزت الله ضرغامی هم اگر بخواهد وعده خود برای افزایش یارانه‌ها را عملی کند باید به اصلاحاتی دست بزند که بتواند منابع مالی جدیدی برای یارانه‌ها ایجاد کند. مثلا افزایش قیمت حامل‌های انرژی از جمله بنزین. راهکاری که سال ۹۸ آزموده شد و اعتراضات زیادی به دنبال داشت.

از سوی دیگر ضرغامی به کارت اعتباری یا همان کوپن اشاره می‌کند. مشخصا سبد کالایی که با کارت اعتباری می‌توان گرفت. بحث بازگشت کوپن مدت‌هاست مطرح شده، تیرماه سال گذشته هم نمایندگان مجلس طرح تامین کالای اساسی را بررسی کردند و با آن موافقت کردند. طرحی که براساس آن دولت موظف می‌شد کالاهای اساسی را به صورت کالابرگ یا کارت الکترونیکی در اختیار مردم قرار دهد اما هنوز نتوانسته آن را اجرایی کنند.

در چنین شرایط و با این توضیحات باید دید ضرغامی برای اجرایی کردن وعده خود چه برنامه‌ای دارد و چگونه می‌خواهد کوپن‌ها را احیا کند. طرحی که مجلس و دولت مستقر نتوانسته‌اند.