بازار بورس توسعه می‌یابد

یکی از مشکلات بازار سهام که معامله‌گران در یکسال اخیر بارها با آن دست و پنجه نرم کردند و حتی منافع بسیاری از سهامداران را به دلیل ثبت نشدن سفارش‌های خرید و فروش به خطر انداخته، موضوع هسته معاملاتی در بورس و فرابورس بوده است.

بر این اساس با افزایش فشار سنگین سفارشات، هسته معاملاتی با اختلال روبه رو می‌شود و همین ثبت سفارش خرید و فروش معامله‌گران را با مشکل و یا تاخیر روبه رو می‌کند.

مسئولان بورسی با آگاهی از این شرایط، معاملات برخی از نمادها با سفارش‌های سنگین را به بعد از ساعات معاملات موکول می‌کنند و به همین خاطر معاملات اغلب سهام‌های عرضه اولیه یا تازه وارد بعد از ساعات معاملات انجام می‌شود. حتی به دلیل ثبت سفارشات سنگین، عرضه اولیه‌ها در روز پایان کاری (چهارشنبه) موکول می‌شود تا بعد از آن، هسته معاملاتی با فشار سنگینی در روزهای بعد مواجه شود.

این نکته را نباید فراموش کرد که سامانه کنونی معاملات بورس در سال ۱۳۸۴ از کشور فرانسه خریداری شد. سامانه مزبور در سال ۱۳۸۷ راه‌اندازی شد. این در حالی است که کشور از سال ۹۰ دچار تحریم شد و عملا به‌روزرسانی آن مختل شد.

به گفته مسئولان هرچند در سال ۲۰۱۵ با گشایش رخ داده در فضای تحریمی یک بروزرسانی از سوی کشور سازنده انجام شد، ولی دوباره با تحریم‌ها مواجه شدیم. به گفته مقامات سازمان بورس البته کارشناسان داخلی طی این سال‌ها در بروزرسانی و رفع مشکلات این سامانه تلاش‌های لازم را انجام داده‌اند؛ به‌طوری‌که خرابی سامانه مزبور که قبلا حتی به یک روز اختلال و توقف معاملات منجر می‌شد، تنها به چند ساعت محدود شد.

در این خصوص یاسر فلاح، مدیرعامل شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس با اشاره اینکه با دیگر کشورهای سازنده سامانه معاملاتی در حال مذاکره هستیم، تاکید دارد: در داخل نیز یک تیم دانشگاهی از دانشگاه تهران در حال ساخت یک سامانه داخلی و ملی است و به‌زودی شاهد راه‌اندازی آزمایشی آن خواهیم بود.

فلاح به وضعیت بازار سرمایه اشاره کرد و با اظهار این مطلب که بازار سهام پیشتاز دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری در مدت اخیر بوده است، می‌گوید: ورود نقدینگی با حجم بسیار بالا به بورس سبب شده تا بازار سهام پیشتاز دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری شود. در این میان سهامداران با توجه به سه نکته کلیدی داشتن صبر، سبد متنوع سهام و پرهیز از رفتارهای هیجانی می‌توانند به موفقیت در این بازار دست یابند.

فلاح درخصوص برخی مشکلات این روزهای کارگزاری‌ها و نارضایتی تعدادی از سهامداران نیز گفته بود: جامعه کارگزاری فعال در بورس ایران با فعالیت ۱۰۸شرکت کارگزاری و ۱۷۰۰ ایستگاه معاملاتی در کل کشور، یکی از بزرگترین و پرتعدادترین کارگزاری‌ها در دنیا است. البته این موضوع به معنای ارائه خدمات کافی از سوی این نهادها نیست و بعضا برخی از آنها مشکلاتی نیز دارند و نارضایتی‌هایی نیز از سوی سهامداران ایجاد می‌شود.

به گفته وی کارگزاری‌ها موظف هستند تا قابلیت‌های خود را توسعه دهند و متناسب با نیاز مشتری به ارائه خدمات بپردازند. چنانچه این خدمات نامناسب ارائه شود و شکایت‌هایی از سوی سهامداران ارائه شود، در صورت صحت موضوع نه‌تنها کارگزاری جریمه نقدی خواهد شد، بلکه درجه آن و همچنین حد دریافت اعتباراتش نیز کاهش خواهد یافت.

اظهار نظر قبلی درباره هسته معاملات

پیش‌تر یاسر فلاح، مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بورس و اوراق بهادار درباره کندی معاملات گفته بود: همه مشکلات از سامانه یا هسته معاملاتی نیست و می‌تواند این موضوع دلایل مختلفی داشته باشد. باید توجه داشت که گاهی، اختلالی در سامانه آنلاین کارگزاری‌ها به وجود می‌آید و برخی مسئولان کارگزاری‌ها این اشتباه را از هسته معاملات قلمداد و اعلام می‌کنند.

وی تاکید کرده بود: گاهی سایت TSETMC (شرکت مدیریت فناوری بورس تهران) که تنها یک سایت تماشاگر است به دلایلی مانند اختلال در سامانه‌های شرکت‌های خدمات دهنده اینترنتی دچار مشکل می‌شود. در حالی که این سایت هیچ ارتباطی به معاملات ندارد و اختلال در آن به اشتباه به عنوان اختلال در هسته معاملات تعبیر می‌شود. علاوه بر این دو مورد، در زمان‌هایی که عرضه اولیه در بازار وجود دارد، تعداد بسیار زیادی از افراد (آخرین آمار از شرکت حدود ۱.۵ میلیون نفر در عرضه‌های اولیه حکایت دارد) درخواست خرید سهم مذکور را داشته و بنابراین تعداد زیادی درخواست به سامانه معاملاتی بورس ارسال می‌شود.

فلاح این مسئله را به وضعیت جاده چالوس تشبیه کرده و می‌گوید: در نظر بگیرید چنین جاده‌ای بر فرض ظرفیت دو هزار خودرو را داشته باشد اما در زمان‌های خاص مانند روزهای تعطیلی به یکباره پنج میلیون خودرو به این جاده وارد شود. در چنین شرایطی کاملاً بدیهی است که ترافیک به وجود آید؛ جاده توانایی و ظرفیت تردد این حجم خودرو را ندارد. همین مسئله نیز درباره سامانه معاملاتی بورس صادق است که تنها مختص به ایران هم نبوده و در سایر کشورها وضعیت همین گونه است. چندی پیش بورس لندن به مدت دو ساعت متوقف شد که علت ایراد در سامانه معاملاتی آن بود.

مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه این مسئله چندان عجیب و غریب نیست، گفت: باید توجه داشت که سامانه معاملاتی بورس ایران، از شرکت فرانسوی یورو نکست فرانسه خریداری شده و بنابراین سامانه خوبی بشمار می‌آید. این سامانه اکنون توسط دانشمندان ایرانی به صورت پیوسته بروزرسانی و نگهداری می‌شود. با این حال به دلیل تراکم سفارشات و محدودیت ارسال سفارشات، درخواست‌های خرید و فروش با تأخیر توسط هسته معاملات دریافت می‌شود و همین امر باعث می‌شود کندی هسته به خرابی آن نسبت داده شود.

مشکلات هسته معاملات بورس باید برطرف شود

پیش تر هم یک عضو شورای‌عالی بورس با تاکید بر ضرورت رفع مشکلات و اصلاح هسته معاملاتی بورس گفته بود: در ۱۰ سال گذشته این مشکلات و اختلالات موقت وجود داشته، اما امسال تکرار این اختلال بیشتر شده که باید برطرف شود.

به گزارش فارس حسین سلاح ورزی، در پاسخ به ابهامات و سوالاتی پیرامون موضوع خطاهای موجود در سیستم نرم‌افزاری بورس و اختلالات به وجود آمده در هسته معاملاتی گفته بود: تا جایی که اینجانب به خاطر دارم که تقریباً در طول ده سال گذشته چنین مشکلات و اختلالات موقت به اشکال گوناگون از جمله بروز باگ یا تأخیرات در عملکرد نرم افزارها و یا هنگ کردن (مختل شدن) هسته معاملاتی هر از گاهی در بازار بورس به وجود آمده و البته امسال تعداد تکرار این اختلالات بیشتر بوده است.

عضو شورای‌عالی بورس تاکید کرده بود: البته این موضوع در یکی از جلسات شورای‌عالی بورس مطرح و قرار شد که ریاست سازمان بورس در جلسات آتی گزارش کاملی در این زمینه تهیه و برنامه و راهکارهای سازمان برای رفع این مشکل را به اطلاع اعضای شورای‌عالی بورس برساند.

سلاح ورزی بیان کرده بود: مسئولان فناوری اطلاعات بورس گفته‌اند، بروز این مشکلات و پیدا شدن باگ و هنگ کردن هسته معاملاتی ارتباط مستقیم و معناداری با حجم معاملات مربوطه ندارد، ولی در این که مشکل جدی وجود داشته و ممکن است در آینده نتایج پیچیده‌تر و جبران ناپذیری را داشته و باعث نگرانی فعالان بازار شود شک و تردیدی نیست و حتماً بایستی مسئولان مربوطه به صورت جدی به دنبال اصلاح این مشکلات و تدابیر لازم باشند.

۵ پیشنهاد برای کاهش مشکلات هسته معاملات بورس

قبلا هم کانون کارگزاران بورس در نامه‌ای به رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، ۵ پیشنهاد مهم برای کاهش مشکلات هسته معاملات در کوتاه مدت را اعلام کرد. روح اله میرصانعی در نامه‌ای به رئیس سازمان بورس اعلام کرده بود: درحال‌حاضر با افزایش حجم نقدینگی در بازار سرمایه فشار زیادی روی هسته معاملات وجود دارد. بروز هرگونه اختلال در عملکرد سامانه معاملات، کل بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و علاوه بر نارضایتی سرمایه‌گذاران، مشکلات فراوانی را متوجه شرکت‌های کارگزاری می‌کند.

آنچه که مسلم است این سامانه معاملات پاسخگوی نیاز فعلی بازار سرمایه نیست و به طریق اولی پاسخگوی توسعه‌ای آتی بازار نخواهد بود. به نظر می‌رسد که در میان مدت باید سامانه معاملات قوی‌تری را جایگزین کرد و در کوتاه مدت به منظور کاهش فشار روی هسته معاملات و در راستای رفع مشکلات حیاتی نرم‌افزاری بازار پیشنهادات ذیل ارائه می‌شود:

۱٫ برای کاهش تعداد سفارشات ارسالی به سطح معاملات محدوده قیمت عرضه‌های اولیه برداشته شود و رقابت قیمتی کاملا باز وجود داشته باشد. در این صورت خریداران برای وارد کردن قیمت عرضه‌های اولیه باید اطلاعات مالی شرکت را تحلیل و بررسی کنند و آنگاه با توجه به ارزش ذاتی سهام، قیمت مد نظر را وارد کنند.

در این حالت می‌توان محدودیت‌های شدید حجمی خرید عرضه‌های اولیه که اکنون اعمال می‌شود را بسیار بازتر کرد. در روش فعلی عرضه اولیه، بورس از طرف خریداران وارد مذاکره با فروشندگان می‌شود و محدوده قیمتی که پایین تر از ارزش ذاتی سهام است را برای رقابت اعلام می‌کند. همان طور که آمار نشان می‌دهد بیشتر قریب به اتفاق عرضه‌های اولیه خریداران در سقف محدوده قیمت، سفارش‌ها را وارد می‌کنند.

متاسفانه در این حالت نیاز سرمایه‌گذاران به تحلیل از بین می‌رود و حضور عموم مردم و افزایش سفارشات را در روزهای اولیه شاهد هستیم چرا که بورس با دخالت در کشف نرخ تعیین محدوده قیمتی کمتر از ارزش ذاتی سهام، یک موقعیت بسیار کم ریسک و دارای بازده بالا را فراهم کرده است. بنابراین در هر عرضه اولیه شاهد افزایش تعداد کدهای معاملاتی و فشار بیشتر به سطح معاملات خواهیم بود.

هسته معاملاتی که اختلال در آن یا قطع شدن آن به معنی قطع شدن کل معاملات بورس و تعطیلی بازار است. با توجه به موارد فوق پیشنهاد می‌شود بورس بدون دخالت در قیمت‌گذاری امکان تعیین نرخ بدون محدودیت قیمت را در عرضه‌های اولیه فراهم سازد تا موقعیت شبیه رانتی که کم ریسک و پر بازده است را به وجود نیاورد و باعث تعمیق تحلیل شود. بی‌شک در این حالت تعداد سفارشات عرضه‌های اولیه کاهش قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت و مسیر حرکتی بورس نیز به استانداردهای جهانی نزدیک تر خواهد شد.

۲. پس از عرضه‌های اولیه به منظور جلوگیری از ایجاد صف‌های خرید طولانی که خود فشار و هسته معاملات را افزایش می‌دهد به مدت محدود به طور مثال دو یا سه روز بعد از عرضه اولیه، دامنه نوسان حذف یا حداقل سه برابر دامنه نوسان معمول شود. این امر کمک خواهد کرد بازار بدون فشار و هسته معاملات زودتر به قیمت تعادلی دست یابد ضمن آنکه در روزهای بعد از عرضه اولیه که معمولاً صف خرید تشکیل می‌شود یکی از دغدغه‌های همه فعالان بازار نحوه اولویت بندی سفارشات است که ممکن است باعث افزایش بدبینی سرمایه‌گذاران به دست‌اندرکاران بازار شود. با این روش سلامت بازار نیز افزایش می‌یابد و به دلیل آنکه صفی تشکیل نمی‌شود، نگرانی‌ها در خصوص سرعت چینش سفارشات در صف و رعایت انصاف رنگ می‌بازد.

۳. ایجاد صف‌های خرید یا فروش پدیده صف نشینی را ترویج می‌کند، ارزش تحلیل در بازار را کاهش می‌دهد و رسیدن به نقطه تعادل قیمتی سهم را طولانی‌ تر یا فرسایشی می‌سازد. هیجان صف نشینی باعث ترغیب سرمایه‌گذاران غیر حرفه‌ای به تشدید سفارشات در صف می‌شود. بسیاری از سرمایه‌گذاران حضور در صف‌های خرید و فروش و کسب سود کوتاه مدت از این طریق را به تحلیل و سرمایه‌گذاری بلندمدت ترجیح می‌دهند چرا که صف‌های خرید و فروش تقویت‌کننده دیدگاه کوتاه مدت نوسان گیرانه است.

پس افزایش تدریجی دامنه نوسان (به طور مثال هر ۶ ماه ۰.۵ درصد) در کاهش صف‌های تشکیل شده موثر خواهد بود و سرمایه‌گذاران را به استفاده از تحلیل‌های درست ترغیب می‌کند تا از رفتار توده وار پرهیز کنند. کاهش صف‌های خرید و فروش اثرات قابل توجه بر کاهش فشار بر روی سامانه معاملات دارد. نقطه اوج ورود سفارش به سامانه معاملات زمان چینش صف‌ها در ابتدای بازار است که با کاهش صف، پیک فشار بر سامان رفع می‌شود.

۴. وجود حجم مبنا باعث می‌شود رسیدن به نقطه تعادل قیمتی سهم، طولانی‌تر یا فرسایشی و وجود صف‌های خرید و فروش ادامه‌دار شود. تبعات صف‌های خرید یا فروش نیز در بند قبل شرح داده شد پس پیشنهاد می‌شود به صورت تدریجی حجم‌ مبنا کاهش یابد تا بطور کلی حذف شود.

۵. در سامانه‌های معاملاتی بورس و فرابورس حداکثر تعداد سفارش هر سهم در هر سفارش افزایش یابد. این امر باعث می‌شود تعداد سفارش‌های وارد شده به سامانه معاملات و متعاقباً فشار و سامانه معاملات کاهش یابد.

کندی معاملات به روایت آمار

قبل تر در گزارشی آمده بود: در دو سال گذشته یعنی سال ۱۳۹۶ و پیش از به وجود آمدن بحران ارزی و جهش چند صد درصدی ارز، متوسط تعداد معاملات در بورس اوراق بهادار تهران تقریباً برابر با ۶۴ هزار معامله در روز و حجم آن نیز تقریباً برابر با یک میلیون سهم در روز بوده است. این در حالی است که بر اساس اطلاعات متوسط تعداد معاملات در بورس اوراق بهادار تهران در فروردین ماه، بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار معامله و حجم معاملات نیز بالای ۷ میلیارد سهم بوده است.

این آمار به خوبی خبر از تغییر چشمگیر تعداد و حجم معاملات دارد. طبق این آمار، تعداد معاملات از سال ۹۶ تاکنون بیش از ۱۹ برابر و حجم معاملات نیز تقریباً ۷۳۰۰ برابر شده است. بخشی از این آمار حیرت آور به دلیل ورود نقدینگی سرگردان به بازار سرمایه است که پیش‌تر به بلای جان اقتصاد تبدیل شده بود و با ورودش به هر بازاری آن را دگرگون می‌کرد. با این حال فارغ از چون و چرای این مسئله، نمی‌توان از ناکارآمدی هسته در شرایط فعلی چشم پوشی کرد. اگرچه باتوجه به آمار فوق می‌توان علت کندی و ایراد هسته معاملات را توجیه کرد اما انتظارات از نهادهای مربوطه برای رفع این مشکل به وقت خود باقی است.

بدیهی است هرگونه اختلال در هسته معاملات یا سامانه برخط کارگزاری‌ها به طور مستقیم در سود یا زیان معامله‌گران نقش دارد. از طرف دیگر با وجود دلایل مختلف اختلال در معاملات که به قول مدیر روابط عمومی سازمان بورس می‌تواند ناشی از کند شدن هسته یا سامانه برخط کارگزاری‌ها باشد، نمی‌توان دقیقاً تشخیص داد کدام مورد به مشکل برخورده است و نیاز به اظهار نظرهای کارشناسی در موقعیت به وجود آمده دارد.

از سوی دیگر در روزهای اخیر، گاه کار از کندی هسته گذشته و روند معاملات برای مدتی عملاً با مشکل جدی مواجه می‌شد. بروز مشکل در یکی از شرکت‌های OMS (شرکت‌های خدمات بر خط بازار سرمایه) در روز دوشنبه نیز بر مشکلات موجود افزود.

باید توجه داشت سهامداران و معامله‌گران فارغ از چرایی مشکل، از شورای بورس و همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان دو نهاد سیاستگذار و ناظر انتظار دارند تا بخوبی به وظایف خود عمل کرده تا بازار به فعالیت خود به شکل روان ادامه داده و توسعه یابد.