یوآن از دلار جلو زد! | پروژه دلازدایی در بازارهای بین المللی

واژه دلارزدایی طی ماه‌های اخیر به یکی از مفاهیم مهم در عرصه اقتصاد و سیاست بین‌الملل تبدیل شده است. این موضوع به‌طوری که در رسانه‌های داخلی و خارجی بسیار به آن پرداخته می‌شود و همچنین در مقالات آکادمیک دانشگاه‌های بزرگ جهان نیز مورد توجه قرار گرفته است.

مفهوم کلی این واژه بر کسی پوشیده نبوده و به طور کلی می توان آن را به معنای قرار گرفتن تدریجی دلار آمریکا در حاشیه معاملات و تسویه حساب های بین المللی تاویل کرد؛ روندی که نخست از سوی کشورهای تحت تحریم ایالات متحده مانند ایران، کشورهای آمریکای لاتین، روسیه و ... آغاز شده و در پی عدم ثبات شاخص دلار و ورشکستگی بانک های آمریکایی به کشورهای رو به توسعه دیگر مانند هند، اعضای اتحادیه آ سه آن، اوراسیا و ... نیز کشیده شده است.

سبقت یوآن چین از دلار در تسویه حساب های بین المللی

شاید دو سال پیش یعنی زمانی که واژه دلارزدایی و فاصله گرفتن از اقتصاد آمریکا بر سر زبان ها افتاد، کسی فکر نمیکرد که این فرآیند دستکم در مدت زمان کوتاهی عملیاتی شده و از سیطره دلار بر فضای حاکم بر مبادلات مالی و تسویه حساب های بین المللی کاسته شود. حتی چین به عنوان مهمترین رقیب آمریکا در عرصه اقتصاد و مبادلات جهانی نیز، همچنان بخش مهمی از دارایی های خزانه بانک مرکزی خود را با دلار پر میکرد و اساسا یکی از بزرگترین دارندگان دلار در جهان به حساب می آمد.

اما گزارش اخیر «بنیاد هینریش» نشان می دهد که یوآن چین از آغاز سال ۲۰۲۳ نسبت به دلار پیشی گرفته و حجم بیشتری از مبادلات بین المللی را به نسبت دلار، در اختیار دارد. به گفته این بنیاد، میزان استفاده از یوآن نه تنها در میان تجار چینی، بلکه برخی از شرکای تجاری این کشور نیز به نسبت دلار افزایش داشته و تا حد قابل توجهی جایگزین دلار آمریکا شده است.

بلومبرگ نیز در تحقیقات مشابه خود به نتیجه ای مشابه با هینریش رسیده و با انتشار گزارشی اعلام کرد که میزان تقاضا برای یوآن چین از از سال ۲۰۱۰، سیر صعودی خود را آغاز کرده است. همانطور که در جدول بالا ملاحظه می فرمایید، سهم یوآن از کل تراکنش های بین المللی با ۰.۳ درصد در مارس سال ۲۰۱۰ آغاز شده و این رقم در مارس ۲۰۲۴ به حدود ۵۳ درصد افزایش یافته است.

میزان محبوبیت یوآن از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، حدود ۴.۸ درصد افزایش را نشان می دهد و این در حالیست که دلار آمریکا تنها ۱.۵ درصد رشد محبوبیت در بازار را کسب کرده است.

هلدینگ بانکی گلدمن ساکس آمریکا نیز این داده ها را تایید کرده و معتقد است که فرآیند دلارزدایی و سیطره دلار آمریکا از تراکنش های بین المللی طی پنج سال گذشته آغاز شده و سهم ارز ملی چینی ها از تسویه حساب های بین المللی طی این بازه زمانی نزدیک به دو برابر شده است. این هلدینگ مالی معتقد است که میزان علاقمندی کشورها به استفاده از یوآن چین برای تسویه حساب های خود در تجارت خارجی افزایشی چشمگیر داشته و حتی دو کشور آرژانتین و بریل نیز از سال گذشته میلادی، عمده تسویه حساب های مالی خود را با استفاده از یوآن انجام می دهند.

افزایش شاخص یوآن در بازار فارکس

میزان سیطره یک ارز در سبد ارزهای بازار فارکس، نشان دهنده قدرت و میزان تقاضا برای آن ارز به حساب می آید. بر اساس آخرین یافته های بانک تسویه حساب های بین المللی، یوآن از سال ۲۰۲۲، به یکی از ارزهای اصلی این بازار تبدیل شده است. از سوی دیگر، هماطور که در جدول زیر مشاهده میفرمایید، میزان محبوبیت یوآن از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، حدود ۴.۸ درصد افزایش را نشان می دهد و این در حالیست که دلار آمریکا تنها ۱.۵ درصد رشد محبوبیت در بازار را کسب کرده است.

دلیل شکل گیری جریان دلارزدایی گسترده چیست؟

اما اکنون این سوال مطرح می شود که دلیل شکل گیری این حجم از دلارزدایی آن هم با این سرعت چیست؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است به سراغ ابزار دو دهه اخیر آمریکا برای محدودسازی دسترسی کشورهای غیرهمسو با واشنگتن طی دو دهه گذشته برویم. اگرچه ابزار تحریم های مالی ایالات متحده طی سال های گذشته و در برخی موارد موفقیت آمیز عمل کرده، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که استفاده افراطی آمریکا از ابزار تحریم، منجر به واکنش منفی کشورهای مستقل به ویژه کشورهای در حال توسعه شده است.

ادغام بیش از حد و افراطی عرصه سیاست و اقتصاد توسط واشنگتن طی سال های گذشته و گره زدن این دو به یکدیگر، نه تنها منجر به تبعیت بیشتر این کشورها از سیاست خارجی ایالات متحده نشده، بلکه منجر به شکل گیری دلار گریزی در سطح جهانی نیز شده است

نیاز کشورهای در حال توسعه به منابع انرژی، ذخایر زیرزمینی و معدنی و ... منجر به تلاش گسترده آنها برای یافتن این منابع با قیمتی رقابتی و در حجم بعضا بالا می شود. اما محدودیت های مکرر اعمال شده از سوی وزارت خزانه داری آمریکا برای استفاده این کشورها از دلار برای تسویه حساب های بین المللی خود، در حقیقت حق حاکمیت ملی و استقلال رای آنها را تا حد زیادی محدود ساخته است. اساسا همین رویکرد آمریکا منجر به ایجاد پیمان های جهانی و منطقه ای بزرگی چون بریکس، سازمان همکاری های شانگهای، آ سه آن و سارک شده است که تمامی اعضای آنها در پی جایگزین سازی ارز آلترناتیو برای دلار آمریکا هستند تا از این طریق، بتوانند تجارت خارجی خود را با کمترین محدودیت و حداقل دخالت سیستم مالی ایالات متحده انجام دهند.

در حقیقت، ادغام بیش از حد و افراطی عرصه سیاست و اقتصاد توسط واشنگتن طی سال های گذشته و گره زدن این دو به یکدیگر، نه تنها منجر به تبعیت بیشتر این کشورها از سیاست خارجی ایالات متحده نشده، بلکه منجر به شکل گیری دلار گریزی در سطح جهانی نیز شده است؛ موضوعی که می تواند طی سال های آتی، ضربه بزرگی به اقتصاد و دلار آمریکا وارد آورد.