رشد اقتصاد، در سایه تحریم‌

نفت و گاز برای کشورهای دارنده این منابع از اهمیت حیاتی برخوردار هستند. درآمدهای حاصل از این منابع نقش مهمی در تامین بودجه موردنیاز کشورها ایفا می‌کند. باتوجه به اهمیتی که این صنایع برای کشورمان دارند، هدف تحریم‌ها قرار گرفتند. قرار بود راه‌های فروش نفت و گاز کشور بسته شود، به‌نحوی‌که در نهایت مجبور به تسلیم در مذاکرات شویم.

دولت‌ها واکنش‌های متفاوتی به تحریم‌ها دارند. برخی تلاش می‌کنند آنها را از طرق مختلف مانند مذاکره از میان بردارند. برخی درصدد دور زدن آنها هستند و برخی دیگر نیز به خنثی‌سازی تحریم‌ها می‌پردازند.

دولت سیزدهم بیشتر بر روش دوم و سوم متمرکز شد. در این ارتباط، نگاه به داخل و استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات موجود در دستور کار قرار گرفت. در این راستا از سیاست‌هایی همچون استفاده حداکثری از توان دانش‌بنیانی کشور، صدور خدمات فنی و مهندسی، سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، عرضه نفت به پتروپالایشگاه‌ها در شرق آسیا و... بهره بردیم.

شواهد نشان می‌دهد که این تلاش‌ها نتیجه داد. به‌طوری‌که طبق اعلام صندوق بین‌المللی پول، طی سال گذشته میلادی رشد اقتصادی ۵.۴ درصدی را تجربه کردیم که بخش اعظم آن را مدیون صنایع نفت و گاز کشور هستیم. به‌زعم کارشناسان، فروش نفت و گاز در شرایط تحریم یک مزیت محسوب می‌شود.

تجارت بین‌الملل، یکی از مهم‌ترین مواردی است که کشورها به آن اهمیت بسیاری می‌دهند و برای افزایش سهم خود در بازار جهانی، دست به هر کاری می‌زنند. اقتصاد مبتنی بر نفت ایران، چندان پایه‌های محکمی ندارد و نیاز است تا توجه به سایر بخش‌ها و ظرفیت‌های کشور انجام گیرد. تجارت جهانی ایران، نیازمند مولفه‌های بسیاری است که اگر بخواهد تنها مبتنی بر نفت باشد، نیاز دارد تا اقدامات قابل‌توجهی انجام گیرد که در ادامه این گزارش، صمت به آن پرداخته است.

باید صادرات خدمات فنی - مهندسی را پیگیری کنیم       

امین نوربخش، کارشناس انرژی در این زمینه که آیا توانسته‌ایم در شرایط تحریم، نفت و گاز کشور را به‌فروش برسانیم، به صمت گفت: وزارت نفت به‌منظور بازاریابی برای نفت و فروش آن در شرایط تحریم، راهکارهایی را به‌اجرا گذاشت. در سایه این سیاست‌گذاری‌ها، در نهایت توانستیم نفت و گاز کشور را بفروشیم و اثر تحریم‌ها را کم کنیم. وی ادامه داد: اینکه دولت تلاشش را در این راستا به‌کار گرفته است که نفت کشور را به‌فروش برساند و به مذاکرات چشم ندوزد، به‌طورقطع کار درستی است. در حقیقت،  دولت به‌درستی بنا را بر تداوم تحریم‌ها گذاشته است. وی ادامه داد: یکی از سیاست‌های صحیح که در 2 سال اخیر به اجرا گذاشته شده، صادرات خدمات فنی و مهندسی به دیگر کشورها بوده است،بنابراین باید صدور خدمات فنی و مهندسی به کشورهایی مانند سوریه، عراق، ونزوئلا و... را پیگیری کنیم. به این ترتیب، از یک‌طرف درآمدزایی برای کشور داریم و از طرف دیگر، به تحکیم روابط سیاسی خود با کشورهای هدف می‌پردازیم. این سیاست موجب بازسازی پالایشگاه‌های مستهلک‌شده دیگر کشورها  و بازار تضمینی برای صادرات نفت خام ما خواهد شد و زمینه افزایش صادرات نفت خام و خنثی‌سازی تحریم‌ها را فراهم خواهد کرد. این کارشناس انرژی گفت: سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی نیز، سیاست صحیح دیگری است که در شرایط تحریم به‌اجرا گذاشته‌ایم. سیاست موردبحث از این نظر حائزاهمیت است که با هزینه کمی می‌توانیم ظرفیت صادرات برای خودمان ایجاد کنیم. نوربخش گفت: سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، امر مرسومی است و کشورهای مختلف از آن استفاده می‌کنند. به‌طورمثال، عربستان نیز این سیاست را طی سالیان گذشته دنبال کرده است. از آنجایی که این سیاست بازار پایداری را برای صادرات نفت کشور ایجاد می‌کند، حائزاهمیت است. استفاده از روش تهاتر در ارتباط با تسویه وجوه گازی با عراق و دریافت نفت کوره از این کشور راهکار خوبی بود. باید به‌دنبال پیدا کردن روش‌های دیگر مانند سازکارهای سه‌جانبه یا چندجانبه با کشورهایی مثل چین نیز باشیم تا مشکلات مربوط به تسویه را حل کنیم. این کارشناس انرژی در خاتمه بیان کرد: باید تلاش خود را در راستای افزایش حجم قراردادها با عراق و طولانی‌تر کردن مدت‌زمان آنها به کار بگیریم. از سوی دیگر، باید از روش‌هایی استفاده کنیم که تسویه مالی خود را با عراق از اشراف اطلاعاتی امریکا خارج کنیم.

تعریفی بر درآمدهای اقتصادی

ساسان شاه‌ویسی، کارشناس اقتصادی به صمت گفت: برای تعریف درآمدهای اقتصادی، یکی از مفاهیم کلیدی، درون‌زایی است؛ به این معنا که باید زیرساخت‌ها، عوامل و پیشران‌های لازم را در محیط اقتصاد ملی ایجاد کنیم تا بتوانیم کارآیی اقتصادی را به‌سمت تولید ثروت و رفاه هدایت کنیم. اینکه تا چه حد توانسته‌ایم این اقدامات را به‌انجام برسانیم، پرسشی قابل‌تامل است و همچنین ارزیابی میزان استفاده از ابزارهای توانمندساز در محیط اقتصادی در گذشته، سوال دیگری است که نیاز به بررسی دارد.

شاه‌ویسی ادامه داد: ما باید بدانیم که باتوجه به تغییرات محیطی، پیرامونی، ظرفیتی، درون‌زایی اقتصاد، سیاست‌های کلان و برنامه‌های توسعه به چه رویکردهایی رسیده‌ایم. یکی از مهم‌ترین این مولفه‌ها، حرکت در مسیر توسعه روابط اقتصادی است. اگر بخواهیم وارد این مدل‌سازی اقتصادی شویم، باید سوابق و روابط خودمان و همچنین بسترهای مبادله کالا و خدمات به‌ویژه در بحث انرژی را بررسی کنیم. تمام این موارد اگر در کنار هم قرار گیرند، باید به این سوال برسیم که آیا امروز، ایران توانسته است به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پیشران‌های خود برای توسعه و رشد اقتصادی و برای خلق ثروت و بهبود وضعیت معیشت و رفاه برسد؟ آیا توانسته است از یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های خود که توسعه روابط اقتصاد بین‌الملل است، استفاده کند؟

وی افزود: اینکه ما در تجارت جهانی چه جایگاهی داریم و چه اهمیتی برای مقاصد نزدیک و دور خود قائل با همسایگان هستیم و همچنین بسترها و گذرگاه‌های تجاری اقتصادی که تعریف کرده‌ایم، هرکدام نیاز به بحث و بررسی دارند. در این راستا می‌توان موضوعات مختلفی را مطرح کرد تا چالش‌های موجود در محیط سیاسی و اقتصاد بین‌المللی شناسایی شوند. این چالش‌ها عمدتا به تحریم‌ها، از دست رفتن روابط سیاسی، رقابت‌های بازار جهانی و مسائل مشابه مربوط می‌شوند که می‌توانند منجر به از دست رفتن بازارها شوند و در نهایت تجارت بین‌الملل را به‌حاشیه ببرند.

شناخت سطح تعاملات اهمیت دارد

این کارشناس اقتصاد بین‌الملل در ادامه به صمت گفت: باید بررسی کنیم که تجارت ایران در حال‌ حاضر چه سطحی از تعاملات را ابتدا با کشورهای پیرامون و سپس با کشورهای همسو در اتحادها و گروه‌های بین‌المللی اقتصادی تعریف کرده است. باید مشخص شود که آیا همچنان بر صادرات نفت و گاز تمرکز داریم یا توانسته‌ایم بسترهای دیگری را برای صادرات فراهم کنیم. همچنین نیاز است بدانیم که مهم‌ترین مقاصد صادراتی ما کدام کشورها هستند و شرکای تجاری ما در حوزه کالاهای خام چه کشورهایی هستند. شناخت نیازهای این کشورها امری ضروری است تا بتوانیم باتوجه به این نیازها، تولید و صادرات خود را بهینه‌سازی کنیم.

شاه‌ویسی ادامه داد: مهم‌ترین موضوعی که شاید یک مطالبه تلقی می‌شود، تدوین برنامه دیپلماسی اقتصادی است و اگر بخواهیم این سند پویا و موثر را برای تقویت مسیر تجارت بین‌المللی تعریف کنیم، باید بدانیم که از چه الزاماتی پیروی می‌کند. باید بسترشناسی را بشناسیم و متوجه باشیم که چه چیزهایی سبب افزایش سهم ایران در بازار جهانی شود. گذرگاه‌ها نقش مهمی دارند و مسیرهای تجاری می‌توانند ما را به چارچوب بزرگ برسانند. ایران فرصت‌های بزرگی در محیط تجارت مانند موقعیت، قابلیت، استعداد و هم‌پیوستگی‌های مسیر تجاری دارد.

وی گفت: ما چگونه می‌توانیم باوجود تحریم‌ها، موانع بانکی، موانع مالی و تهاتر، هندسه صادرات نفتی و غیرنفتی را شکل دهیم؟ سفرهایی که به روسیه، چین و هند و... انجام می‌شود، می‌تواند فرصت‌ساز باشد و تهدیدها را به ما نشان دهد. برگزاری نشست ایران و افریقا و نمایشگاه اکسپو، فرصت‌های بسیار مناسبی برای شناخت فرصت‌ها خواهد بود و به‌نظر می‌رسد که نوعی تحرک و پویایی در حال به‌وجودآمدن است.

ضرورت ثبات‌سازی در مسیر تجارت بین‌الملل

این کارشناس اقتصاد ادامه داد: ما باید نوعی ثبات‌سازی را در نظام رفتاری با رویکردی مانند توسعه صادرات به‌وجود آوریم و از ابزارهای موثر مانند بخش خصوصی، کارآفرینان، تجار و... استفاده کنیم و به کسب‌وکارهای خرد اهمیت دهیم. ما اگر بتوانیم حرکت به‌سمت کاهش اقتصاد مبتنی بر نفت را پیش بگیریم، هرکدام از مولفه‌های ذکرشده می‌توانند تاثیر بالایی بر رشد اقتصادی بدون نفت داشته باشند. شاه‌ویسی در پایان گفت: بعضی از موانع و چالش‌های ساختاری در هندسه اقتصاد تجاری و نظم تجارت جهانی وجود دارد که باید قدرت تفرق و سیطره پیدا کردن به این موارد هم داشته باشیم. جریان رقابت تجارت جهانی، یک رقابت باز و فعال و در عین حال بی‌رحم است و همه برای افزایش سهم خود تلاش‌های بسیاری انجام می‌دهند.