راز عقب ماندگی ۲۰ ساله R&D در کشور

R&D مخفف (Research and Development) و به معنی تحقیق و توسعه است. این شاخص نقش بسیار مهمی در موفقیت کاری دارد و به استقامت کسب‌وکارها کمک می‌کند. تحقیق و توسعه، کشف دانش جدید درباره محصولات، فرآیندها و خدمات و همچنین به‌کارگیری دانش برای ایجاد محصولات است که نیازهای بازار را پوشش‌دهی می‌کند.

تحقیق و توسعه (R&D) تأثیر مستقیمی بر نوآوری، بهره‌وری، کیفیت، سطح استاندارد زندگی، سهم بازار و نیز دیگر عواملی که در افزایش توان رقابتی سازمان‌ها مؤثر هستند، دارد. واحد تحقیق و توسعه، قلب یک شرکت یا سازمان است و نقش آن تغذیه تکنولوژیکی شرکت در همگامی با روند پیشرفت علم و دانش و خواسته‌های مدیریت است. واحدهای تحقیق و توسعه باید جستجوگر تکنولوژی و نوآوری باشند.

متاسفانه میزان تحقق R&D در کشور ما بسیار پایین است و علی‌رغم همه تلاش‌ها برای بالا بردن این میزان بنا به دلایل متعدد این امر تحقق نیافته است. اما دلایل عمده این عقب‌ماندگی چیست؟ برای دریافت پاسخ این سؤال گفتگویی را با برات قبادیان معاون آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صمت ترتیب داده‌ایم که در ادامه مطالعه خواهید کرد.

قبادیان در ابتدای این گفتگو اظهار داشت: در رابطه با سهم R&D (تحقیق و توسعه) کشورها شاخصی به نام شدت تحقیق و توسعه وجود دارد. این شاخص درصدی از GDP(تولید ناخالص داخلی) هر کشوری است که سالانه صرف R&D می‌شود. در ابلاغ سیاست‌های کلی علم و فناوری کشور ابلاغی مقام معظم رهبری در سال ۱۳۸۰ که سال پایه سند چشم‌انداز بود قیدشده بود که در طول ۲۵ سال R&D کشور از ۰. ۸ به رقم ۴ برسد. متاسفانه امروزه این رقم در کشور نه تنها افزایش نیافته بلکه در طول این ۲۰ سال که از سند چشم‌انداز سپری شده از ۰. ۸ درصد سال پایه به ۰. ۷ درصد کاهش پیدا کرده است. این موضوع به این معنی است که بها دادن به تحقیق و توسعه در کشور از اهمیت کمتری نسبت به ۲۰ سال گذشته برخوردار بوده است.

وی افزود: تعداد پژوهشگران و محققان تمام‌وقت در هر میلیون جمعیت یک کشور و بردن اقتصاد از منبع‌محور به دانش‌پایه به عنوان دو شاخص اهمیت تحقیق و توسعه در کشورها تلقی می‌شود. متاسفانه کشور ما در این دو شاخص نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. شدت تحقیق و توسعه در کشوری مانند فنلاند ۳. ۵ و تعداد دانشمندان تمام‌وقت ۷۵۰۰ نفر در هر میلیون جمعیت کشور است. متاسفانه در کشور ما تعداد دانشمندان تمام‌وقت ۸۵۰ نفر در هر میلیون نفر است.

نتیجه سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف

معاون آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صمت با بیان اینکه امروزه یکی از شاخص‌های رفاه در هر کشوری درآمد سالانه است، خاطرنشان کرد: این شاخص نیز برای فنلاند عددی در حدود ۵۰ هزار و در ایران ۵۵۰۰ است. بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که ما در هر زمینه‌ای سرمایه‌گذاری کنیم نتیجه آن را خواهیم دید. ما کمترین بها را به تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری در دانش داده‌ایم و در تولید ثروت از طریق دانش در میان بسیاری از کشورها کمترین رتبه را داریم. برای استفاده از فناوری حتماً باید به علم ارزش قائل شد و از طرفی حلقه واسطه علم و فناوری نیز تحقیق و توسعه است. اما چه عواملی موجب شد تا R&D کشور ما نه تنها افزایش پیدا نکرد بلکه با کاهش نیز روبرو شد؟

وی افزود: در پاسخ به این سؤال دو موضوع وجود دارد که با سابقه‌ای تاریخی مواجه است. اولین مورد این است که ما به برکت دلارهای نفتی ارزان، فناوری و محصولات فناورانه را به راحتی از خارج از کشور وارد می‌کردیم. دومین موضوع به دانشگاه‌های ما باز می‌گردد. بودجه دانشگاه‌های کشور بودجه‌ای عمومی بوده و به راحتی در اختیار آن‌ها قرار می‌گرفته است. بنابراین پژوهشگران ما به جای اینکه در واحدهای صنعتی R&D کاربردی انجام دهند تحقیقات محض انجام داده‌اند که در انتها منجر به چاپ مقالات شده است. در دو دهه گذشته ما در ارتباط با تعداد چاپ مقالات علمی در دنیا از رتبه نزدیک ۵۰ به رتبه ۱۵ رسیده‌ایم که این موضوع نیز نتیجه تشویق‌هایی بوده که در سیاست‌های کلان تحقیق و توسعه صورت گرفته است. ما در این سیاست‌ها بها را به استادهایی داده‌ایم که زیر باد کولر اقدام به تحقیقات نظری کرده‌اند و تحقیقات کاربردی را به باد فراموشی سپرده‌اند. البته لازم به ذکر است که تحقیقات کاربردی نیازمند سرمایه‌گذاری بود که متاسفانه این مهم نیز عملیاتی نشد.

چالش‌های ورود فناوری به کشور

قبادیان با بیان اینکه امروزه به دلیل مسائل ناشی از تحریم و افزایش نرخ ارز ورود فناوری به کشور با مشکل روبرو شده است، بیان کرد: فارغ از مسائل تحریم نیز باید اذعان داشت که ارزش پول کشور به قدری کاهش پیدا کرده است که ما نمی‌توانیم فناوری یا محصولات فناورانه را با پرداخت پول، به کشور وارد کنیم. بنابراین ما به این دو دلیل نتوانسته‌ایم که میزان R&D کشور را در این سال‌ها ارتقا دهیم.

وی در پایان گفت: دولت‌های گذشته به موضوع تعیین عدد برای شاخص شدت تحقیق و توسعه بها ندادند. با توجه به اینکه ما در ابتدای فعالیت دولت جدید هستیم امیدواریم که دولت سیزدهم با سیاست‌گذاری در وزارت علوم و دانشگاه‌ها و همچنین سرمایه‌گذاری تخصصی فنی به ویژه در محصولات های‌تک و فناورانه تهدید تحریم را به فرصتی بزرگ برای بومی‌سازی فناوری و محصولات فناورانه در کشور تبدیل کند.