عرضه فردی بنزین / مصرف سوخت رکورد زد؟

طرحی که گفته می شد می تواند مصرف بنزین را مدیریت کند در کیش اجرایی شد و شنیده ها حکایت از آن دارد که نه تنها مصرف بنزین کاهش پیدا نکرد بلکه باعث افزایش میزان مصرف شده است.

در دولت گذشته زمانی که بیژن زنگنه اعلام کرد که دیگر سهمیه بندی بنزین در کار نیست و مردم به هر میزان که بخواهند می‌توانند بنزین مصرف کنند کارشناسان انرژی پیش بینی کرده بودند که تولید داخلی بنزین کفاف میزان مصرف را نخواهد داد و مسؤولان کشور چاره‌ای ندارند تا حجم قابل توجهی بنزین وارد کنند.

انتقادات مقام معظم رهبری به این سیاست نادرست موجب شد تا در سال ۹۸ دوباره سهمیه بندی سوخت به مدار عرضه بازگردد و مصرف کنندگان ملزم شوند تا با استفاده از کارت سوخت سوخت گیری کنند. همان زمان طرحی به عنوان طرح وان به منظور سامان دادن به مصرف سوخت بنزین در کشور توسط عده‌ای کارشناس مطرح شد که اعلام شد به جای آنکه سهمیه به هر خودرو در نظر گرفته شود باید سهمیه به هر کد ملی تخصیص داده شود تا آن دسته از مردم که خودرو ندارند نیز از نعمت بنزین بهره مند شوند.

هدف از اجرای این طرح برقراری عدالت در میان جامعه بود تا هم مصرف را کنترل کند، هم قیمت بنزین اصلاح شود و هم آن دسته از افرادی که خودرو ندارند نیز از یارانه بنزین بهره مند شوند. اگرچه دولت دوازدهم زیر بار اجرای این طرح نرفت اما دولت سیزدهم با شرایطی اجرای آن را به صورت پایلوت در دو جزیره کیش و قشم پذیرفت از این رو دو سال پیش همزمان با روی کار آمدن دولت جدید این طرح در این دو جزیره اجرایی شد. اکنون بعد از دو سال به نظر می‌رسد فرصت مناسبی باشد تا اجرای این طرح مورد ارزیابی قرار گیرد که آیا اجرای آن موفقیت آمیز بوده است یا خیر.

در ابتدای این گزارش خوب است یادآوری شود که منشأ این طرح چیست و چرا اساساً این طرح باید اجرایی می‌شد محمد جواد نوفرستی کارشناس انرژی چندی پیش با اشاره به اینکه طرح یارانه بنزین به اشخاص ۱۰ سال است برای اجرای عدالت در جامعه ارائه شده، گفته بود: طی سال‌های گذشته طرحی مبنی بر یارانه بنزین به تمام اشخاص تقدیم مجلس شد زیرا افرادی هستند که به هیچ‌وجه از یارانه بنزین استفاده نمی‌کنند در حالی که باید ساز و کاری تدوین شود که همه از یارانه بنزین بهره مند شوند.

به گفته نوفرستی طرح اعطای سهمیه به هر فرد عملاً اجرایی نمی‌شود زیرا زمانی که قرار بر اجرای این طرح بود باید با همان تعرفه‌ها انجام می‌گرفت اکنون شرایط جامعه اجازه نمی‌دهد بنزین گران شود و با همین ۶۰ لیتر بنزین موجود که به خودروهای شخصی تعلق می‌گیرد این سهمیه به جای خودرو به افراد تخصیص پیدا کند.

این کارشناس انرژی ادامه داد: برای جلوگیری از تورم، گرانی و بهانه جویی رانندگان تاکسی پیشنهاد بر این است که سهمیه وسایل حمل و نقل عمومی تغییر نکند زیرا تغییر میزان سهمیه بندی منجر به بهانه جویی و تورم زنجیروار خواهد شد.

وی ادامه داد: اکنون پیشنهاداتی ارائه شده است که اصل موضوع را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد یکی ایجاد سامانه‌ای برای فروش بنزین توسط افرادی است که خودروی شخصی ندارند این موضوع دارای ایراداتی است زیرا حجم عرضه بالا است و نزدیک ۱۰ میلیون خانوار فروشنده می‌شوند و مانند سهام عدالت قدرت مذاکره دست خریداران خواهد بود.

نوفرستی توضیح داد: این یارانه برای استفاده افراد بدون خودرو است اما اگر بخواهند در آن سامانه به فروش برسانند کسی به نرخ ۳ هزار تومان خریداری نمی‌کند و قیمت‌ها پایین‌تر می‌آید اما اگر دولت خودش خریدار بنزین باشد موضوع فرق خواهد کرد.

طرحی که در کیش اجرا شد اما نتیجه نداد

پیگیری‌های صورت گرفته از نحوه عمل اعطای بنزین به هر فرد در جزیره کیش حاکی از آن است که اجرای این طرح موفقیت آمیز نبود زیرا اولاً علاوه بر اعطای سهمیه ماهانه خودروها سهمیه‌ای جداگانه برای هر فرد به میزان ۲۰ لیتر نیز در نظر گرفته شده بود تا مشکلاتی برای افراد پیش نیاید.

ناگفته نماند که پیش از اجرای این طرح پایلوت نیز هیچ زیر ساختی برای این موضوع در جزیره کیش آماده نشده بود و ظاهراً در یک تصمیم یک شبه قرار شده بود تا این طرح در دو جزیره کیش و قشم اجرا شود به همین دلیل مردم نیز از اجرای آن بی خبر بودند.

موضوع دیگری که موجب شد تا این طرح با شکست مواجه شود این بود که سهمیه‌ها به هر فرد در کارتهای بانکی واریز شده بود و این موضوع که سوخت گیری باید آنلاین باشد خطراتی را ایجاد کرد ضمن آنکه انجام برای انجام این فعالیت نیازمند اینترنت بود که ظاهراً در زمان‌هایی اینترنت قطع شده بود و برای سوختگیری مشکلاتی ایجاد کرده بود از این رو سهمیه موجود در کارتهای سوخت به داد مردم رسیده بود.

موضوع دیگر عدم اقبال کیش‌وندان از اجرای این طرح بود زیرا عملاً خرید و فروش سوخت انجام نمی‌شد و کیش‌وندان به دنبال فروش سهمیه‌های خود حتی با ایجاد سامانه برخط نیز نبودند به همین دلیل در مواقع ضروری و نیاز خود دولت ورود کرده و سهمیه مازاد را با قیمت بنزین یارانه‌های خریداری می‌کرد و به متقاضی بنزین با همان قیمت یارانه‌ای می‌فروخت.

جمع بندی این طرح حاکی از آن بود که میزان قابل توجهی سهمیه بنزین در اختیار کیشوندان قرار گرفته بود که مورد استفاده قرار نگرفت و اکنون نیز این سهمیه قابل رد گیری نیست.

خرید و فروش بنزین طرحی ناکام

در ابتدای اجرای این طرح حسین شمسیان راد سرپرست معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش اذعان کرد، در طرح باز توزیع بنزین، دولت برای نخستین بار به دنبال آن است که بدون گران کردن هزینه سوخت، یارانه آن را به صورت مستقیم به تمام ایرانیان پرداخت کند.

به گفته این مقام مسؤول پیش‌تر بنزین بر اساس کارت سوخت تنها به دارندگان خودرو تعلق می‌گرفت و ۵۱ درصد ایرانیان فاقد خودرو از منفعت مستقیم آن بی بهره بودند اما با اجرای طرح باز توزیع بنزین، سهمیه سوخت بر اساس شماره ملی افراد به خانواده‌های دارای خودرو و فاقد خودرو تعلق می‌گیرد و همه از منفعت مستقیم این خدمت بهره مند می‌شوند.

شمسیان راد اضافه کرد: بر اساس این طرح که تا اطلاع ثانوی به صورت پایلوت تنها در جزیره کیش اجرا می‌شود بر مبنای کد ملی افراد ساکن در این جزیره، اعتبار خرید ۲۰ لیتر بنزین به هر فرد ماهانه به حساب بانکی سرپرست خانواده‌ها تخصیص داده می‌شود و سرپرست می‌تواند در صورت داشتن خودرو این اعتبار را صرف خرید بنزین کند و یا آن را در سامانه بنزین من به آدرس اینترنتی https://www.benzineman.ir به فروش برساند.

‌کیش انتخاب درستی بود؟

البته برخی از صاحبنظران بر این باور تکیه زده‌اند که کیش گزینه مناسبی برای اجرای این طرح نبود چرا که جزیره کیش به عنوان یکی از مناطق آزاد همواره خودروهای لوکس و گران قیمت وجود دارد به همین دلیل گزینه جایگزینی برای کیش باید در نظر گرفته می‌شد تا ارزیابی بهتری از شرایط صورت می‌گرفت.