سهم هر ایرانی از یارانه انرژی چقدر است؟

در هفته‌های اخیر آژانس بین المللی انرژی گزارشی از میزان یارانه پرداختی انرژی در ۲۵ کشور جهان منتشر کرد. گزارشی که در آن باز هم ایران به عنوان رتبه نخست پرداخت یارانه انرژی معرفی شد، این بار در سال ۲۰۲۰.

مجموع یارانه انرژی پرداخت شده در جهان در این سال، حدود ۱۸۲میلیارد دلار بوده، با این حال از این مقدار بیش از ۱۶ درصد یعنی ۲۹.۶ میلیارد دلار سهم ایران بوده است. جالب اینجاست که نزدیک‌ترین رقیب ایران در اعطای یارانه انرژی، کشوری است که حدود ۱۷ برابر ایران جمعیت دارد و اقتصادش هم حدود ۳۰ برابر بزرگ‌تر از اقتصاد ایران است: چین.

بعد از این آمار و ارقام حالا گزارش تفریغ بودجه هم خبر از اعداد و ارقام بزرگی در این زمینه می‌دهد.

گزارش تفریغ بودجه سال ۹۹ نشان می‌دهد ایرانی‌ها بیش از ۱.۶ هزارهزارمیلیارد تومان یارانه پنهان دریافت کرده‌اند. یعنی معادل حدودا نصف نقدینگی در همان سال. که از این میزان ۱.۴ هزارهزارمیلیارد تومان مربوط به بخش‌های مختلف انرژی از گاز طبیعی تا فرآورده‌های نفتی و آب و برق است!

این یعنی حدود ۹۰ درصد از یارانه پنهانی که در سال گذشته در ایران پرداخت شده مربوط به بخش انرژی است. در این میان گاز طبیعی با سهمی ۶۳ درصدی و عددی معادل ۹۸۰ هزارمیلیارد تومان بالاترین یارانه را به خود اختصاص داده است. بعد از آن نیز پنج فرآورده اصلی نفت و سوخت هوایی با سهمی ۲۵ درصدی قرار دارند.

در بخش فرآورده‌های نفتی نیز ۴۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان دریافت شده. خسارتی که علت آن عدم افزایش قیمت این فرآورده‌های در سال‌های اخیر در مقابل افزایش قیمت جهانی آن بوده است و دست آخر دولت مجبور به پرداخت مابه‌التفاوت این قیمت به پالایشگاه‌های کشور شده است.

۱۱.۶ میلیون یارانه گاز؛ برای هر ایرانی

برای درک بهتر بزرگی این ارقام خوب است بدانید که تنها یارانه گاز طبیعی در سال ۹۹، دو برابر بودجه عمومی کشور(۴۸۴هزارمیلیارد تومان) در همان سال بوده! و با حساب سرانگشتی سهم هر ایرانی از این یارانه به بیش از ۱۱.۶ میلیون تومان می‌رسد. یارانه‌ای که به دلیل عدم رعایت الگوی مصرف در بخش خانگی، فرسوده بودن وسایل گرمایشی از موتورخانه‌ها گرفته تا بخاری‌ها و بازدهی پایین نیروگاه‌های برق حرارتی کشور دود شده و به هوا رفته است.

حسن مرادی، کارشناس انرژی، نیز گفت‌وگو درباره یارانه انرژی و ضرورت اصلاح قیمت‌ها را از مصرف بالای انرژی در کشور به ویژه گاز آغاز می‌کند.

آخرین آمار رسمی در دست در این باره برای سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۹-۲۰۱۸) است که نشان می‌دهد سرانه مصرف نهایی انرژی ایران به ۱.۷ برابر میانگین جهانی رسیده است. مصرفی که حالا با گذشت چند سال و با درنظر گرفتن رشد مصرف انرژی در ایران برخلاف تمام جهان، بیشتر نیز شده است.

با این حال آخرین ترازنامه انرژی کشور شدت مصرف گاز را در ایران ۶.۴ برابر و نفت خام و فرآورده های نفتی را ۱.۴ برابر متوسط سرانه مصرف جهانی گزارش می کند. فقط در سال ۱۳۹۷ میزان بهره وری مصرف انرژی ۱۱.۱ درصد کاهش داشته است که نشان دهنده اتلاف انرژی و همین طور یارانه هاست.

مرادی در این باره می‌گوید: دولت شاید حتی بیشتر از این ارقام اعلام شده، یارانه انرژی می‌دهد که رقم گاز در آن به نسبت بقیه، بیشتر است. ما در آب، برق گاز و سایر صور انرژی مثل گازوئیل یارانه سنگین پرداخت می‌کنیم و تا تدابیر ویژه استانداردسازی روش‌های مصرف را به کار نبندیم هم این وضعیت ادامه دارد.

فرصت سه ماهه دولت برای اصلاح مصرف

او در ادامه چند نمونه از مصادیق عدم مصرف صحیح در حال حاضر را یادآور می‌شود. مواردی که به دلیل پرداخت یارانه عظیم انرژی، مدت‌هاست انگیزه‌ای برای اصلاحش وجود ندارد.

مرادی می‌گوید: شش هزار کشنده در گمرک مانده و آنچه در جاده‌ها هستند کشنده‌هایی‌اند که به علت فرسودگی، بلای جان مردم هستند. این یعنی ما هم آسیب و زیان مالی را متحمل می‌شویم و هم خسارات جانی را. این کشنده‌ها باید از جاده‌ها خارج شوند و در روستاها برای جابجایی محصولات کشاورزی استفاده شوند. کشنده‌ای که ۵۰ سال از عمرش می‌گذرد، استاندارد نیست و نباید هنوز در جاده باشد. درحالی که به راحتی با جایگزین‌کردن این کشنده‌ها هم مصرف پایین می‌آید و مصرف‌کننده راضی است هم به نفع مملکت است.

این کارشناس می‌افزاید: نمونه دیگر حداقل ۲۵ میلیون بخاری غیراستانداردی است که در کشور داریم. البته این تعداد در دولت یازدهم ۲۲میلیون بوده و حالا افزایش هم یافته. این‌ها گاز ممکلت را می‌بلعند. این بخاری‌ها باید سریعا با بخاری استاندارد یا پکیج‌های دیواری جایگزین شود.

او ادامه می‌دهد: سیستم‌های گازوئیلی و مشعل‌های ما هم حتی استاندارد و به روز نیستند. گازوئیلی که در صنایع و برخی منازل می‌شود به صورت استاندارد نیست. هم آلودگی زیست محیطی و هم مصرف بالا دارد. بنابراین باید موتورخانه‌های آن اصلاح شود.

این کارشناس با بیان این که «مردم باید بدانند یارانه انرژی حمایت دولت است نه حق مردم» تصریح می‌کند: باید فورا با روش‌هایی برای افراد صرفه‌جو جایزه و تشویق در نظر گرفته شود و متقابلا پر مصرف‌ها تنبیه شوند. دولت باید سریع‌تر اقدام کند و سیستم‌ها را اصلاح کند تا اقتصاد ما از این حجم هزینه یارانه انرژی نجات پیدا کند.

مرادی با یادآوری اینکه دولت تا زمستان و فصل سرما هنوز سه ماه فرصت دارد، عنوان می‌کند: در این سه ماه می‌توان کارهای زیادی کرد تا مصرف گاز متعادل شود و بودجه دولت بتواند نفسی بکشد. دولتی که شعار می‌دهد می‌خواهد چهار میلیون مسکن را چهار ساله بسازد، یعنی شهری به اندازه تهران بنا کند، باید بتواند سیاست‌های درستی هم جایگزین سیاست‌های مصرف گرا و غلطش بکند.

او می‌گوید: واضح است که دولت نمی‌تواند از پس این حجم مصرف بالا بربیاید. هر ساله چندین هزار و چند صد شهرک به شبکه گازرسانی اصافه می‌شود و گازرسانی به آن ها موازی است با کمبود در بخش‌های دیگر. مردم باید بخشی از فشاری که دولت درباره انرژی متحمل می‌شود را با او شریک شوند. برای هر خانوار می‌توان سهمیه مشخصی در نظر گرفت تا خودشان آن را مدیریت کنند اما منطقی نیست که پنج برابر یک مصرف‌کننده عادی در جهان به هر فرد گاز و یارانه داد و خبری هم از صرفه‌جویی نباشد. دولت باید از همین حالا تدابیر صرفه‌جویانه را در دستور کار امسال قرار بدهد تا بتواند از زمستان امسال عبور کند.