ضعف دیدگاه آمایشی در برنامه های عمرانی و توسعه اقتصادی کشور

اصلاحات ارضی، ثبات سیاسی را در ایران بالا نبرد. فقط شش سال بعد از اتمام برنامه کلان اصلاحات ارضی، نظامی سلطنتی‌ای که حدود نیم قرن دوام آورده بود سرنگون شد. بسیاری از مورخان و نظریه‌پردازان علوم سیاسی بر این اعتقاد هستند که نمی‌توان اصلاحات ارضی را تثبیت‌کننده سرمایه‌داری در مناطق روستایی ایران خواند. اصلاحات ارضی اساساً مفهوم زمین‌داری را در ایران تغییر داد، نظام مبتنی بر اجاره را تبدیل به نظام مبتنی بر مالکیت تدریجی زارعان کرد. گفته می‌شود که اصلاحات ارضی، قدرت سیاسی و اقتصادی طبقه زمین‌دار را تحلیل برد و به روند مهاجرت سرعت بخشید. برای بررسی بیشتر موضوع با یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به گفتگو نشستیم. با گسترش‌نیوز همراه باشید.

اصلاحات ارضی، آمیخته با سیاست

علیرضا زندیان، عضو هیئت رئیسه کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتگو با خبرنگار گسترش نیوز در مورد موضوع یاد شده اظهار کرد: صنعتی شدن ایران برمی گردد به گذشته ای که باید آن را رصد کرد. در مقاطعی ما شاهد اصلاحاتی بودیم؛ همانند اصلاحات ارضی در دهه ۴۰ که با اهداف خاصی انجام شد. آنچه در اصلاحات ارضی نمایان بود اصلاح بخش کشاورزی و ارتباط آن با صنعت و توسعه بخش کشاورزی و تولید بود. اما این اصلاحات با سیاست آمیخته شد زیرا در آن موقع حکومت مرکزی ضعیف بود و با استقرار دولت جدید آمریکا و تحولاتی که در داخل کشور رقم زده شده بود اصلاحات با سیاست ترکیب شد؛ لذا اصلاحات ارضی باعث انتقال مالکیت زمین‌های مالکان بزرگ به کشاورزانی شد که آنها را اجاره می‌کردند. در نتیجه این زمین‌‌ها تکه‌تکه شدند. وقتی زمین تفکیک شود هزینه‌ها بالا می رود و راندمان تولید کاهش می یابد.

نماینده مردم بیجار در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: این عوامل سبب شد تا آهنگ مهاجرت از روستاهای دور و نزدیک به شهر تهران شدت و حدت بی سابقه ای پیدا کند. دلایل امر متعدد و فراوانند اما مهمترین آنها عبارت بودند از: فقدان بازدهی زمین‌های تکه‌شده در اثر تقسیم اراضی بسیار وسیع، غیر اقتصادی بودن فعالیت در زمین‌هایی که نیازمند تشکیل تعاونی های زراعی بودند، رواج احتکار، دلالی و سفته بازی، رباخواری و بدهی‌های ریز و درشت کشاورزان به بانک کشاورزی که عملا باعث می شد تا زارع زمین را خود را بفروشد و برای کارگری، روانه تهران شود. در همین زمان انواع و اقسام کارگاه‌های و کارخانه های صنعتی و نیمه صنعتی در تهران و حومه ایجاد شد، کلیه این مراکز به نیروهای غیر ماهر و نیمه ماهر روستایی نیاز داشتند.

مهاجرت عظیم و آغاز حاشیه نشینی

رئیس مجمع نمایندگان استان کردستان بیان کرد: از دهه ۴۰ به بعد مهاجرت وسیع روستاییان به شهرها سبب ایجاد حاشیه نشینی و شکاف طبقاتی شد. اینگونه بود که این طرح در صنعت و کشاورزی ما تاثیرگذار نبود. زیرا با اهدافی سیاسی کشاورزی را زمین‌گیر کردند و در صنعت هم به جای استفاده از نیروی تخصصی از کارگران روز مزد بگیر و بی تجربه در صنعت استفاده می شد. همچنین صنایعی که در کشورهای صنعتی مورد اقبال واقع نشده بودند را وارد ایران کردند.

زندیان ادامه داد: با ورود صنعت از رده خارج شده غربی ها به ایران به طور رسمی منابع زیرزمینی و معدنی را به شکل نوین استعمار کردند و یک صنعت تحمیلی را به کشورهای جهان سوم (همانند ایران) وارد کردند. از طرفی هم کشاورزی را با اصلاحات ارضی از بین بردند و صنایعی که همواره نیازمند  کارگر است را به ایران تحمیل کردند. اکنون بیش از هزاران نفر در صنایع گوناگون مشغول به کار هستند. این در حالی است که این حجم از کارگر در عصر هوشمندسازی و ورود فناوری به صنعت امری غیرمنطقی است. نگاه به صنعت که فقط به عنوان اشتغال ظاهری مورد توجه قرار گرفته است، سبب شده تا از کیفیت به دور باشیم.

وی در مورد طرح برنامه های توسعه اظهار کرد: برنامه های توسعه در ایران از سال ۱۳۲۷ شروع می شود و تا سال ۱۳۵۷ شش طرح توسعه ای مطرح شد. با وقوع انقلاب اسلامی برنامه ششم توسعه اجرا نشد. در تمامی این برنامه ها اکثر سرفصل های مربوط به بخش کشاورزی برجسته است اما در عمل این طرح اجرا نشده است. متاسفانه بعد از انقلاب هم چون دیدگاه آمایشی در مدیران ما وجود ندارد هیچگاه در بخش کشاورزی موفق نبوده ایم. اکنون در برنامه ششم توسعه شاهد آن هستیم که این برنامه در حدود ۲۸ درصد اجرا شده است. این به آن معناست که تفکر گفته‌شده پابرجاست.

دیدگاه آمایشی بسیار ضعیف است

 عضو هیات رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار کرد: دیدگاه آمایشی در کشور در تهیه طرح ها، لایجه بودجه، نگاه به بخش صنعت و در شناسنامه دار کردن نقاط مختلف جغرافیایی بسیار ضعیف است. این گونه است که برخی از صنایع احداث‌شده به ورشکستگی می رسند؛ همانند برخی کارخانه ها که در دهه ۷۰ شروع به کار کردند و طی چند سال به ورشکستگی رسیدند اگر دیدگاه آمایشی مدنظر قرار می گرفت این اتفاق رخ نمی داد. باید بدانیم که شهرستان مدنظر شناسنامه اقتصادی اش در کدام حوزه است و بعد شروع به سرمایه گذاری کنیم. متاسفانه در این زمینه ضعیف عمل کرده ایم.

نماینده مردم بیجار در مجلس یازدهم ادامه داد: وقتی برنامه ۷ ساله توسعه ۳۰ درصد اجرا می شود بیانگر آن است که تفکرات توسعه در ایران عملی نمی شود. همچنین ضعف در نیروی انسانی و ضعف مدیریت کارا و مولد در بخش صنعت هم از عوامل مهمی است که آسیب های جدی وارد کرده است. بخش خصوصی همواره در کشور مغفول مانده است. می توان گفت که ما در کشور بخش خصوصی نداریم. به جای آنکه دولت را بزرگ و فربه کنیم باید به بخش خصوصی کشور توجه ویژه ای داشته باشیم. متاسفانه دولت های ما در اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی کامل عمل نکردند. باید بخش خصوصی را پویاتر کنیم تا دولت فقط نقش نظارت بر صنعت داشته باشد. انحصار سمی است که مانع ورود بخش خصوصی به بازار می‌شود، بازار خودرو در ایران انحصاری است و هیچ تولیدکننده عمده‌ای از سراسر جهان نمی‌تواند وارد این بازار شود. در مجلس داد می‌زنیم که بیاید سهام خودروسازان را به مردم بدهید تا مردم به عنوان سهام‌دار اصلی، این کارخانه‌جات را مدیریت کنند. اما هرگز توجهی به این سخنان نمی شود.

موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه

زندیان ادامه داد: ایران یک کشور چهار اقلیم و دارای خاک خوب و موقعیت ژئوپلیتیک در منطقه است. اما از بخش کشاورزی نتوانسته ایم به خوبی استفاده کنیم. چندی پیش بود که در مجلس طرح اصلاح الگوی کشت مطرح شد این طرح تا زمانی که ما نتوانیم استفاده بهینه ازمنابع آبی داشته باشیم. متاسفانه کارساز نخواهد بود.

رئیس مجمع نمایندگان استان کردستان در مجلس در پایان اظهار کرد: در چندسال اخیر بخش کشاورزی بیشترین آسیب را از خشکسالی خورد. چون بخش عمده ای از اراضی کشور به صورت دیم زیر کشت می روند، استانی همانند کردستان که میانگین ۷۰ الی ۸۰ درصد معیشت مردمش از راه کشاورزی است ۹۰ درصد در خشکسالی ها آسیب جدی دیده است. لذا مدیریت منابع آبی باید در صدر حمایت‌ها قرار بگیرد. اگر منابع آبی مدیریت شود بخش کشاورزی کشور هم گسترش پیدا می کند. اگر کشاورزی در کشور حمایت شود، تاثیر آن را بر صنایع پیرامونی و تبدیلی مشاهده خواهیم کرد. ما می توانیم با استفاده از موقعیت های گمشده در کشور تبدیل به یک کشور پیشرفته و صنعتی شویم. هر کشوری اگر موقعیت های خدادادی ایران را داشت به طور قطعی از لحاظ اقتصادی یکی از کشورهای ابرقدرت می شد که حرف‌ها برای گفتن داشت. اما متاسفانه ضعیف عمل کرده ایم و مدیریت اجرایی خوبی در کشور نداشته ایم.