اصلاح قیمت سوخت در ایران| گرانی دلار کار دست مردم می دهد؟
قیمت بنزین در ایران به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ارزش دلاری هر لیتر بنزین در کشور به کمترین میزان خود در سه دهه گذشته کاهش یافته است.
قیمت دلاری بنزین در سالهای ۱۴۰۳ و ۱۳۷۴ تقریباً یکسان بوده، اما در آن زمان دلار کمتر از ۳۰۰ تومان قیمت داشت، در حالی که اکنون به ۷۰ هزار تومان رسیده است. این اختلاف، با وجود افزایش تصاعدی نرخ دلار، بیانگر کاهش چشمگیر ارزش بنزین در مقابل ارزهای خارجی است.
در سالهای ۸۶ تا ۸۹ که درآمدهای نفتی کشور در اوج خود بود، قیمت بنزین به حدود ۶۵ سنت در هر لیتر رسید. اما پس از تشدید تحریم‌ها و افزایش نرخ دلار، قیمت دلاری بنزین کاهش یافته و اکنون به پایین‌ترین سطح خود در تاریخ معاصر ایران رسیده است.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی قیمت پایین بنزین در ایران
در حالی که این روند برای دولت به معنای فشار شدید بر بودجه است، اما آثار اجتماعی و اقتصادی آن بر جامعه ایران بیش از پیش نمایان شده است. یکی از بارزترین آثار این روند، ناعدالتی در تقسیم منابع است. به دلیل قیمت پایین بنزین، بیشترین سود از یارانه انرژی نصیب کسانی میشود که دارای خودروهای شخصی هستند، در حالی که کسانی که از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند، هیچ سهمی از این یارانه عظیم ندارند.
مصرف روزانه بنزین در ایران بیش از ۱۲۴ میلیون لیتر در روز است، که به‌طور متوسط ۱۵ میلیون لیتر آن از طریق واردات تأمین میشود. هزینه تولید بنزین در پالایشگاه‌های داخلی، بدون در نظر گرفتن ارزش نفت، حدود ۸ هزار تومان به ازای هر لیتر است. در حالی که هزینه واردات بنزین با نرخ ارز مبادله‌ای نزدیک به ۳۳ هزار تومان به ازای هر لیتر است. به این ترتیب، دولت مجبور است روزانه مبلغی حدود ۱۳۷۵ میلیارد تومان برای تأمین بنزین پرداخت کند.
اما قیمت‌گذاری یارانه‌ای بنزین، که به طور میانگین ۷۰ درصد بنزین مصرفی در ایران را شامل میشود، باعث شده است که فقط کسانی که خودرو دارند، از این یارانه بهره‌مند شوند. در حالی که بیشتر مردم که از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند، هیچ سهمی از این یارانه‌ها ندارند.
پیامدهای اجتماعی: ترافیک، مشاغل کاذب و آلودگی
قیمت پایین بنزین موجب شده تا استفاده از خودروهای شخصی به شدت افزایش یابد. این مسئله در شهرهای بزرگ مانند تهران منجر به شکل‌گیری ترافیک شدید و گره‌های ترافیکی میشود که به راحتی می‌تواند ساعت‌ها از وقت شهروندان را تلف کند. علاوه بر این، افزایش استفاده از خودروهای تک‌سرنشین، موجب افزایش آلودگی هوا در کلانشهرها به ویژه تهران شده است.
از طرف دیگر، نبود حمل و نقل عمومی مناسب باعث شده که مشاغل کاذب مانند رانندگی در تاکسی‌های اینترنتی، تبدیل به شغل‌های پرطرفدار و پررونق شود. این مشاغل، که به دلیل پایین بودن هزینه بنزین، از صرفه اقتصادی بالایی برخوردار هستند، موجب افزایش بیشتر ترافیک و حتی رقابت بی‌رویه برای جذب رانندگان جدید شده است.
نارضایتی از وضعیت موجود
در شرایطی که مردم عادی، به دلیل مشکلات اقتصادی و تورم فزاینده، از خدمات عمومی همچون مترو و اتوبوس بهره‌مند نمی‌شوند و در عین حال هزینه‌های سنگینی برای تأمین بنزین می‌پردازند، بسیاری از مردم به شدت از وضعیت موجود ناراضی هستند. مشکلاتی مانند آلودگی هوا، ترافیک شدید، و فشار مالی به خانوارها در حالی که فقط بخش اندکی از جامعه از یارانه بنزین بهره‌مند میشوند، بر شدت نارضایتی افزوده است.
زمان تغییر
آیا اکنون زمان آن نرسیده که تصمیمی اساسی برای اصلاح قیمت سوخت در ایران گرفته شود؟ بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ایجاد یک مکانیزم قیمتی مناسب برای سوخت می‌تواند به حل این معضلات کمک کند. این تغییر می‌تواند نه تنها به کاهش ترافیک و آلودگی هوا کمک کند، بلکه به توزیع عادلانه‌تر منابع نیز منجر شود. در این شرایط، باید دید دولت آیا به فکر اصلاح این سیاست است و چطور می‌تواند به مردم واقعیت‌های موجود را شفاف‌تر توضیح دهد.
در نهایت، سؤال اصلی این است که آیا باید برای بهره‌برداری عادلانه از منابع ملی، اقدامی جدی در جهت اصلاح سیاستهای قیمت‌گذاری سوخت صورت گیرد یا اینکه سیاست فعلی همچنان ادامه خواهد داشت؟
راه حل مشکل آلودگی، خشکسالی و تورم و ناترازی سوخت و انرژی و پایین بودن حقوقها
متاسفانه شرایط اقتصادی برای مردم دشوار شده و این موضوع امنیت مردم و حاکمیت را تهدید می¬کند.
از طرفی اگر قیمت بنزین و دیگر حاملهای انرژی بالا رود ، مردم متحمل فشار اقتصادی میشوند، اما از سوی دیگر، اگر قیمت گذاری به همین روش کنونی بماند، آسیب و زیان آن برای مردم و کشور بسیار بیشتر است (به دلایل زیر). راه حل:
این منابع متعلق به همه مردم است، پیشنهاد میکنم برای اینکه مردم در صرفه جویی منابع مشارکت بیشتری کنند: 1- دولت صرفه جویی را از بودجه خود و نهادهای حاکمیتی شروع کند. 2- بخشی از درآمد صادراتی آنها با مشارکت بخش خصوصی با قیمت جهانی، مستقیما به مردم برسد و بخشی دیگر بصورت شفاف در بودجه دولتی، صرف رفاه و پیشرفت کشور گردد.
به همین خاطر با سهمیه بندی (ارائه سهمیه به هر کد ملی ) و اصلاح تدریجی و پلکانی شدن قیمت بنزین و دیگر حاملهای انرژی در بازار بهینه‌سازی و خرید و فروش سهمیه توسط مردم موافقم. اگر درست و حساب شده اجرا شود، این نتایج را در پی دارد: 1- حل مشکل مصرف بالا و غیر بهینه و ناترازی سوخت 2- کاهش کسری بودجه دولت که منشا اصلی تورم است 3- به کاهش ترافیک خیابانها و آلودگی شدید هوا و در نتیجه، بحران عظیم خشکسالی (افزایش بارندگی پس از هر دوره کاهش رفت و آمد و مصرف سوخت ، مثلا سال 98 و 99 و عید نوروز سالهای گذشته استان تهران یکی از نشانه های این موضوع است) و مرگ و میر فراوان ناشی از آن منجر میشود 4-اصلاح قیمت باعث بهینه سازی مصرف انرژی و جایگزینی خودروهای فرسوده و سرمایه گزاری و اشتغال بیشتر و افزایش سطح دستمزدها می گردد 5- به عدالت اجتماعی بیشتر می¬انجامد
در صورتی که فقط سهمیه دریافت شده از دولت قابل فروش باشد، میتوان از دلالی هم جلوگیری کرد.
همچنین بازه تغییر قیمت ها روزانه یا هفتگی درصد مشخصی میباشد و می‌تواند به آرامی به تعادل برسند، بنابراین جهش قیمتی نخواهیم داشت و حساسیت چندانی ایجاد نمی کند.
در زمینه دیگر حاملهای انرژی و کالاها هم سهمیه قابل مبادله به مردم داده شود . اینکار همچنین باعث اصلاح الگوی مصرف میگردد و مردم نتیجه برنامه ریزی و صرفه جویی را بطور مستقیم دریافت کنند.
باید همه به دولت کمک کنیم شرایط و علت این کار را برای مردم توضیح دهد، و این اصلاحات را با کمک کارشناسان با تجربه و یک برنامه جامع به سرانجام برساند، پیش از آنکه دیرتر شود و از روی انفعال و اجبار بخواهد کاری انجام دهد. اگر در این اصلاحات تاخیر کنیم، در اثر به هدر روی منابع و قاچاق، شرکتها، تامین کنندگان و منابع کشور ورشکسته شده و دچار قحطی خواهیم شد.
البته در کنار اصلاح و بروز بودن قیمت انرژی و سوخت، بهتر است سیاستهای تکمیلی دیگری مانند کوپن یا کارت مواد غذایی و سهمیه حمل و نقل عمومی و حذف قیمت گذاری دستوری انجام گیرد.
کیفیت خودروها چقدر تاثیر دارد
کیفیت خودروهای داخلی در کشور ما پایینتر است و بیشتر افراد آنرا علت اصلی مصرف بالای بنزین میدانند.
- اما این پرسشها مطرح است که علت ناترازی گاز و برق چیست؟ آن هم مقصر خودروسازان است؟
- آیا خودروهای خارجی موجود در ایران ( مثلا مزدا ، هیوندا و خودروهای چینی) هم مصرف پایینی دارند؟
بهترین ماشیهای دنیا هم توی خیابونهای پر ترافیک و حرج و مرج ایران ( با این فرهنگ رانندگی) مصرفشون بالا هست و حدود ۲ برابر میزان اعلامی کارخونه هست
درسته که ماشیای داخلی بی کیفیت هستن ولی علت اصلی مصرف بالای سوخت و آلودگی شدید هوا و در نتیجه خشکسالی و مرگ و میر ناشی از آلودگی همین ترافیک شدیده و مصرف غیر بهینه سوخت و انرژیه ( بنزین، گاز و برق و...)
اما مصرف بنزین خودرو پراید و تیبا در ترافیک سنگین حدود 10 لیتر است
مصرف خودرو هیوندای I20 و رنو کپچر بعنوان خودروهای کم مصرف خارجی در همین شرایط ترافیک شدید خیابانها ( و نه خیابانهای پاریس و کیفیت بنزین آنجا) نیزحدود 10 میباشد، و با افزایش ترافیک (کاهش سرعت خودرو) مصرف افزایش میابد اگر چه خودروهای سمند و پژو بیشتر است. پس علت چیز دیگری است
علت اصلی مصرف بالا ، ترافیک سنگین خیابانها و علت ترافیک.....
حتی اگر همه خودروهای مملکت هم برقی بودن باز هم این مشکلات حل نمیشدن، چونکه برخلاف تصور خیلیا برق لازم برای شارژ خودرو خیلی خیلی بالاتر از تصور عامه هست و این میزان برق برای این همه استفاده غیر بهینه از خودرو اونقدر زیاد هست که خیلی بیشتر از الان کمبود برق و همینطور آلودگی ناشی از سوخت نیروگاهها خواهیم داشت.
همه این مشکلات بخاطر اینه که با سیاست گذاری غلط اقتصادی و انرژی و و قیمت دستوری انرژی ، مردم انگیزه ای برای مصرف بهینه ندارن ، یعنی نفع اقتصادی براشون نداره، برعکس،صاحبان خودرو انگیزه بالا برای مصرف بیشتر دارند
علت اصلی ترافیک، مصرف بالا و ناترازی انرژی و سوخت و در نتیجه آلودگی هوا و خشکسالی، قیمت دستوری آن است که باعث شده هیچکس انگیزه ای اقتصادی برای صرفه جویی و مصرف بهینه نداشته باشد.
قیمت دستوری کالا و خدمات و سوخت، نابود کننده اقتصاد کشور و کسب و کار مردم است، بهترین جایگزین برای آن، آزادسازی قیمت بر اساس عرضه و تقاضا و پرداخت یارانه یا سهمیه مستقیم به مردم است.
اصلاح قیمت و پرداخت سهمیه قابل مبادله انرژی و سوخت بر اساس کد ملی، بسیار به سود همه مردم و دولت است و بسیاری از معضلات اقتصادی و زیست محیطی کشور را حل میکند.
در گام اول بدلیل حساسیت بالا روی بنزین، میتوان قیمت دیگر حاملهای انرژی را واقعی سازی کرد و با سهمیه صرفه جویی شده بنزین توسط افراد ، هزینه های رفت و آمد و قبوض را پرداخت کرد. که انگیزه بالایی برای صرفه جویی بنزین نیز به همراه دارد.