پیش‌ بینی اقتصاد ایران در ۱۰ سال آینده / شرایط از این هم بدتر می شود؟

در مقاله مشترکی که مسعود نیلی، اقتصاددان برجسته ایرانی و استاد بازنشسته دانشگاه شریف، با یاسر ملایی منتشر کرده‌اند، بیان شده است که با وجود رشد بالای اقتصاد در سه سال گذشته، سرمایه‌گذاری رشد بسیار ناچیزی داشته است. او تاکید کرده است که در ۱۰ سال آینده، وضعیت اقتصادی کشور به شدت تغییر خواهد کرد و با امروز بسیار متفاوت خواهد بود.

ممکن است که در شرایط بسیار نامناسبی قرار بگیریم و رشد اقتصادی در محدوده ۲ تا ۳ درصدی تا پایان این دهه خوش‌بینانه است.

این استاد اقتصاد با بیان اینکه میانگین نسبت موجودی سرمایه به تولید ایران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۴۰۰ هم در کشور ما و هم در کشورهای دیگر، حول یک خط افقی نوسان می‌کند، گفت: آن چیزی که ما را از بقیه کشورها متمایز می‌کند، زیاد بودن این نسبت است که نشان‌دهنده بهره‌‌وری پایین سرمایه است.

این نسبت در ایران در اطراف ۳.۷ نوسان می‌‌کند، اما در کشورهای دیگر در حدود ۲.۷ تا ۳ است. این موضوع نشان می‌دهد که سرمایه‌‌گذاری در ایران به تولید متناسب با خودش ختم نمی‌شود.

نیلی در این مقاله که بخشی از آن هم در نشست بررسی چشم‌انداز اقتصاد ایران در موسسه آکادمی دانایان ارائه شد، با بیان اینکه در اقتصاد ایران هر قدر موجودی سرمایه رشد کند، تولید داخلی هم رشد می‌کند، توضیح داد: درنتیجه اگر بخواهیم چشم‌اندازی از رشد داشته باشیم باید بدانیم که رشد موجودی سرمایه به چه صورتی‌ است.

رشد موجودی سرمایه با تولید همبستگی بالایی دارد و درنتیجه رشد بلندمدت ایران حاصل رشد در موجودی سرمایه است، پس تا اینجا می‌توانیم نتیجه بگیریم که رشد موجودی سرمایه تعیین‌‌کننده رشد بلندمدت اقتصاد ایران است.

سرمایه‌‌گذاری رشد بسیار ناچیزی کرده است

نیلی گفت: بخش دیگری می‌تواند تبدیل به سرمایه‌‌گذاری شود که با تبدیل به موجودی سرمایه باعث فعال ‌شدن چرخه رشد اقتصادی ایران شود، اما به‌‌رغم رشد بالای اقتصاد ایران در سه سال گذشته، سرمایه‌گذاری رشد بسیار ناچیزی کرده است.

به ‌صورتی که سرمایه‌‌گذاری در سال ۱۴۰۰ حدود نصف سرمایه‌‌گذاری در سال ۱۳۹۰ بوده است.

این استاد اقتصاد تاکید کرد: اتفاق جالبی که در اقتصاد ایران و طی این سه سال افتاده، این است که افزایش تولید، جز بخشی که به مصرف خانوارها رسیده، عمدتا به موجودی انبار اضافه شده است.

۱۶ تغییر در موجودی انبار ایجاد شده که یا ناشی از کاهش تقاضا از سمت خانوارهاست یا ناشی از عدم ‌قطعیت‌ها و انتظارات تورمی.

روند صعودی تغییر در موجودی انبار در اقتصاد ایران، حاکی از ناکارایی‌های زیادی است که آن‌هم در نتیجه عدم قطعیت‌‌هایی است که وجود دارد. جمع‌بندی مصارف هم نشان می‌دهد افزایش موجودی انبار، بیشترین رشد مصارف را با ۵۲.۳درصد داشته است.

رشد موجودی سرمایه در اقتصاد ایران به صفر رسیده است

وی افزود: اگر دوباره به سازوکارهای بلندمدت اقتصاد ایران بازگردیم، می‌بینیم که رشد موجودی سرمایه در اقتصاد ایران به صفر رسیده است، یعنی از سال ۱۳۹۶ به بعد، به همان مقداری که در اقتصاد ایران استهلاک داریم سرمایه‌‌گذاری انجام شده است، بنابراین موجودی سرمایه دیگر در رشد اقتصادی ایران سهمی ندارد.

این اقتصاددان با بیان اینکه موجودی سرمایه یک ساختار بخشی دارد و قسمتی از آن در بخش کشاورزی و قسمتی در صنعت و قسمتی در نفت است، خاطرنشان کرد: در این ساختار، آن چیزی که عمدتا برای ما رشد ایجاد می‌کند، موجودی سرمایه در بخش‌‌های صنعت و نفت است.

اگر به موجودی سرمایه در این دو بخش نگاه کنیم، مشاهده می‌کنیم که هر دو شاهد رشد منفی بوده‌اند، یعنی از سال ۱۳۸۹ به بعد و ۱۳۹۶ برای بخش صنعت، موجودی سرمایه این دو بخش کوچک و کوچک‌تر می‌شود و ساختمان‌‌ها و ماشین‌آلاتی که در قدرت تولید این دو بخش هستند، ضعیف‌‌تر می‌شوند.

می‌توان گفت که با رشد منفی موجودی سرمایه در این دو بخش، موتور رشد اقتصادی ما خاموش است و آن چیزی که باعث افزایش موجودی سرمایه می‌شود، سرمایه‌‌گذاری در بخش مسکن و خدمات است.

نیلی تاکید کرد: از مجموع این شواهد می‌توان نتیجه گرفت که رشد اقتصادی سال‌‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ ناشی از ساز و کارهای بلندمدت و عوامل پایدار رشد اقتصادی نبوده‌، بلکه در نتیجه شوک‌‌ها و نوسانات کوتاه‌مدت ایجاد شده ‌است، بنابراین ادامه رشد با ماهیت شرایط فعلی، تنها با ادامه افزایش تولید، صادرات یا افزایش قیمت نفت امکان‌پذیر است.

ادامه افزایش صادرات شاید در شرایط تحریم غیرواقعی به ‌نظر برسد و افزایش قیمت نفت هم عاملی خارج از کنترل سیاستگذار است.

وی با بیان اینکه در کنفرانس اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۳ با آقای خاوری‌نژاد پیش‌بینی کردیم که به ‌نظر نمی‌رسد ایران بتواند رشد بالاتر از ۲درصد را به راحتی تجربه کند که آمار هم حاکی از همین است، یادآور شد: اکنون هم می‌توان نتیجه گرفت که رشد در محدوده ۲ تا ۳درصدی تا پایان این دهه خوش‌بینانه به ‌نظر می‌رسد، مگر اینکه تغییرات بزرگی در عواملی که رشد اقتصادی برای ایران ایجاد می‌کنند، رخ دهد، مانند دسترسی بیشتر به تکنولوژی، اصلاحاتی در ساختار بودجه و در نظام بانکی، حل مشکلات انرژی و منابع آبی و سایر عوامل.

نیلی گفت: معتقدم که باتوجه به شرایط خطیری که اکنون در آن قرار داریم، ۱۰ سال آینده ما با امروز بسیار متفاوت خواهد بود. امیدواریم که بسیار بهتر باشد، اما ممکن است که در شرایط بسیار نامناسبی قرار بگیریم.