وضعیت اکتشاف معادن | چه موانعی سر راه است؟

معادن کشور نیازمند سرمایه گذاری هستند تا بتوانند در زمینه اکتشاف موفقیت های لازم را به دست آورند.

 وضعیت‌‌‌ اکتشاف معادن کشور در مقایسه‌‌‌ با سایر کشورهای معدنی‌‌‌، نشان‌‌‌دهنده نیاز کشور به‌‌‌ سرمایه‌گذاری در راستای کشف‌‌‌ ذخایر جدید است‌‌‌. بخش‌‌‌ معدن به‌‌‌عنوان بخش‌‌‌ مهمی‌‌‌ از اقتصاد ملی‌‌‌ و هم‌‌‌زمان تامین‌‌‌کننده مواد اولیه‌‌‌ صنایع‌‌‌، دارای اهمیت‌‌‌ ویژه‌‌‌ای است. با این‌‌‌حال وضعیت‌‌‌ بخش‌‌‌ اکتشاف به‌‌‌عنوان اولین‌‌‌ مرحله‌‌‌ از فعالیت‌‌‌های معدنی‌‌‌ چندان مناسب‌‌‌ نیست و با ادامه‌‌‌ روند فعلی‌‌‌ در بخش‌‌‌ اکتشاف، طی‌‌‌ چند سال آینده با کمبود مواد معدنی‌‌‌ در کشور مواجه‌‌‌ خواهیم‌‌‌ بود. به‌عنوان مثال، کشورهای استرالیا و کانادا در سال ٢٠٢٠، به‌‌‌ترتیب‌‌‌ حدود ١١میلیون متر و ۳.۶میلیون متر حفاری اکتشافی‌‌‌ انجام داده‌اند. میزان حفاری اکتشافی‌‌‌ سالانه‌‌‌ چین‌‌‌ نیز طبق‌‌‌ آمار سال ٢٠١٧ برابر ٥میلیون متر بوده است‌‌‌. این‌‌‌ در حالی‌‌‌ است‌‌‌ که‌‌‌ متراژ حفاری اکتشافی‌‌‌ سالانه‌‌‌ انجام‌شده در ایران با این‌‌‌ کشورها تفاوت معناداری دارد. بررسی بازوی پژوهش‌‌‌های مجلس حاکی از این است که فقدان یا عدم‌انتشار داده‌های اکتشافی، بلوکه‌‌‌ شدن محدوده‌‌‌های‌‌‌ معدنی و تعارضات نهادی‌‌‌ سازمان‌های‌‌‌ مرتبط‌‌‌ از ‌‌چالش‌‌‌های اصلی توسعه فعالیت‌‌‌های اکتشافی است.

 هدف‌گذاری تولید ١٤١٢‌هزار تن‌‌‌ کاتد مس‌‌‌، ٥٥میلیون تن‌‌‌ فولاد و یک‌میلیون تن‌‌‌ آلومینیوم که‌‌‌ در برنامه‌‌‌ هفتم‌‌‌ پیشرفت‌‌‌ جمهوری اسلامی‌‌‌ ایران تا افق‌‌‌ سال ١٤٠٧ تعیین‌‌‌ شده، اهمیت‌‌‌ اکتشاف ذخایر جدید را دوچندان کرده است‌‌‌؛ زیرا در صورت عدم‌انجام عملیات اکتشافی‌‌‌ لازم، کشور طی‌‌‌ سال‌های آینده در تامین‌‌‌ مواد معدنی‌‌‌ مختلف‌‌‌، ازجمله‌‌‌ سنگ‌آهن‌‌‌ به‌‌‌عنوان مهم‌ترین‌‌‌ خوراک صنایع‌‌‌ کشور، با چالش‌‌‌های جدی مواجه‌‌‌ خواهد بود.

حفاری اکتشافی‌‌‌ ایران در مقایسه‌‌‌ با کشورهای دیگر وضعیت‌‌‌ مطلوبی‌‌‌ ندارد. مجموع متراژ حفاری اکتشافی‌‌‌ ایران در بازه ١٠ساله‌‌‌ (١٤٠١-١٣٩٢) برابر با ۱.۷۲ میلیون متر است‌‌‌. بنابراین‌‌‌ با توجه‌‌‌ به‌‌‌ مطالب‌‌‌ فوق، حفاری اکتشافی‌‌‌ ١٠سال اخیر ایران، حدود ٤٨‌درصد حفاری اکتشافی‌‌‌ سالانه‌‌‌ کشور کاناداست‌‌‌. این‌‌‌ درحالی‌‌‌ است‌‌‌ که‌‌‌ از بین‌‌‌ کشورهای معدنی‌‌‌ فوق، کانادا کمترین‌‌‌ میزان حفاری اکتشافی‌‌‌ سالانه‌‌‌ را داشته‌‌‌ است‌‌‌.

براساس سند چشم‌‌‌انداز ۱۴۰۴ ، ظرفیت‌‌‌ فولادسازی کشور ۵۵میلیون تن‌‌‌ تعیین‌‌‌ شده است‌‌‌، بنابراین میزان سنگ‌آهن‌‌‌ موردنیاز برای تولید این‌‌‌ میزان فولاد برابر با ۱۶۰ میلیون تن‌‌‌ تخمین‌‌‌ زده می‌شود. این‌‌‌ درحالی‌‌‌ است‌‌‌ که‌‌‌ از طرفی‌‌‌ ذخایر سنگ‌آهن‌‌‌ کشور در چند سال اخیر افزایش‌‌‌ چندانی‌‌‌ نیافته‌‌‌ و از سوی دیگر معادن بزرگ سنگ‌آهن‌‌‌ کشور (مانند گل‌‌‌گهر و چادرملو) با توجه‌‌‌ به‌‌‌ روند افزایش‌‌‌ تولید و کاهش‌‌‌ ذخایر، به‌‌‌طور قطع‌‌‌ تامین‌‌‌کننده اهداف برنامه‌‌‌ فولادی کشور نخواهند بود.

براساس بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس، فعالیت‌‌‌های اکتشافی‌‌‌ شامل‌‌‌ چهار مرحله‌‌‌ اصلی‌‌‌ شناسایی‌‌‌، پی‌‌‌جویی‌‌‌، اکتشافات مقدماتی‌‌‌ و اکتشافات تفصیلی‌‌‌ است‌‌‌. هرچه‌‌‌ به‌‌‌ سمت‌‌‌ مراحل‌‌‌ انتهایی‌‌‌ اکتشاف حرکت‌‌‌ کنیم‌‌‌، ریسک‌‌‌ فعالیت‌‌‌ کاهش‌‌‌ می‌‌‌یابد. با توجه‌‌‌ به‌‌‌ اهمیت‌‌‌ اکتشاف به‌‌‌عنوان اولین‌‌‌ مرحله‌‌‌ فعالیت‌‌‌های‌‌‌ معدنی‌‌‌، لازم است‌‌‌ دولت‌‌‌ها با انجام اقداماتی‌‌‌ نظیر تولید و انتشار داده‌های پایه‌‌‌ زمین‌‌‌شناسی‌‌‌، با کاهش‌‌‌ ریسک‌‌‌ فعالیت‌‌‌های‌‌‌ اکتشافی‌‌‌، جذابیت‌‌‌ سرمایه‌گذاری‌‌‌ در این‌‌‌ حوزه را افزایش‌‌‌ دهند. در ایران اما چالش‌‌‌های متعددی وجود دارد که‌‌‌ نه‌‌‌تنها ریسک‌‌‌ اکتشاف را افزایش می‌دهد، بلکه‌‌‌ با ایجاد موانعی‌‌‌ در مسیر اخذ مجوز و انجام عملیات اکتشافی‌‌‌، جذابیت‌‌‌ ورود به‌‌‌ این‌‌‌ حوزه را برای سرمایه‌گذار کاهش‌‌‌ می‌دهد. 

به‌‌‌طورکلی‌‌‌ می‌‌‌توان مراحل‌‌‌ انجام اکتشاف را به‌‌‌ترتیب‌‌‌ شامل شناسایی‌‌‌، پی‌‌‌جویی‌‌‌، اکتشاف عمومی‌‌‌ و اکتشاف تفصیلی‌‌‌ بیان کرد. مراحل‌‌‌ اولیه‌‌‌ فعالیت‌‌‌ اکتشافی‌‌‌ شامل‌‌‌ شناسایی‌‌‌ و پی‌‌‌جویی‌‌‌ به‌‌‌دلیل‌‌‌ وسعت‌‌‌ زیاد محدوده مورد بررسی‌‌‌ و هزینه‌‌‌ بالا، با ریسک‌‌‌ بالایی‌‌‌ مواجه‌‌‌ است‌‌‌. مراحل‌‌‌ شناسایی‌‌‌ و پی‌‌‌جویی‌‌‌ بین‌‌‌ یک تا سه‌سال زمان می‌‌‌برد و هزینه‌‌‌ آن نیز بین‌‌‌ ١٠٠‌هزار تا ٥میلیون دلار تخمین‌‌‌ زده می‌شود. با پیشروی فعالیت‌‌‌های اکتشاف و مشخص‌‌‌ شدن محدوده‌های پرپتانسیل‌‌‌، ریسک‌‌‌ اکتشاف کاهش‌‌‌ می‌‌‌یابد. ازاین‌‌‌رو در بیشتر کشورهای جهان، نقش‌‌‌ دولت‌‌‌ها صرفا در مراحل‌‌‌ ابتدایی‌‌‌، شامل‌‌‌ شناسایی‌‌‌ و پی‌‌‌جویی‌‌‌ خلاصه‌‌‌ شده و سایر مراحل‌‌‌ به‌‌‌ سرمایه‌گذار واگذار می‌شود. مراحل‌‌‌ اکتشاف مقدماتی‌‌‌ و تفصیلی‌‌‌ بین‌‌‌ دو تا پنج‌سال زمان می‌‌‌برد و هزینه‌‌‌ آن نیز بین‌‌‌ ٥٠٠‌هزار تا ١٠میلیون دلار است‌‌‌. در حال حاضر نکاتی در بخش اکتشافات معدنی کشور وجود دارد که موجب می‌شود چالش‌‌‌هایی در مراحل اکتشاف ایجاد شود. این چالش‌‌‌ها در ادامه بررسی شده‌اند.