چه کسانی از قطع صادرات گاز متضرر می شود؟

مسکو حتی در اوج جنگ سرد هم هرگز جریان انتقال گاز به اروپا را قطع نکرده بود. اما روز پنجشنبه پوتین فرمانی را امضا کرد که به موجب آن خریداران خارجی از اول ماه آوریل گازبها را باید به جای یورو، به روبل پرداخت کنند، در غیر این صورت با توقف عرضه از سوی روسیه مواجه خواهند شد.

پایتخت‌های اروپایی این ضرب‌الاجل را رد کردند و روز جمعه، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین گفت که این دستور تا پیش از پایان ماه جاری میلادی عملی نخواهد شد.

زیان اروپا

اگرچه این تهدید پس از فصل زمستان، یعنی دوره اوج تقاضا برای گاز مطرح شده، اما در صورت عملی شدن آن در این زمان هم اروپا باز چیزهای زیادی را از دست خواهد داد، زیرا شهرها، خانه‌ها و صنایع هم اکنون نیز با افزایش بی‌پیشینه نرخ حامل‌های انرژی روبرو هستند.

روسیه سال گذشته حدود ۱۵۵ میلیارد متر مکعب، یعنی یک سوم گاز صادراتی خود را به اروپا منتقل کرده است. بدون گاز روسیه، اروپا مجبور است گاز مورد نیاز خود را نقدا در بازار آزاد خریداری کند که نرخ آن در حال حاضر به حدود ۵۰۰ درصد بالاتر از سال گذشته رسیده است.

آلمان و اتریش که هر دو به شدت به گاز روسیه وابسته هستند، برنامه‌های اضطراری در نظر گرفته‌اند که در صورت لزوم شامل جیره‌بندی نیز می‌شود. سایر کشورهای اروپایی نیز برنامه‌هایی در دست اجرا دارند.

دیمیتری پولوی، تحلیلگر اقتصادی در مسکو به خبرگزاری رویترز می‌گوید: «تمایل نداشتن خریداران به تبعیت از دستور (پوتین) خطر توقف عرضه (گاز) را به همراه دارد.»

کشورهای اروپایی برای خرید گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) از قطر یا آمریکا باید باید با آسیا رقابت کنند. آنها حتی برای ساخت لوله گاز جایگزین از مناطقی مانند نروژ و الجزایر هم مجبور خواهند بود در میان خودشان رقابت کنند.

هفته گذشته، ایالات متحده اعلام کرد که در سال جاری برای تامین ۱۵ میلیارد متر مکعب ال‌ان‌جی به اتحادیه اروپا تلاش خواهد کرد، اما این مقدار به طور کامل جایگزین آنچه روسیه از طریق خطوط لوله به اروپا ارسال می‌کند، نخواهد شد.

«خودزنی» روسیه

با این حال برخی تحلیل‌گران تهدید روسیه را به «خودزنی» تشبیه می‌کنند زیرا این کشور با تهدید حاضر ممکن است یکی از منابع اصلی درآمد و جریان مهم پولی برای گردش امور مالی داخلی خود را از دست بدهد.

آخرین داده‌های موجود گازپروم، شرکت تولید کننده گاز روسیه نشان می‌دهد که درآمد این شرکت از فروش به اروپا، ترکیه و چین ۲.۵ تریلیون روبل (۳۱ میلیارد دلار)، حاصل صادرات ۱۷۶ میلیارد متر مکعب گاز بین ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۱ بوده است.

تحلیلگران اس‌ای‌بی، بانک خصوصی اسکاندیناوی به رویترز گفته‌اند که تصمیم به محدود کردن عرضه گاز از طرف مسکو مانند «شلیک به پای خود» است.

روسیه حتا اگر سازوکار پرداختی گازبها را برای تقویت روبل طراحی کرده باشد، این برنامه احتمالا کوتاه مدت است. بانک مرکزی روسیه تا قبل از جنگ اوکراین به ۸۰ درصد ارز خارجی حاصل از فروش گاز برای تبدیل به روبل نیاز داشت و اکنون همه آن مقدار باید به واحد پول روسیه تبدیل شود.

تحلیلگران نهاد مالی آمریکایی «فیچ» نیز می‌گویند: «این اقدام در زمانی که تحریم‌ها دسترسی بانک مرکزی روسیه به ذخایر ارزی خود را به شدت محدود کرده، این کشور را از یک منبع حیاتی ارز خارجی محروم می‌کند.»

خریداران اروپایی بارها گفته‌اند که این اقدام نقض قرارداد است. گازپروم در معرض خطر درگیر شدن در دعاوی و شکایات اروپایی‌هاست و ممکن است در آینده مجبور به پرداخت جریمه‌های کلان برای نقض قرارداد بشود.

 تکلیف گاز صادر نشده چه می‌شود؟

پرسش دیگر این است که روسیه با گازی که معمولاً به اروپا عرضه می‌کند و در صورت قطع آن روی دستش می‌ماند، چه می‌تواند بکند؟ والنتینا ماتوینکو، سخنگوی مجلس علیای روسیه هفته گذشته گفت که مسکو می‌تواند مازاد گاز خود را به بازارهای آسیایی هدایت کند.

با این حال، هیچ خط لوله‌ای وجود ندارد که روسیه بتواند از راه آن گاز صادراتی خود به اروپا را به سمت آسیا بفرستد. البته خط لوله‌ای وجود دارد که روسیه از طریق آن گاز را از میادین دیگری به غیر از راه تامین گاز اروپا، به چین می‌فرستد، اما هیچ اتصالی برای تغییر مسیر این جریان وجود ندارد.

بازارهای آسیایی نیز ممکن است تمایلی به خرید بیشتر گاز روسیه نداشته باشند. تحلیل‌گران می‌گویند روسیه به وضوح نشان داده که در استفاده از گاز به عنوان سلاح تردیدی ندارد و لذا این احتمال وجود دارد که چین یا هند برای دریافت دائمی تمام گاز مورد نیاز خود به مسکو اعتماد نکنند.

روسیه ممکن است مجبور شود گاز اضافی را به سایت‌های ذخیره‌سازی داخلی که گنجایشی حدود ۷۲ میلیارد متر مکعب دارند، پمپاژ کند. سایت‌های ذخیره‌سازی متعلق به گازپروم در اروپا می‌توانند ۹ میلیارد متر مکعب دیگر را در خود جای دهند.

گازپروم انتظار دارد تقاضای داخلی برای گاز از ۲۳۸ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۰ به ۲۶۰ میلیارد متر مکعب تا سال ۲۰۲۶ افزایش یابد و برای همین هم برنامه‌هایی برای توسعه ذخیره‌سازی دارد.

اما تحلیلگران می‌گویند اگر گاز صادراتی روسیه به اروپا دوباره به انبارهای موجود در داخل این کشور هدایت شود، در کوتاه مدت و ظرف سه تا چهار ماه این انبارها پر خواهد شد؛ برخی از تولیدات گاز روسیه نیز ممکن است متوقف شود و به رشد بلندمدت آسیب برساند.