جدال سنگین ایران و روسیه بر سر عرضه نفت به چین

خبرگزاری بلومبرگ از تخفیف ۳۰دلاری روسیه برای فروش نفت خبر داده، در حالی که ایران برای صادرات نفت خود، ۲۰ دلار تخفیف می‌دهد. یک کارشناس ارشد شرکت اطلاعات کالا، کپلر، نیز در گفتگو با "دویچه وله" تایید کرده است که نفت روسیه به رقیبی برای نفت ایران تبدیل شده است.

هفته گذشته شرکت دولتی "روس‌نفت" روسیه در فروش ۳۷ میلیون بشکه نفت از بنادر غرب کشور شکست خورد و حتی یک مشتری نفتی پیدا نکرد. البته علت اصلی شکست این بود که در مناقصه فروش نفت، پیش‌شرط پرداخت پول با روبل روسیه مطرح شده بود.

در این میان، اتحادیه اروپا که همراه با آمریکا تا قبل از تهاجم روسیه به اوکراین مشتری نیمی از صادرات نفت خام و محصولات نفتی روسیه بود، در نظر دارد خرید نفت از روسیه را متوقف کند. کمیسیون اتحادیه اروپا می‌خواهد تحریم‌های جدیدی را علیه مسکو تصویب کند.

گرچه کشورهای اروپایی دیروز سه شنبه ۱۳ اردیبهشت نتوانستند بر سر بسته ششم تحریم‌ها علیه مسکو به توافق برسند، اما بزرگترین مشتری نفت و گاز اروپا، آلمان، هم‌زمان به این موضوع چراغ سبز نشان داده است.

آمریکا که قبل از تهاجم روسیه به اوکراین روزانه نزدیک ۶۰۰ هزار بشکه نفت از روسیه می‌خرید، دو ماه پیش خرید نفت روسیه را تحریم کرد.

داستان نفت روسیه

روسیه قبل از تهاجم نظامی به اوکراین روزانه ۱۱ میلیون بشکه تولید نفت و میعانات گازی داشت. این کشور همچنین روزانه ۴.۸ میلیون بشکه صادرات نفت و میعانات گازی به همراه تقریبا ۳ میلیون بشکه صادرات محصولات نفتی داشت.

حدود نیمی از این محموله‌ها راهی اروپا و آمریکا می‌شد، در حالی که بازارهای شرقی، خصوصا هند، کره جنوبی و ژاپن هر کدام تنها ۳ تا ۶ درصد نفت مورد نیازشان را از روسیه تامین می‌کردند و سهم روسیه از واردات نفت چین نیز حدود ۱۵ درصد بوده است.

اتحادیه اروپا طی هفته‌های گذشته تحریم‌های سختی علیه روسیه وضع کرده و خبرگزاری رویترز اخیرا گزارش داد که به سند رسمی دست یافته که نشان می‌دهد دولت روسیه انتظار دارد تحت تحریم‌ها ۱۷ درصد از تولید نفت کشور کاهش یابد. این به معنی کاهش روزانه ۲ میلیون بشکه صادرات نفت روسیه است.

اگر اتحادیه اروپا نیز مانند آمریکا دست به تحریم واردات نفت روسیه بزند، افت تولید و صادرات نفت روسیه بسیار بیشتر از رقمی خواهد بود که کرملین پیش‌بینی کرده است.

نکته مهم این که حدود نیمی از صادرات روسیه وابسته به  نفت و گاز است؛ به طوری که طی سال گذشته این کشور ۱۱۰ میلیارد دلار صادرات نفت خام، ۶۴ میلیارد دلار صادرات محصولات نفتی و ۶۲ میلیارد دلار صادرات گاز داشت.

اتحادیه اروپا همچنین توافق کرده است که در سال جاری خرید گاز از روسیه را ۶۶ درصد کاهش دهد.

وضعیت صادرات نفت ایران

آمارهای شرکت کپلر که تانکرهای نفتی را نیز ردیابی می‌کند، نشان می‌دهد سال گذشته و با آغاز مذاکرات هسته‌ای ایران و اعضای برجام به همراه آمریکا، صادرات نفت ایران دو برابر سال ۲۰۲۰ شده و به حدود ۶۷۰ هزار بشکه در روز رسیده است.

کارشناس شرکت کپلر که نخواست نامش فاش شود، به دویچه وله فارسی گفت که صادرات نفت ایران در سه ماهه ابتدایی سال جاری به حدود ۸۷۰ هزار بشکه در روز نیز رسید که ۳۰ درصد بیشتر از متوسط صادرات نفت این کشور در سال گذشته میلادی است و احتمالا رقم واقعی حتی بیشتر از این رقم باشد.

وی گفت با این‌حال، برآورد اولیه کپلر نشان می‌دهد صادرات نفت ایران در ماه آوریل که روسیه شروع به ارائه تخفیف ۳۰ دلاری برای نفت خود کرده، به حدود ۵۷۰ هزار بشکه در روز افت کرده است. این شرکت برآورد نهایی خود از وضعیت صادرات نفت ایران را ماه آینده ارائه خواهد کرد، اما برآورد اولیه نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران با افت مواجه شده است.

از طرفی صادرات دریایی نفت روسیه در ماه گذشته به ۳.۹ میلیون بشکه در روز رسیده که ۲۲ درصد بیشتر از ماه‌های گذشته است.

صادرات دریایی سهمی ۶۵ درصدی در صادرات نفت روسیه دارد و مقاصد آن عمدتا بازارهای غرب اروپا، آمریکا و آسیا است.

آمارهای کپلر نشان می‌دهد، صادرات روزانه نفت روسیه به هند از ۳۰ هزار بشکه در سال ۲۰۲۱ به ۷۰۰ هزار بشکه در ماه آوریل رسیده است، اما صادراتش به چین، بزرگترین مشتری نفتی ایران، افزایشی نداشته است.

هند بعد از چین بزرگترین مشتری نفتی ایران در دوران قبل از تحریم‌ها بود که طی سه سال گذشته نفتی از ایران نخریده است. چین نیز بعد از تحریم‌ها عمدتا از طریق واسطه‌ها بخش اعظم نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کند.

البته طی ماه گذشته به خاطر شهربندان گسترده در برخی ایالت‌های بزرگ چین به خاطر شیوع کرونا، نیاز این کشور به واردات نفت نیز کاهش یافته و شاید در ماه‌های آینده تصویر بهتری از رقابت نفت روسیه و ایران در بازارهای چین مشاهده شود.

به هر صورت، اوج‌گیری ۲۰ برابری واردات نفت روسیه از طرف هند، چشم‌انداز احیای صادرات نفت ایران به این کشور در دوران پس از تحریم را تاریک‌تر کرده است.

 رقابت ایران و روسیه

سهم اتحادیه اروپا و آمریکا در تجارت خارجی چین ۱۱ برابر روسیه و ۳۰ برابر ایران (با احتساب نفتی که چین از دلال‌های نفتی ایران وارد می‌کند) است و انتظار نمی‌رود چین خود را قربانی تحریم‌های غرب علیه روسیه و ایران کند. از طرفی، مهم‌ترین شرکای چین در خاورمیانه نیز کشورهای عرب منطقه هستند و انتظار نمی‌رود چین واردات نفت از این کشورها را کاهش داده و نفت روسیه و ایران را جایگزین آنها کند.

بدین ترتیب احتمالا خود روسیه و ایران در جدالی سنگین برای عرضه نفت به چین رقابت خواهند کرد و احیای بازارهای نفتی ایران در هند و دیگر کشورهای آسیایی نیز به مراتب سخت‌تر خواهد شد.

حدود دو ماه پیش، زمانی که روسیه با تحریم‌های غرب مواجه شد، فورا پیش‌شرط‌هایی برای احیای برجام روی میز مذاکرات گذاشت که شرکای اروپایی و آمریکایی آن را "نامربوط و باج‌خواهی" عنوان کردند.

از آن زمان اگرچه مقامات ایران بصورت تلویحی از روسیه گله و شکایت کرده‌اند، اما علت عدم احیای برجام را مسائل دیگر، از جمله مخالفت آمریکا با خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده، عنوان کرده‌اند.

به هر حال حدود دو ماه است که مذاکرات هسته‌ای متوقف شده و چشم‌انداز لغو تحریم‌های ایران نیز تاریک‌تر شده است.