اختصاصی گسترش نیوز:
چرا ایران نمی‌تواند روی کشاورزی حساب کند؟
به نظر می‌رسد که توسعه آب محور از ابتدا اشتباه بوده است. اگر واقعا این‌گونه باشد باید هر چه زودتر به چند سوال اساسی پاسخ داد.
گسترش نیوز: رژیم پهلوی می‌خواست بخش کشاورزی, موتور رشد و توسعه کشور باشد. رشد قارچ گونه سدسازی که در دوره محمدرضا شاه آغاز شد اما هدف اصلی صرفا تامین آب شرب نبود و سدها عمدتا برای سیراب ساختن مزارع و باغات احداث می‌شدند. اکنون می‌دانیم که سدسازی بی‌رویه می‌تواند آسیب‌های زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد اما مشکل اصلی جای دیگری است. مشکل اینجاست که دولتمردان و سیاست‌گذاران توسعه, همچنان از بخش کشاورزی انتظار معجزه دارند و نمی‌خواهند قبول کنند که امید بستن زیاده از حد به این بخش از ابتدا اشتباه بوده است.
خوشبختانه دانشگاه‌های ما زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند و روزبه‌روز به تعداد مقالات و پایان‌نامه‌هایی که درباره «توسعه آب محور» و عوارض آن نوشته می‌شود افزوده می‌شود. در گفتگویی که چندی قبل با یکی از اساتید دانشگاه داشتم از اشتباهی به نام توسعه آب محور گفت. اویس ترابی؛ متخصص آب‌شناسی دراین‌باره اظهار داشت: قبل از هر چیز به نظر می‌رسد که رویکرد توسعه آب‌محور ایران باید عوض شود. منابع آب ما کم است بنابراین تمدن ما نباید آب‌محور باشد. محور توسعه کشور ما می‌تواند صنعت یا خدمات باشد اما نمی‌تواند مبتنی بر کشاورزی باشد. آب از سال ۱۳۲۷ تاکنون محور توسعه تمام‌طرح‌های توسعه‌ای است که دولت‌ها طراحی کرده‌اند. بنابراین باید خردمندانه عمل کرد و این محور توسعه را اصلاح کرد. کشاورزی می‌تواند یکی از بخش‌های جنبی و تکمیلی توسعه کشور باشد اما بدون شک نمی‌تواند محور اصلی باشد. به‌عنوان‌مثال نمی‌توان کشت میوه و صیفی‌جات را در دستور کار قرار داد.
به عبارت ساده‌تر باید با این واقعیت تلخ کنار آمد که کشور ما به دلیل اقلیم گرم و خشک و کم بارش آن نمی‌تواند در حوزه کشاورزی حرف چندانی برای گفتن داشته باشد. با مدیریت بهینه منابع آبی می‌توان محصولات اساسی مثل گندم (که به‌واسطه ارزش غذایی بالایشان با امنیت غذایی و حتی سیاسی کشور ما ارتباط دارند) یا چند مورد اندک شمار که کشور ما از دیرباز در زمینه کشت و پرورش آنها مزیت رقابتی داشته است (به‌عنوان‌مثال زعفران) را پرورش داد اما پرداختن به بسیاری از حوزه‌های کشاورزی آب بر از ابتدا اشتباه بوده است. به‌عنوان‌مثال باید پذیرفت که اقلیم گرم و خشک ایران به‌هیچ‌عنوان تاب تحمل دو بخش به‌شدت آب بر یعنی سبزیجات و صیفی‌جات را ندارد.
به نظر می‌رسد که نگاه دولتمردان ما به کشاورزی و انتظاری که از آن داشته‌اند واقع بینانه نبوده است. توسعه همه‌جانبه بخش کشاورزی یکی از بخش‌های جدایی‌ناپذیر سند چشم‌انداز ۲۰ ساله است و تعدادی از کشاورزی صادرات محور و تبدیل ایران به قطب کشاورزی آسیای جنوب غربی صحبت می‌شود. این نگاه در همان جمله اول سند چشم‌انداز بخش کشاورزی در افق ۱۴۰۴ پیداست: با اتکال به قدرت لایزال الهی و در راستای تحقق اهداف چشم انداز نظام جمهوری اسلامی ایران بخش کشاورزی در افق ۱۴۰۴ دانش بنیاد و دست یافته به جایگاه اول در منطقه آسیای جنوب غربی است.
در ادامه بندهای این سند از رقابت‌پذیری در سطح استانداردهای جهانی, ثروت آفرینی گسترده برای اقتصاد کشور و سیاست‌گذاری کشاورزی صادرات محور سخن به میان می‌آید.
بررسی کوتاه پرورش سیب‌زمینی که آن‌هم جز اقلام پرمصرف به شمار می‌آید گویای این نگاه مخرب است. اصفهان و کردستان دو قطب پرورش سیب‌زمینی هستند و هرروز به تعداد چاه‌های عمیقی که برای تامین اشتهای سیری‌ناپذیر این محصول به آب, ذخایر سفره‌های زیرزمینی این استان‌ها را می‌بلعند افزوده می‌شود.
ترسالی‌های یکی دو سال اخیر نباید چشم ما را بر ذات گرم و خشک کشورمان ببندد و همچنان از این اشتباه ۷۰ ساله غفلت کنیم و بر طبل تبدیل ایران به قطب کشاورزی بزنیم. واقعیت آن است که به‌واسطه این اشتباه سیاست‌گذاری, بخش زیادی از نیروی کار کشور در بخش کشاورزی شاغل هستند و نمی‌توان انتظار داشت که روستاها, خالی از جمعیت شود و مردمان ان مناطق شیوه زندگی خود را تغییر دهند.
بحث اینجاست که باید هرچه سریع‌تر گزاره «توسعه آب محور اشتباه است» را به بحث و بررسی جدی و دامنه‌دار گذاشت. اگر این ادعا به‌راستی درست باشد باید سند چشم‌انداز توسعه کشور را اصلاح کرد و با شیبی مناسب در راستای کم‌رنگ کردن نقش کشاورزی در توسعه کشور همت گماشت.
در این بحث جدی باید تکلیف چند سوال مهم را مشخص کرد: محصولات کشاورزی اساسی دقیقا چه مواردی را شامل می‌شوند؟ کدام محصولات کشاورزی را باید از دایره تسهیلات اشتغال آفرینی حذف کرد؟ تسهیلات دهی به کدام اقلام کشاورزی را باید تقویت کرد؟ ساخت کدام سدها را می‌توان از دستور کار خارج کرد؟ سهم بهینه و منطقی بخش تولید ماشین‌آلات کشور چقدر باید باشد؟
ارسال نظر