یارانه‌ که جوابگو نبود؛ لااقل کوپن بدهید

از زمانی که یارانه‌های نقدی دولت رییسی پرداخت شد و زمزمه های ارائه کالابرگ یا همان کوپن در میان مردم پیچید، اختلاف‌نظر بر سر مزیت هرکدام مطرح بود. یارانه‌های نقدی که کفاف مایحتاج معمولی یک خانواده کم جمعیت را نیز نمیداد و گلایه‌های زیادی از سوی مردم به وجود آورد. کوپن هم هنوز تکلیف مشخصی ندارد و فعلا در حد حرف باقی مانده است. اما آیا ارائه کالابرگ چاره کار این حجم از تورم است؟ یارانه نقدی معیشت مردم را آسان‌تر می‌کند یا کوپن؟ در این باره با آلبرت بغزیان اقتصاددان گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

یارانه به هرنوعی؛ ابزار است نه سیاست‌گذاری

بغزیان در ابتدا گفت: یارانه نقدی و کالابرگ پیش از آن‌که سیاست‌گذاری‌ باشند، ابزاری برای کمک به معیشت مردم است. ابزار از این رو که دولت می‌خواهد یارانه‌ای را به مردم پرداخت کند؛ این سوبسید می‌تواند به صورت نقدی مانند واریزی‌های اخیر و یا به صورت کالایی باشد. دولت با این طرح تصمیم دارد حداقل معاش غذایی برای اقشار مختلف را تامین کند. کالاهای ارائه شده ارزشی دارند که شامل یارانه‌های نقدی و یا کالاهای فیزیکی مانند کوپن است. اما حالا بحث‌های زیادی وجود دارد که اگر الکترونیکی شود و به صورت کالابرگ توزیع شود عملا با پرداخت نقدی در سیستم به یک صورت تعریف می‌شود.

کوپن بدهید تا خیال مردم از تورم راحت شود!

بغزیان در توضیح شیوه ارائه کالابرگ در مثالی بیان کرد: زمانی که گفته می‌شود قصد ارائه کوپن الکترونیکی داریم یعنی برای نمونه ده کیلو برنج در حساب خانوارها شارژ می‌شود و از فروشگاهی که اعلام‌شده باید تحویل بگیرند؛ اما دیگر پولی بابت آن پرداخت نمی‌شود. دولت ده کیلو را با فروشگاه حساب می‌کند. یکی از مزایای طرح مذکور این است که مصرف‌کننده با قیمت سروکاری ندارد اما اگر یارانه نقدی پرداخت شود ممکن است قیمت اجناس روزانه تغییر کند. ارزش میزان کالای خریداری‌شده با کوپن، دائما کمتر می‌شود زیرا ارزش پولی آن متغیر است. اگر بخواهیم به صورت فیزیکی تعریف کنیم مقدار اجناس ثابت است؛ حتی اگر قیمت آن‌ها تغییر کند. بهای کالا هر مقدار که بالا رود دولت آن را پرداخت می‌کند.

کارآمدی بیشتر کوپن به این علت!

بغزیان رعایت عدالت اجتماعی را در ارائه کوپن، بیشتر دانست و اظهار کرد: کوپن به دلیل اینکه محتوا کالا مدنظر قرار می‌گیرد و نه ارزش مادی آن به‌صرفه‌ و کاربردی‌تر است. در این روش دیگر مردم نگران ثابت ماندن مبلغ یارانه و افزایش قیمت کالاها نیستند تا بتوانند قدرت خرید خود را افزایش دهند. در کوپن دقیقا به همین علت که خود مقدار کالا تعریف شده بهتر و عادلاتر است. به میزان افزایش تورم در جامعه، یارانه نقدی نیز باید افزایش داشته باشد؛ این امر در دنیا و آمریکا نیز رایج است و کوپن مقدار کالای مورد نیاز به مردم داده می‌شود، مبلغی به مردم تعلق نمی‌گیرد که پول وایز‌شده درراه خرید دخانیات و مخارج عامیانه کم‌اهمیت دیگر خرج شود. کوپن برای کمک به افراد جامعه در خرید کالاهای اساسی روزمره آن‌ها داد می‌شود.

ریسک‌های فراوان ارائه کوپن

بغزیان فناوری اجرای طرح همگانی کوپن را مهیا دانست و بیان کرد: زیرساخت‌های لازم بسیار ساده است و باید ترمینالی در اختیار فروشگاه‌ها قرار گیرد که دولت آن را از اقلام مصرفی مردم شارژ کند و مردم با کد ملی خود آن را دریافت کنند. بخش توزیع کالا جای نگرانی دارد؛ چرا که اگر برای مثال کوپن برنج اعلام می‌شود به همه فروشگاه‌‌ها توزیع شود یا فروشگاه‌های خاصی مشخص شوند که افراد برای تحویل محصولات خود به آن‌ها مراجعه کنند. اطلاعات مردم نیز داخل سیستم‌ها موجود است و می‌توان سعی کرد مشکلات و نواقص آن را پیدا کرد و حتی در یکسری مواقع می‌شود زیرساخت‌های لازم را به صورت آزمایشی طراحی و ساخت که کار چندان سختی نیست.

وی افزود: بحث اجرایی این پروژه نگرانی‌های گسترده‌ای را، برای ارائه به موقع و به اندازه و همچنین در دسترس بودن  کالاهای اساسی مانند برنج به همراه داشت. مردم عشایر و مناطق دورافتاده که باید کالا‌های کوپنی را دریافت کنند، آیا به موقع به دستشان می‌رسد؟ کیفیت مرغوب کالاها، عدم کم فروشی و نظارت بر توزیع محصولات در فروشگاه‌ها نیز موضوع دیگری است که باید مدنظر مسئولین قرار گیرد. مقدار نانی که کیلویی و وزنی اختصاص داده می‌شود و آردی که نانوا می‌گیرد چقدر می‌تواند با آن نان بپزد.

دولت مراقب فساد و نابرابری‌ها باشد

بغزیان در پاسخ به اینکه وظیفه نظارت بر ارائه کوپن مدام نهاد است توضیح داد: نظارت بر بخش توزیع، برعهده اتاق بازرگانی و خرید به عهده وزارت اقتصاد است که مبلغ پولی آن را باید تامین کند. تامین منابع یارانه‌ای این طرح، دستگاه‌های اقتصادی کشور است. توزیع و خرده فروشی به بخش بازرگانی وزارت صمت واگذار می‌شود.

این اقتصاددان با اشاره به تاثیر بسیار سهمیه‌بندی کالاها و ارائه کالابرگ بر فساد در کشور خاطرنشان کرد: اینگونه موارد همیشه به دنبال خود سواستفاده دارد. نظارت بر کم فروشی و مرغوبیت کیفیت کالاها اهمیت دارد. مسئله دیگر خریدوفروش‌های با قیمت بالاتر است؛ یعنی احتمال دارد مردم، کالاهایی را که با کوپن تحویل می‌گیرند در بازار آزاد بفروشند. باید طوری باشد که بازار دست دومی ایجاد نشود.

ناکارآمدی یارانه‌ای که سالها ثابت ماند

بغزیان در پایان گفت: به طور کلی سر این موضع اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد؛ بعضی‌ از اقتصاددانان و مسئولان پرداخت نقدی را به پرداخت کالایی و ارائه جنس ترجیح می‌دهند. اگر مردم مبلغ کالاهای مورد نیاز و اولیه خود مانند گوشت و برنج و..... را به صورت نقدی دریافت کنند و  پس از آن گلایه‌های مردم از گرانی اجناس شکل بگیرد، یارانه باید به صورت کالا توزیع شود. در این صورت نیاز غذایی، فیزیولوژیک و معیشتی مردم هدفمندتر تامین می‌شود. با کوپن قدرت خرید مردم حفظ می‌شود و می‌توانند حداقل کالاهای اساسی خود را تامین کنند اما یارانه نقدی که پس از ده سال هم همان ۴۵ هزار تومان ثابت باقی مانده و سپس در فاصله زمانی طولانی به ۴۰۰ هزار تومان تبدیل شود، یعنی کارآمد نیست و این مبلغ باید به تدریج با نرخ تورم افزایش پیدا می‌کرد.