یک تیر و دو نشان ایران در قرارداد نفتی با ونزوئلا

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران از تکیه صرف به غرب به تعامل با کشورهای همسایه، منطقه و سایر کشورهای همسو گسترش پیدا کرد.

عضویت دائم در سازمان همکاری‌های شانگهای، انعقاد قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان و آذربایجان در نشست سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، افزایش ۴۰ درصدی صادرات نفت به چین، سفر رئیس‌جمهور ایران به روسیه و دیدار با ولادیمیر پوتین و امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری متعدد در حوزه انرژی، ترانزیت و بانکی از جمله دستاوردهای دولت سیزدهم در دوره کوتاه مسئولیت خود بوده است.

البته گستره همکاری‌های دولت سیزدهم به این موارد ختم نشده و ایران خواهان تعمیق روابط با کشورهای آمریکای لاتین است. انعقاد قرارداد سوآپ میعانات گازی ایران با نفت سنگین ونزوئلا از جمله مهم‌ترین اقدام دولت در این حوزه بوده است.

اوج روابط سیاسی و اقتصادی ایران و ونزوئلا به دولت‌های نهم و دهم و در زمان ریاست‌جمهوری «محمود احمدی‌نژاد» و «هوگو چاوز» بازمی‌گردد، زمانی که این دو کشور بزرگ نفتی برنامه‌های استراتژیک کلانی را در حوزه توسعه میادین نفتی، احداث پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها طرح‌ریزی کرده بودند، اما با روی کار آمدن دولت روحانی تمامی این طرح‌ها و برنامه‌ها به حاشیه رفت و روابط این دو کشور نفتی به سردی انجامید.

هر چند در اواخر دولت روحانی، برخی همکاری‌های نفتی بین ایران و ونزوئلا با تصمیم و هدایت نظام شکل گرفت، اما به نظر می‌رسد، در دولت سیزدهم این همکاری‌ها به صورت هدفمند و برنامه‌ریزی شده در حال پیشرفت است. ایران و ونزوئلا دو کشور نفتی تحت تحریم آمریکا هستند که می‌توانند همکاری موثری برای بی‌اثر کردن تحریم داشته باشند.

محموله‌های میعانات گازی ایران در مسیر ونزوئلا

رویترز به نقل از ۵ منبع آگاه ۴ مهرماه سال جاری از انعقاد یک قرارداد بزرگ نفتی میان ایران و ونزوئلا با وجود تحریم‌های آمریکا خبر داد و نوشت، نخستین محموله قرار است، این هفته ارسال شود.

بر اساس این گزارش، این قرارداد، یک قرارداد سوآپ میان نفت سنگین ونزوئلا و میعانات گازی ایران است که کاراکاس می‌تواند از آن برای بهبود کیفیت نفت خام همانند قیرش استفاده کند. این توافق سوآپ قرار است در فاز نخست، شش ماهه باشد، اما می‌تواند تمدید شود.

کمی بعدتر تانکر ترکرز شرکت رهیابی نفتکش‌ها خبر داد که اولین محموله ۲.۱ میلیون بشکه‌ای میعانات گازی عرضه از سوی شرکت ملی نفت ایران به شرکت PDVSA ونزوئلا که نخستین محموله سوآپ میان این دو شرکت است، این هفته تخلیه خود را آغاز کرد.

بنابر ادعای تانکر ترکرز اولین محموله میعانات گازی ایران اوایل هفته (۷ مهرماه) با پرچم ایران بر فراز نفتکش غول‌پیکر Dino که در مالکیت شرکت ملی نفت ایران است، به ونزوئلا رسیده است. همچنین دومین محموله ۲.۱ میلیون بشکه‌ای میعانات گازی ایران بر اساس همین قرارداد سوآپ، احتمالا در هفته‌های آتی به آب‌های ونزوئلا می‌رسد.

سپس گلوبال پلاتس ۱۱ آذرماه اعلام کرد، شرکت دولتی نفت ونزوئلا «پترولوس د ونزوئلا» دو میلیون بشکه دیگر از میعانات گازی ایران را خریداری کرده است.

انتشار مداوم اخبار غیررسمی از صادرات میعانات گازی ایران به ونزوئلا توسط رسانه‌های خارجی نشان می‌دهد که این قرارداد همچنان در حال اجراست، هر چند تاکنون مقامات رسمی هر دو کشور هیچ گونه اظهار نظری درباره این موضوع نکرده‌اند.

پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، دو کشور ایران و ونزوئلا تعاملات اقتصادی با یکدیگر را توسعه داده‌اند و در ارتباط مداوم برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا هستند. در این راستا سید ابراهیم رئیسی ۱۳ آذر سال جاری در گفت‌وگوی تلفنی با «نیکلاس مادورو» رئیس جمهور ونزوئلا، روابط ایران و ونزوئلا را راهبردی دانست و اظهار داشت: روابط کنونی دو کشور باید در دولت جدید ایران افزایش یابد.

وی با اشاره به جایگاه ایران و ونزوئلا در سازمان اوپک، گفت: همکاری‌های نفتی دو کشور باید شکل جدیدی پیدا کند و در حوزه پالایشگاهی و تأمین منابع پتروشیمی لازم است، گام‌های بلندتری برداریم. باید توافق‌نامه‌های بین ایران و ونزوئلا کاملا اجرایی شود و زمینه برای توافق‌های جدید نیز فراهم شود.

نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا با تأکید بر لزوم ایجاد تحرک جدید در روابط اقتصادی دو کشور، به نتایج خوب جلسات کمیسیون‌های مشترک بین دو کشور اشاره کرد و گفت: با کمک یکدیگر تحرک بزرگی در روابط دوجانبه به ویژه در حوزه‌های انرژی و اقتصادی رقم خواهیم زد.

وزارت خزانه داری آمریکا در واکنش به این قرارداد نفتی موضع‌گیری کرد و گفت: «وزارت خزانه‌داری در مورد گزارش‌های مربوط به مبادلات ایران با ونزوئلا که شامل نفت و محصولات نفتی است، نگران است، ما به اعمال قوانین تحریم‌های مرتبط با ایران و ونزوئلا ادامه خواهیم داد».

نیاز ونزوئلا به میعانات گازی ایران برای افزایش تولید نفت

سوال اساسی این است که قرارداد نفتی بین ایران و ونزوئلا چه سودی برای دو کشور دارد؟ پاسخ به این سوال از این جهت حائز اهمیت است که هر دو کشور تولیدکننده نفت خام هستند و طبیعتا باید در بازار نفت رقیب یکدیگر باشند، اما چه اتفاقی منافع اقتصادی آنها را همسو کرده است؟

نبود میعانات گازی باعث شده بود، ونزوئلا نتواند نفت فوق‌سنگین خود را که تقریبا غلظتی شبیه به قیر را دارد، همانند گذشته استخراج کند. ویز رانگل، یکی از اعضای اتحادیه کارگران و عضو هیأت مدیره PDVSA طی مصاحبه‌ای در ۹ مهرماه گفته است که میعانات گازی ایران به این کشور کمک خواهد کرد تا برداشت نفت از سه تأسیسات نفتی که از جمله بزرگ‌ترین ایستگاه‌های استخراج نفت در این کشور هستند را بالا ببرند.

رانگل می‌گوید، نبود میعانات گازی و رقیق کننده باعث شده تا بسیاری از چاه‌های نفتی در این کشور غیرفعال شوند و حال ونزوئلا قصد دارد، تولید نفت خود را روزانه ۲۵۰ هزار بشکه افزایش داده و به یک میلیون بشکه در روز برساند. در شرایط کنونی نبود مواد رقیق‌کننده یکی از اصلی‌ترین موانع ونزوئلا در تولید نفت است. تحریم‌های آمریکا باعث شده تا دسترسی ونزوئلا به تأمین‌کنندگان مواد رقیق‌کننده قبلی این کشور مسدود شود.

تا پیش از اعمال این تحریم‌ها که در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ رئیس جمهور قبلی آمریکا به شکل بسیار شدیدی علیه ونزوئلا اعمال شد، آمریکا یکی از بزرگترین تامین کنندگان مواد رقیق کننده نفتی ونزوئلا محسوب می‌شد.

احمد سبحانی سفیر سابق ایران در ونزوئلا درباره این توافق می‌‌گوید: از حدود ۱۵ سال پیش مذاکرات دو کشور آغاز و آزمایشات مختلفی بروی میعانات گازی ما انجام شد که می‌توانست کار این ماده رقیق‌کننده را انجام دهد، در واقع این امکان وجود به وجود آمد که به وسیله میعانات گازی ایران؛ نفت سنگین ونزوئلا رقیق و فروش آن آسان‌تر شود، اما در یک دهه گذشته عملیاتی نشد.

تولید نفت ونزوئلا در آستانه رسیدن به یک میلیون بشکه در روز

حال به نظر می‌رسد بعد از گذشت ۴ ماه از اجرای این قرارداد، وضعیت تولید نفت ونزوئلا بهبود پیدا کرده است. اویل پرایس در ۱۲ دی‌ماه در گزارشی اعلام کرد که با وجود عدم سرمایه گذاری کافی در حوزه نگهداری و تعمیرات تاسیسات نفتی در کنار تحریم‌های شدید آمریکا علیه صنعت نفت ونزوئلا که منجر به کاهش قابل توجه تولید نفت این کشور شده بود، اما شرکت نفت دولتی این کشور اخیراً از بالا رفتن قابل توجه تولید نفت ونزوئلا خبر داده است.

طبق آمار اوپک (تصویر ۱)، پس از اجرای قرارداد نفتی ایران و ونزوئلا، به طور میانگین تولید نفت ونزوئلا از عدد ۵۶۵ هزار بشکه در روز به عدد ۷۵۵ هزار بشکه رسیده و ۴۰ درصد افزایش یافته است.

همچنین منابع آگاه در صنعت نفت به «میامی هرالد» گفته‌اند، تولید نفت ونزوئلا در ماه دسامبر ۲۰۲۰ (ماه گذشته میلادی) به‌طور متوسط به ۹۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است که این امر بیشتر به لطف محموله‌های منظم تینر از ایران رخ داده است که به ونزوئلا اجازه داد تا کاهش تولید داخلی را جبران کند. این تینرها، معمولاً مشتقات نفتی معروف به نفتا هستند که برای کاهش ویسکوزیته (چسبندگی) نفت خام فوق سنگین ونزوئلا ضروری‌اند.

این ارقام و آمار جدید دو برابر رقم ۴۵۰ هزار بشکه در روز تولید در ابتدای سال ۲۰۲۰ است و تردیدها در مورد اعلام نیکولاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا که چند هفته گذشته گفته بود، تولید نفت ونزوئلا به یک میلیون بشکه در روز رسیده است، از بین می‌برد.

صادرات نفت ایران و ونزوئلا به چین ۵۳ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت

تا اینجا مشخص شد میعانات گازی ایران نقشی کلیدی در افزایش تولید نفت ونزوئلا دارد. اما صرفه دو کشور از این قرارداد چیست؟ غلامحسین حسنتاش کارشناس ارشد انرژی در پاسخ به این سوال درباره مزایای این قرارداد نفتی توضیح می‌دهد: «ونزوئلا ظرفیت پالایشی قابل توجهی در داخل ایالات متحده دارد، یعنی مالک چند پالایشگاه در داخل ایالات متحده است که فکر می‌کنم به دلیل نیاز داخلی ایالات متحده تحت تحریم نیستند و نفت خام این پالایشگاه‌ها را ونزوئلا تامین می‌کند، این توافق می‌تواند به تامین خوراک آن پالایشگاه‌ها کمک کند».

وی ادامه می‌دهد: «با این حال این اقدام علاوه بر حل مشکلات احتمالی پالایشی دو کشور در بازاریابی هم می‌تواند کمک کند. به این معنا که مخلوط‌های ساخته شده یا جابجایی بازارها تسهیلاتی ایجاد کند به ویژه در بخش‌هایی که علیرغم تحریم بازارهایی برای دو کشور وجود دارد، اما نوع نفت خام یا میعانات محدودیت بازاریابی ایجاد کرده است».

بدین ترتیب سناریوی دو کشور اینگونه خواهد بود که ایران به ونزوئلا میعانات گازی می‌دهد تا تولید نفت این کشور که بازار فروش آن موجود است افزایش یابد و از محل فروش نفت ونزوئلا و درآمدهای حاصل از آن بین دو کشور تسویه مالی صورت بگیرد.

به گمان کارشناسان، مقصد نفت ونزوئلا می‌تواند پالایشگاه‌های این کشور در آمریکا باشد که معافیت تحریمی داشته و در صادرات آنها محدودیت جدی وجود ندارد. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که این دو کشور بازار جدیدی را برای صادرات پیدا کرده باشند، به عنوان مثال این بازار می‌تواند کشور چین باشد.

در این راستا داده‌های موسسه کپلر نشان می‌دهد که خرید نفت توسط چین از دو کشور ایران و ونزوئلا به بالاترین سطح در سه سال اخیر رسیده است. چین واردات نفت خام ایران و ونزوئلا را در سال ۲۰۲۱ دو برابر کرده است.

بر اساس داده‌های شرکت اطلاعاتی بازار کپلر (تصویر ۲)، مشاهده می‌شود که پردازنده‌های نفت خام در بزرگترین واردکننده جهان در سال ۲۰۲۱ ، ۳۲۴ میلیون بشکه از ایران و ونزوئلا خریده‌اند که حدود ۵۳ درصد بیشتر از سال قبل است. این بیشترین میزان از سال ۲۰۱۸ است که چین ۳۵۲ میلیون بشکه از دو کشور برداشت.

اما جدای از افزایش درآمدهای نفتی دو کشور از محل فروش نفت و میعانات گازی، این قرارداد مشکل «انبارش میعانات گازی مازاد ایران بر روی آب‌های خلیج فارس» نیز حل کرده است. این موضوع از این جهت حائز اهمیت است که به هنگام تولید گاز از میادین گازی ایران، میعانات گازی نیز به همراه آن خارج می‌شود و در صورتی که محل مصرفی برای آن وجود نداشته باشد ایران به ناچار مجبور به کاهش تولید گاز خواهد بود. موضوعی که کشور را در تامین گاز موردنیاز در فصل سرما با چالش مواجه می‌کرد.

حسین حسین‌زاده عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ۲۶ شهریورماه (قبل از انعقاد قرارداد نفتی ایران و ونزوئلا) در مصاحبه‌ای عنوان کرد که ایران ۷۰ میلیون بشکه میعانات گازی روی آب دارد. همچنین تصویر ماهواره‌ای (تصویر ۳) نیز حاکی از ناوگان ابرنفتکش‌های ایرانی است که بدون مشتری در خلیج‌فارس متوقف هستند. تنکرترکرز با انتشار تصویر زیر اعلام کرد بیش از ۷۰ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی ایران بدون مشتری مانده است.

اما پس از اجرای قرارداد نفتی ایران و ونزوئلا مشکل انبارش میعانات گازی ایران حل شده است و در زمستان جاری هیچ گونه مشکلی در تولید گاز و تامین سوخت موردنیاز مردم وجود نداشت.

محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در این باره این گونه توضیح می‌دهد: انباشت میعانات گازی ایران به دو دلیل افزایش صادرات و افزایش مصرف در داخل کشور، کاهش پیدا کرده است. به لطف خدا تحولات مثبتی در بحث فروش نفت و میعانات گازی برای ایران رخ داده است.

وی همچنین در پاسخ به پرسشی مبنی بر وضعیت سوآپ میعانات گازی ایران با ونزوئلا گفت: برای فروش نفت و میعانات گازی از نظر جغرافیایی هیچ محدودیتی وجود ندارد. آمریکای جنوبی هم یکی از بازارهای ایران است. ما دنبال جذب مشتریان راهبردی و تقویت روابط با آنها هستیم که کشور ونزوئلا نیز یکی از این کشورها است.

در نتیجه اگر قرارداد نفتی بین دو کشور برای ونزوئلا یک امتیاز داشت برای ایران یک تیر و دو نشان بود که هم باعث صادرات و درآمدزایی از میعانات گازی شد و هم مانع موجود در مسیر تولید گاز کشور را از میان برداشت.