تولید خودرو برقی به جایی نرسید | واردات جایگزین تولید شد؟

رشد اقتصادی و حفظ محیط زیست به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کشورهای مختلف تبدیل شده است. به همین دلیل، روند برقی‌سازی صنعت خودرو در سطح جهانی با شتاب زیادی در حال پیشرفت است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. هرچند این روند در ایران به دلیل جایگاه صنعت خودرو به عنوان یکی از پویاترین صنایع کشور، با تأخیر و سرعت کمتری آغاز شده است، اما نکته مثبت این است که کشور در این مسیر گام‌هایی برداشته است. با این حال، باید اشاره کرد که این روند نتوانسته است به تولید خودروهای برقی داخلی منجر شود و به همین دلیل، بخشی از نیازها از طریق واردات این نوع خودروها تأمین شده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرد که با وجود منابع غنی گازی و نفتی ایران، ضروری است که هرچه سریع‌تر منابع تجدیدپذیر به چرخه مصرف روزانه وارد شوند. افزایش تعداد خودروهای برقی در کشور به معنای افزایش نیاز به تولید و توزیع برق پاک است. باید توجه داشت که این منابع تجدیدپذیر باید در زمان ورود خودروهای برقی به کشور در دسترس باشند. به عبارت دیگر، انرژی مورد نیاز مصرف‌کنندگان باید در نزدیک‌ترین فاصله به زیرساخت‌های شارژ قرار گیرد تا انرژی سبز به بهترین شکل ممکن برای آن‌ها فراهم شود. در حال حاضر، وزارت صمت در تلاش است تا زیرساخت‌های لازم برای خودروهای وارداتی را در اختیار مردم قرار دهد، اما تا کنون تعداد ایستگاه‌های شارژ در سطح شهر تهران بسیار محدود بوده و برخی از آن‌ها تنها برای تاکسی‌های برقی اختصاص یافته است. بنابراین، نیاز به افزایش قابل توجه تعداد این ایستگاه‌ها احساس می‌شود.

خودروهای برقی؛ از فرهنگ تا مقرون به صرفه‌سازی

با توجه به بلوغ فناوری‌های جدید، مقرون ‌به صرفه‌شدن باتری‌ها و پیشرفت‌های اخیر خودروهای برقی محبوبیت جهانی پیدا کرده‌اند. اما در ایران این مساله به شکل دیگری رقم خورده است، برای مثال،‌ فرهنگ استفاده از خودروهای برقی همچنان به صورت کامل رواج نیافته است. یعنی درک عمومی از  وسعت تغییران تقویت نشده است و برخی هنوز مزیت استفاده از خودروهای برقی را دریافت نکرده‌اند. همچنین محدودیت‌های اقتصادی مانع گذر از خودروهای فسیلی و استفاده‌های برقی می‌شود. در این میان باید به این نکته اشاره کرد که خودروهای برقی در کشور با مساله مهمی به نام ناترازی برق دست و پنجه نرم می‌کنند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی نوشت که سه عامل ساده،‌ اما کلیدی وجود دارد که موفقیت یک محصول را در بازار خودرو تضمین می‌کند؛ مطلوبیت، توان فنی و مقرون به صرفه بودن محصول. مطلوبیت و مقرون به صرفه بودن مهم‌ترین عوامل موفقیت خودرو در بازار یک کشور است. حال تصور کنید در کشوری خودروهای برقی چینی وارد شود که مهندسی آن با کشور دیگری مطابقت نداشته باشد و همچنین متقاضیان اندک آن از خرید آن خودروها پشیمان هستند. آیا فرآیند برقی‌سازی خودرو در یک کشور با چنین شرایطی موفق آغاز شده است؟

توجه به سیاستگذاری برای بازار خودروهای برقی دست دوم برای فروش خودروهای برقی جدید ضروری است، ولی در کشورهای پیشرو هنوز مصرف‌کننده در قبول ریسک‌های احتمالی خودرو دست دوم برقی شک دارد. افزایش درک عمومی از ریسک‌های احتمالی و اطمینان‌بخشی شرکت‌های بیمه می‌تواند این عدم قطعیت را از بازار خودروهای دست دوم برقی را کمتر کند. نااطمینانی در تعمیر باتری‌های خودروهای برقی، هزینه‌های مربوط به بیمه این خودروها را در کشورهای اروپایی و آمریکا به شدت افزایش داده است.

در این میان، مرکز پژوهش‌ها نشوت که اگر ایران نیز قصد گسترش تولید یا واردات خودروهای برقی را داشته باشد، این تصمیم دیگر صنعتی نیست، بلکه باتوجه به وضعیت صنعت خودروسازی و مصائب آن، یک تصمیم سیاسی- اقتصادی خواهد بود. چراکه اگر ایران بخواهد گسترش خودروهای برقی را در سطح انبوه پیگیری کند، احتیاج به دادن یارانه بسیار قابل توجه برای جذب مصرفکنندگان و حتی مصرف انرژی دارد. البته این موضوع هنوز پیاده‌سازی نشده است؛ درحال حاضر خریداران خودروی برقی هیچ نوع یارانه‌ای برای تشویق خرید این نوع از خودروها دریافت نکرده‌اند و حتی خودروسازان نیز پشتوانه مخصوصی برای تولید این دستگاه‌ها ندارند.

برای گسترش خودروهای سازگارتر با محیط زیست مانند خودروهای برقی، سیاستگذاران با یک تصمیم مهم روبه‌رو هستند؛ اعمال تعهد نظارتی یا اختیاری. این دو رویکرد متمایز، به طورکلی پیامدهای مهمی در چشمانداز صنعت، محیط زیست و جامعه دارند. تعهد نظارتی مستلزم وجود سیاستگذار بالادستی منسجم با هدف زمانی مشخص است. این رویکرد که براساس ارائه مجموعه‌هایی از مقررات و استانداردهای سختگیرانه انتشار از خودروها تدوین شده است، مرجع نظارتی محدودیت‌های انتشار دقیقی را برای خودروهای مصرفی تعیین می‌کند، به گونه‌ای که تولیدکنندگان خودرو باید به آن پایبند باشند و یک چشم‌انداز و چارچوب روشن و مشخص که نوسانی در اجرای آن هم وجود نداشته باشد، برای صنعت ایجاد کند.

خودروهای برقی ایرانی، شاید زمانی دیگر

با اینکه در سال‌های اخیر ایران شاهد افزایش بی‌سابقه تعدد شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران بوده‌ایم، اما متأسفانه این نوع شرکت‌ها در تحول صنعت خودروسازی کشورمان تا امروز نتوانستند تأثیرگذاری لازم را داشته باشند. درواقع صنعت خودروسازی ایران در حال حاضر به قبول ریسک بالای همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی نیستند.

البته طی سال‌های اخیر خودروهای تمام برقی فراوانی در ایران معرفی شدند،‌ اما هیچ‌یک از این خودروها به مرحله تولید انبوه نرسیدند.

تولید نخستین خودروی برقی ایرانی سابقه ۲۰ ساله دارد. نخستین خودروی برقی که در ایران معرفی شد آریانا نام داشت. پس از رونمایی از این خودرو بود که موج معرفی خودروهای برقی جدید در ایران راه افتاد. آریانا ۷۹۲ را باید قدیمی‌ترین و جنجالی‌ترین خودرو برقی ایرانی دانست. خودرویی که هیچ‌یک از مشخصات فنی مورد ادعای طراح و سازنده آن به اثبات و تایید رسمی نرسید و سازنده‌اش سال‌ها بعد مورد پیگیرد قانونی قرار گرفت.

قاصدک نصیر توسط جمعی از نخبگان دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی در ایران طراحی و ساخته شد. این خودرو در سال ۱۳۸۸ رونمایی شد و در معرض دید عموم قرار گرفت.

خودرو برقی مینور محصول شرکت خودروسازان جنوب را که در دو مدل هاردتاپ و سافت‌تاپ تولید می‌شد هم جزو خودروهای برقی بود که طی این سال‌های اخیر به جمع برقی‌های ایرانی اضافه شد،‌ اما در نهایت ناکام ماند.

طراحی و ساخت کوادرا Q1 توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین انجام شد. خودرویی کوچک و دونفره با وزن ۴۰۰ کیلوگرم که براساس نوع باتری می‌توانست پیمایشی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتر را به ثبت برساند.

نسخه برقی ساینا با هدف کاهش آلودگی هوا و افزایش راندمان انرژی توسط  سایپا طراحی و ساخته شد. این خودرو در سال ۱۳۹۶ معرفی شد و قرار بود در بازار عرضه شود. اما به دلایل مختلف، از جمله تحریم‌های اقتصادی و کمبود قطعات، سایپا نتوانست آن را وارد فاز تولید انبوه کند. خودروی یوز و اکسیژن از جمله خودروهایی بودند که برخی از خودروسازان داخلی آن را طراحی کردند.

خودروی اکسیژن در سال ۱۴۰۰ برای نخستین‌بار در شیراز رونمایی شد. در مراسم رونمایی اعلام شد ساخت این خودرو از خرداد ۱۴۰۱ آغاز می‌شود. اما اکنون از تولید و عرضه این خودرو اخباری منتشر نشد.

سال ۱۴۰۰ شرکت جکتو اعلام کرد که قصد دارد یکی از محصولات ایران‌خودرو به نام تارا را به مرحله برقی‌سازی برساند. ایران خودرو هم در سال ۱۴۰۱ این خودرو را در نمایشگاه تحول صنعت خودرو رونمایی کرد.

البته زمانی این وعده‌ها داده شد که ایران‌خودرو پلتفرمی برای تولید خودروی برقی نداشت. اما در آخر، ایران‌خودرو در سال ۱۴۰۱ از خودروی تارا تمام برقی رونمایی کرد و اعلام کرد که تا پایان سال این خودرو تولید و به بازار عرضه می‌شود. البته این وعده به سرانجام نرسید.

شهریور سال ۱۴۰۱ بود که شرکت کرمان موتور خودروی برقی JAC J4 را در نمایشگاه تحول صنعت خودرو رونمایی کرد که هنوز خبری از تولید انبوه این خودرو به گوش نمی‌رسد.

آخرین خودرویی که برقی‌سازی آن مطرح شد، کراس اوور جدید ایران خودرو به نام ریرا بود که در حاشیه نمایشگاه تحول صنعت خودرو در سال ۱۴۰۲ رونمایی شد.