سقف عیدی کارگران در سال جدید

خانواده‌های مزدبگیر سال ۱۴۰۰ را درحالی به پایان می‌برند که اگر در سال‌های گذشته واریز عیدی‌ها و سنوات محل کار‌های آن‌ها می‌توانست عصایی برای پیش بردن وضعیت معیشتی در پایان سال و گذران عید نوروز باشد، حالا مبالغ عیدی‌ها هم در برابر مخارج بسیار ناچیز به نظر می‌رسد. در این گزارش مبالغ عیدی کارگران و کارمندان را بررسی شده و تا نشان داده شود عیدی امسال برای یک خانواده ۴ نفره چقدر می‌ارزد؟

روز‌های پایانی سال ۱۴۰۰ جزو سخت‌ترین روز‌های معیشتی مردم ایران است. نرخ تورم به گواه مرکز آمار حدود ۴۴ درصد و به گواه بانک مرکزی (طبق اظهارنظر مسئولان) نزدیک به ۵۰ درصد است. این آمار را باید در کنار سقوط ارزش ریال در برابر دلار بگذاریم که طی دو دهه اخیر ۳۴ برابر بیشتر شده و در یک سال اخیر با افزایش حدود ۳۰ درصدی مواجه بوده است. در همین میان آمار‌ها به پیشی گرفتن نرخ تورم به نرخ افزایش دستمزد‌ها می‌رسیم که به معنای سقوط قدرت خرید است.

درحالی که نرخ افزایش دستمزد‌ها امسال حدود ۳۰درصد بوده، اما نرخ تورم حداقل ۱۰ واحد درصد بیش از نرخ افزایش دستمزد‌ها بوده است. مجموع این آمار‌ها در شرایط تداوم روند صعودی قیمت کالاها، مسکن و خدماتی مانند سلامت و حمل و نقل وضعیتی را پیش آورده که دیگر هر خانواده‌هایی که خارج از سه دهک بالا و متمول جامعه باشد، برای دخل و خرج خود با مشکل جدی مواجه است و درآمد‌ها نمی‌تواند هزینه‌ها را پوشش دهد.

میزان عیدی کارگران در سال ۱۴۰۰ چقدر است؟

در مورد کارگران متن قانون درخصوص عیدی و میزان آن کاملا روشن و واضح است اگرچه در برخی موارد کارفرمایان از اجرای قانون سرباز زده و با هر ترفندی از پرداخت تمام و کمال عیدی کارگران طفره می‌روند و البته کارگر هم برای حفظ شغل خود مجبور به تن‌دادن به این کم‌کاری کارفرماست.

فرامرز توفیقی نماینده شواری عالی کار درباره میزان عیدی کارگران برای پایان امسال می‌گوید: «طبق قانون عیدی کارگران در کف قیمتی، دو برابر حداقل پایه مزد (یعنی ۲۶۰۰ هزار تومان) است و عیدی سقف هم معادل سه برابر دستمزد یا دو برابر مجموع دریافتی است، به شرط اینکه از دو برابر مجموع دریافتی کارگر زیادتر نشود.»

او ادامه می‌دهد: «قانون مصوب ششم اسفند ۱۳۷۰ مجلس شورای اسلامی تصریح می‌کند، حداقل عیدی شصت روز حداقل دستمزد روزانه و حداکثر آن، نود روز حداقل حقوق روزانه کارگران است. با این حساب، حداقل عیدی امسال، ۵ میلیون و ۳۱۰ هزار تومان و حداکثر عیدی، ۷ میلیون و ۹۶۶ هزار تومان است. این در حالی است که در بسیاری از کارگاه‌ها، سنوات به صورت سالانه پرداخت می‌شود که مبلغ آن، یکماه حقوق کارگران است؛ بنابراین اگر قرار باشد سنوات به همراه عیدی پایان سال پرداخت شود، مبلغ دریافتی کارگران به عنوان عیدی و پاداش، یکماه حقوق به اضافه عیدی می‌شود؛ بنابراین یک کارگر با بعد خانوار ۴ نفر، امسال بین ۵ میلیون تا ۷ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان عیدی باید دریافت کند و کارفرما مستلزم به اجرای این قانون است.»

نکته جالب توجه این است که همین هفته اخیر نمایندگان کارگران در شورای عالی کار قیمت سبد معیشت یک خانواده ۴ نفره را ۹ میلیون تومان محاسبه کرده‌اند که البته بسیاری از فعالان بدنه کارگری به این محاسبه نقد دارند و معتقدند قیمت سبد معیشت برای تامین اولیه‌تری نیاز‌های یک خانواده کارگری بیش از این مبلغ است.

هرچند این سبد معیشت کم‌انگاری شده، اما حتی عیدی در حد سقف آن هم نمی‌تواند یک سبد معیشت را پوشش دهد و از آن کمتر است. همچنان که کف عیدی یک کارگر ۵ میلیون و ۳۰۰ هزارتومان است، همزمان در ماه‌های اخیر قیمت‌ها به حالت انفجاری رسیده، تا جایی که حالا عیدی یک کارگر برابر است با ۵ گونی برنج ایرانی. در حالی که سال گذشته با مبلغ عیدی کف کارگر که ۳ میلیون و نیم بود می‌شد، ۱۱ گونی برنج درجه یک ایرانی خرید. همین معادل‌سازی ساده به خوبی نشان می‌دهد که عیدی کارگران هم مانند دستمزد آن‌ها از نرخ تورم عقب مانده و در رالی میان دستمزد و تورم، معیشت کارگران اول خط است و تورم پایان خط رالی.

در مورد عیدی کارمندان باتوجه به تبعیض ساختاری میان دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی در پرداخت حقوق چه به لحاظ نوع دستگاه و چه بدنه کارمندان بسیار متفاوت است. همچنان که در میان کارمندان دولت فاصله سقف و کف حقوق‌ها چند ده میلیونی است و بسیاری از مدیران میانی و رده‌بالا همچنان که تاکنون بسیاری از فیش‌های حقوقی آن‌ها خبرساز شده، خارج از قانون و عدالت دریافتی دارند، بنابراین ما در اینجا درخصوص عیدی کارمندان حداقل‌بگیر دولت صحبت می‌کنیم و نه همه کارکنان دولت، چراکه دریافتی میان این کارمندان بسیار متفاوت و نابرابر است.

میزان عیدی کارمندان توسط هیات وزیران مشخص می‌شود، تاکنون رقم نهایی اعلام نشده است، اما گمانه‌زنی‌ها روی مبلغ پرداختی پارسال است. چندی پیش که بخشنامه مربوط به شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت ابلاغ شده بود مبلغ عیدی به طور علی‌الحساب یک میلیون و ۶۵۰ هزار تومان تعیین شد که به نظر می‌رسد محدوده عیدی کارمندان دولت در سال ۱۴۰۱ نیز همین میزان باشد، ولی در هر صورت با تغییر ضریب ریالی حقوق و مصوبه دولت می‌تواند دستخوش تغییر شود.

در بودجه سال گذشته عیدی کارکنان یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان پیش‌بینی شد، ولی در نهایت با توجه به تغییرات ضریب، هیات دولت در پایان سال میزان عیدی را یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعیین کرد. براساس تصمیم هیات وزیران در سال گذشته، مبلغ ثابت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به نسبت مدت خدمت تمام وقت در سال ۱۳۹۹ به عنوان پاداش آخر سال در بهمن ماه پرداخت شد. این مبلغ از محل بودجه مصوب دستگاه‌های اجرایی پرداخت می‌شود.

برای امسال هم بیشتر گمانه‌زنی‌ها روی مبلغ یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است، اما اگر هم دولت قصد افزایش داشته باشد بعید به نظر می‌رسد که بیشتر از میزان تورم باشد. در واقع اگر قرار باشد ۴۰ درصد به مبلغ پارسال اضافه شود، مبلغ پرداختی امسال کارمندان دولت حدود دو میلیون تومان است که البته در مجموع طبق قانون دوبرابر یا سه برابر خواهد شد.

گرچه هنوز قیمت عیدی کارمندان هنوز نهایی اعلام نشده، اما طبق محاسبات اولیه و با درنظر گرفتن رویکرد هیات وزیران به نظر می‌رسد عیدی کارمندان با پایه حقوق ۴ میلیون تومانی در سقف و کف بین ۴ تا ۶ میلیون تومان خواهد بود.

طبق آنچه شرحش رفت، مبلغ عیدی مزدبگیران حداقل بگیر که عمده جامعه مزدی را تشکیل می‌دهند اعم از کارکنان دولت و کارگران، در کف و سقف بین ۵ تا کمتر از ۸ میلیون تومان خواهد بود. اما با این مبلغ چه سبد مصرفی برای نوروز می‌توانند داشته باشند؟ در جدول زیر برمبنای یک خانواده ۴ نفره هزینه حداقلی خوراک ۱۳ روز اول فروردین ۱۴۰۰ را محاسبه کردیم.