فرش دستباف در چند قدمی سقوط! / بازار جهانی از دست رفته است؟

علانور توکلی، نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران به عنوان سخنران اول این پنل تخصصی در کمیسیون تخصصی توانمندی‌های فرش دستباف و صنایع‌دستی نمایشگاه ایران‌اکسپو ۲۰۲۴ با انتقاد از چالش‌های فرش دستباف گفت: با اینکه صادرات فرش سال‌هاست در کشور انجام می‌شود، اما در سال‌های اخیر این حوزه با چالش روبه‌رو بوده، به طوری که صادرات میلیارد دلاری ما را به ۴۰ میلیون دلار رسانده، در واقع میزان صادراتی که در گذشته شاید یک تاجر انجام می‌داد اکنون به‌کل صادرات فرش ما تعمیم‌یافته است و اکنون این رقم کل صادرات ما را تشکیل می‌دهد. در صورتی که ظرفیت فرش دستباف کشور همان ظرفیت گذشته است.

وی با بیان اینکه تحریم‌ها، مسائل سیاسی و قوانین خلق‌الساعه در وضعیت فعلی دخیل هستند، به چرایی عقب‌ماندگی فرش در داخل کشور اشاره کرد و گفت: فرش فقط صادرات نیست و از مرحله تولید تا مرحله صادرات همواره با مسائلی روبه‌رو است که باید به آنها پرداخته شود.

در مرحله تولید از سطح جهانی عقب مانده‌ایم چراکه هم‌راستا و به‌موازات جهان از تکنولوژی روز در این حوزه بی‌بهره مانده‌ایم. به‌تازگی با دکوراتورهای داخلی و خارجی نشستی را برگزار کردیم تا بتوانیم قدم به قدم با علم روز دنیا پیش برویم. برای موفقیت در این حوزه باید از سیستم قدیمی خود فاصله بگیریم و فرش را به‌روزرسانی کنیم، از طرفی باید در تفکرات خود در حوزه فرش دستباف تغییر ایجاد کنیم و لازمه تغییر نترسیدن است. امیدوارم بتوانیم با تغییرات در طراحی، رنگرزی، شست‌وشوی فرش و مراحل مختلف موجود، صادرات فرش را از رکود خارج کنیم.

علانور توکلی در ادامه اضافه کرد: روش ارائه فرش در جهان را باید بررسی کنیم، روش‌های قبلی و چیدمان مغازه‌ها را نیز در سطح جهانی تغییر دهیم، در این میان اکثر صادرکنندگان و فروشندگان به فضای مجازی و فروش‌های آنلاین رو آورده‌اند که خود به‌نوعی بازاریابی جدید است و اگر از این بازاریابی جدید عقب بمانیم، مانند گذشته درجا خواهیم زد. کشور ما در بحث صادرات از همان توانمندی قبل برخوردار است و با بازارهای جدید روبه‌رو هستیم.

نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران تأکید کرد: هنوز بسیاری از کشورهای جهان هستند که نام فرش ایرانی برایشان ارزشمند است. آن‌ها فرش ایرانی را ندیده‌اند، اما درباره آن تعاریف بسیاری شنیده‌اند. اگر بازارهای جدید پیدا شود، می‌توانیم از توانمندی‌های صادراتی خود استفاده کنیم. هنوز خیلی از کشورها هستند که رنگ فرش صادراتی ایران را به خود ندیده‌اند، باید مرزهای جغرافیایی را تغییر دهیم و از این گستردگی جهانی به نفع صادرات خود استفاده کنیم.

گام‌های حوزه صنایع‌دستی برای تسهیل صادرات

مریم جلالی، معاون صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در بخش بعدی این پنل گفت: توانمندی‌ها و ظرفیت‌های صادراتی فرش بر کسی پوشیده نیست اما شاید ما از شدت ثروتمند بودن است که گاهی غفلت می‌کنیم که چه ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای در این حوزه داریم. بهتر است انسجام بخش خصوصی و دولتی اتفاق بیفتد. ضرغامی همواره سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی را سربازان جنگ اقتصادی عنوان می‌کنند، همان‌گونه که درباره سربازان مرزهای خود انقدر غیرت داریم، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی هم همین وجاهت را دارند.

وی در ادامه تأکید کرد: من نام صنایع‌دستی را اقتصاد هویت بنیان گذاشته‌ام؛ اقتصادی که مبتنی بر هویتی است که تا مرز روستاها و تا درب خانه‌ها و سفره معیشت مردم رسوخ پیدا می‌کند و انتقال‌دهنده هویت ما نیز است. بهتر است به جای اینکه از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های اقتصاد حرف بزنیم و فقط در تعاریف و توصیفات خلاصه شود، موانع موجود بر سر راه صادرات این حوزه را مرتفع کنیم. گرچه وضعیت صنایع‌دستی بهتر از فرش است، اما فرش داستان غم‌انگیزی دارد.

معاون صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اضافه کرد: در برابر ظرفیت‌هایی که به ما داده‌اند، وظیفه داریم. همواره معاصر سازی، کاربردی سازی و مشتری‌مداری در سه حوزه استراتژی محصول، مشتری و سازمان راهگشاست. صادرات کشور در حوزه فرش دستباف و صنایع‌دستی از تک‌محوری بودن و یک‌سونگری‌ها آسیب دیده است و برای پیشبرد اهداف خود به لکوموتیو پیشرانی نیاز داریم که حامل واگن‌های طلایی و قطار صنایع‌دستی ما و فرش دستباف ما است، از طرفی به دانش روز، بازاریابی مدرن، راه‌های نرفته و بازارهای کشف نشده نیاز داریم. در واقع باید به اقیانوس آبی بازاریابی دست پیدا کنیم.

مریم جلالی در ادامه گفت: تمام تلاش من در حوزه صنایع‌دستی تقویت توجه نسبت به صنایع‌دستی بوده است. در برنامه هفتم توسعه موظف شده‌ایم برنامه زیست‌بوم صنایع‌دستی را کامل کنیم که خود امکان فوق‌العاده‌ای است برای اینکه بار دیگر ادبیات حکمرانی و حکمروایی را وارد کنیم. در عین حال برای پیمان‌سپاری ارزی قدم‌های بسیار موثری برداشته شده، ذهن حوزه توسعه تجارت ما به این قضیه معطوف شده است و در حال حاضر در حوزه نمایشگاه‌ها نیازی به پیمان‌سپاری ارزی نداریم و محدودیتی در سطح وزنی و تعداد هم برداشته شده است، این‌ها گام‌هایی بوده که در راستای تسهیل صادرات برداشته شده است.

وی تصریح کرد: سه اصل وجود دارد؛ سطح حاکمیت، فهم حاکمیت و نطق حاکمیت وابسته به نگاه بخش خصوصی است؛ اینکه حاکمیت گوش کند و ببیند موانع کجاست، فهم درست داشته باشد تا بتواند ادبیات درستی هم به کار ببرد و گفت‌وگو کند.

فرش دستباف؛ مردمی‌ترین حوزه اقتصاد

مرتضی حاجی‌آقامیری رئیس کمیسیون صنایع‌دستی و فرش دستباف به‌عنوان سخنران بعدی در این پنل سخنرانی کرد. حاجی‌آقامیری در ابتدا گفت: این حوزه مبنی بر اقتصاد هویت بنیان و فرهنگ‌محور که در عین حال مردمی‌ترین حوزه اقتصاد است و در سال جهش تولید با مشارکت مردم باید به عنوان مردمی‌ترین حوزه اقتصادی توجه ویژه‌ای به آن شود، ظرفیت‌های بسیاری دارد که تقریباً در تمام فضاهای خصوصی و دولتی محروم بوده است.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، تصریح کرد: در فضای اتاق بازرگانی تلاش کرده‌ایم که با تأسیس و تشکیل حوزه فرش و هنرهای صنایع‌دستی حوزه‌های مختلف هنری را وارد زیست‌بوم اقتصاد کشور کنیم. این در حالی است که کشورهای دیگر به این اهمیت واقف هستند و از حوزه‌های مختلف هنری، هنرهای تجسمی و غیره به‌صورت بهینه استفاده می‌کنند، برای مثال صادرات سریال‌های تلویزیونی که کشورهای همسایه انجام می‌دهند و ارزآوری که از این طریق صورت می‌گیرد، ملاحظه کنید و با وضعیت خودمان مقایسه کنید، در حوزه مد و پوشاک نیز وضع به همین منوال است.

وی اضافه کرد: حوزه فرش و صنایع‌دستی به دلیل ابعاد ملموس‌تر اقتصادی با وجود افتی که در سال اخیر داشته اما باز هم نسبت به دیگر حوزه‌های هنری وضعیت قابل قبولی دارد. سعی کردیم در بخش‌های مختلف موضوعات مرتبط فرش، هنر و صنایع‌دستی به راهکارهای عملی برسیم و از توصیف عبور کنیم. در حوزه سرمایه‌گذاری که مشکل عمده واحدهای کوچک و متوسط ما است به همراه کمیسیون تأمین مالی و سرمایه‌گذاری اتاق ایران در حال رسیدن به مدل‌هایی برای جذب سرمایه‌های خرد مردمی در حوزه صنایع‌دستی هستیم تا مشکل تأمین مالی واحدهای تولیدی حل‌وفصل شود.

در حوزه‌های مرتبط با فرش دستباف در حال رایزنی با نمایشگاه‌های مختلف جهان هستیم، به دلیل اهمیت فرش دستباف ایرانی امتیازاتی را برای حضور فرش دستباف در جهان در نظر گرفته‌ایم. به دلیل تحریم‌ها در برخی موارد حتی پیمانکارهای حمل‌ونقل نمایشگاه‌ها اجازه حمل‌ونقل کالاهای ایرانی را ندارند. متأسفانه مذاکرات و مطالبات ما در شرایط فعلی به جای حرکت به سمت توسعه به سمت رفع این مشکلات می‌رود، در حالی که برای تجار غیر ایرانی این فرآیندها امری بدیهی بوده و موانعی بر سر راهش وجود ندارد. ما به عنوان اتاق بازرگانی و بخش دولتی باید برای حل این مشکلات کوچک وقت و انرژی بگذاریم.

رئیس کمیسیون صنایع‌دستی و فرش دستباف تصریح کرد: در مسائل مربوط به آموزش و توانمندسازی فعالان حوزه‌های مختلف در حال برگزاری رویدادهایی در جهت توانمند کردن آنها هستیم. از ظرفیت سینما و تئاتر برای ترویج درست فرهنگ اقتصادی و حوزه‌های مختلف موجود در اقتصاد از جمله مبارزه با فساد که از مسائل جدی کشور محسوب می‌شود، استفاده خواهیم کرد.

وی با انتقاد از شرایط تحریم گفت: عنوان شده بود که از ۱۰۰ کشور برای نمایشگاه اکسپو به ایران می‌آیند، اما تنها از ۱۳ کشور به ایران آمده‌اند، مطمئناً به لحاظ قدرت خرید توان خرید صنایع‌دستی ما را ندارند. همه کسانی که به حوزه تجارت مرتبط هستند، باید اولویت نخست‌شان اصلاح روابط بین‌الملل باشد چراکه در شرایط تحریمی توان رقابت با رقبای خارجی را ندارند؛ رقبایی که همین کشورهای منطقه از قبیل ترکیه، امارات و پاکستان هستند. یکی از مواردی که دولت باید برای آن هزینه کند، رفع تحریم‌هاست چراکه در شرایط تحریمی برگزاری رویدادهای بین‌المللی چندان آورده‌ای برای کشور نخواهد داشت.

آرش حیدریان، رئیس انجمن صادرکنندگان صنایع‌دستی ایران در ادامه این نشست به ظرفیت‌های کشور در حوزه صنایع‌دستی پرداخت و گفت: اگر بخواهیم به‌صورت کوتاه‌مدت موضوع صادرات را حل کنیم، به طراحی و دیزاین برمی‌گردد. می‌بینیم که برخی تولیدکننده‌ها در این شرایط بد به تولید موضوعاتی پرداخته‌اند که در حال حاضر در جهان خواهان دارد. پس باید با به‌روزرسانی در این حوزه به صادرات کمک کنیم.