تبعات تغییر اقلیم بر بارش های کشور

طبق پیش‌بینی‌های هیئت بین‌الدول تغییر اقلیم دمای هوای ایران بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۳۵ حدود ۱ تا ۱.۵ درجه افزایش خواهد یافت.

این موضع ناشی از تغییرات اقلیم است که آثار و تبعاتی هم به دنبال دارد.

آثار تغییر اقلیم در ایران با تشدید کم‌آبی خود را نشان می‌دهد، به‌گونه‌ای که در استان‌های پربارشی چون ایلام، کرمانشاه، سمنان، همدان، زنجان و خوزستان با کاهش بیش از ۳۰ درصدی بارش‌ و در مناطق خشکی؛ چون استان‌های کرمان، سیستان و هرمزگان با رشد بیش از ۱۰ درصدی بارش‌ها روبرو شده‌اند

بر اساس وزارت نیرو، وقوع تغییرات اقلیمی با اثرات مشهود جهانی و بحران آبی در سطح دنیا به یک پدیده ملموس تبدیل شده است. در حال حاضر بحران آب در بخش عمده‌ای از دنیا از جمله کشور ایران به مسئله و اولویت اول تبدیل شده‌ است.

این در حالی است که ایران با اقلیم خشک و نیمه‌خشک و متوسط بارش کشوری حدوداً برابر با ۲۵۰ میلیمتر که حدود یک‌سوم متوسط جهانی است، از نظر توزیع مکانی نیز بارش در پهنه کشوری در شرایطی قرار دارد که بر اساس پهنه‌بندی بارش بلندمدت ایستگاه‌های مبنای وزارت نیرو، میزان بارش در مناطق کویری و نواحی از استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان حدود ۵۰ میلیمتر بوده درحالی‌که این رقم در استان‌های شمالی کشور بعضاً به بیش از ۱۴۰۰ میلیمتر افزایش پیدا می‌کند.

بنا بر گزارش‌های رسمی همچنین از نظر سری زمانی، روند عمومی متوسط بارش کشور در گذر زمان رو به کاهش بوده است به‌طوری‌که میانگین بارش ۵۳ساله کشور بر اساس ایستگاه‌های بارش وزارت نیرو حدود ۲۵۰ میلیمتر بوده درحالی‌که میانگین ۱۰ساله اخیر به حدود ۲۳۶ میلیمتر کاهش‌یافته است.

از طرفی، متوسط بارش در کشور در طول ۵۳ سال آماری اخیر، با فرازوفرودهای سالانه همراه بوده است، به‌طوری‌که در سال آبی ۷۲-۷۱ متوسط بارش کشور حدود ۳۵۸ میلیمتر و در سال آبی ۸۷-۸۶ حدود ۱۴۳ میلیمتر بوده است با مقایسه بارش‌ها در فصول مختلف شاهد آن هستیم که بیشترین درصد کاهش مربوط به کاهش بارش در فصل زمستان است و میانگین بارش زمستانه در دوره ۵۳ساله ۱۱۲ میلی‌متر و میانگین ۱۵ساله ۸۹ میلی‌متر بوده است.

دو سال آبی گذشته؛ یعنی سال‌های آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ و ۱۴۰۱-۱۴۰۰ جزو سال‌های کم‌بارش کشور هستند. متوسط بارش کشور در این دو سال به ترتیب برابر ۱۵۸ و ۲۰۴ میلیمتر بوده است که نسبت به متوسط بلندمدت کشوری با کاهش ۳۷ درصدی و ۱۸ درصدی مواجه بوده است و در سری زمانی حدود نیم‌قرن اخیر، در دسته کم‌بارش‌ترین سال‌های آماری قرار گرفته‌اند.

بنابراین گزارش تداوم دو سال خشک متوالی باعث کاهش دبی پایه رودخانه‌ها و به‌تبع آن کاهش حجم ورودی به مخازن سدها شده است، به‌گونه‌ای که حجم ورودی به مخازن سدهای کشور در انتهای سال آبی اخیر به ۳۰.۸۰ میلیارد مترمکعب رسید که نسبت به متوسط ۵ سال گذشته، دارای ۳۵ درصد کاهش بوده است.

گزارش‌های رسمی همچنین نشان می‌دهند در سال آبی گذشته؛ یعنی مهرماه سال ۱۴۰۰ تا پایان شهریورماه ۱۴۰۱، توزیع بارش در سطح کشور توزیع نامتوازن مکانی داشته است. بدین معنا که از ابتدای سال آبی تاکنون استان‌های ایلام، کرمانشاه، سمنان، همدان، زنجان، خوزستان دارای کاهش بیش از ۳۰ درصدی و استان‌های کرمان و سیستان و هرمزگان دارای رشد بارش بیش از ۱۰ درصد بوده‌اند.

بنابراین گزارش مقایسه بارش‌ در سال آبی اخیر و در فصول مختلف، نسبت به شرایط نرمال نشان‌دهنده کاهش ۲۷ درصدی در پاییز و ۵۸ درصدی در بهار بوده است. در همین رابطه فعالیت سامانه مونسان هند در تابستان گذشته باعث رشد ۷۰ درصدی بارش این فصل نسبت به شرایط نرمال شد؛ اما باتوجه‌به سهم ۵ درصدی بارش تابستان از کل سال آبی و نیز منطقه فعالیت این سامانه در فلات مرکزی، تأثیر چندانی روی بهبود شرایط منابع آبی کشور نداشت.

بنابراین باتوجه‌به کاهش قابل‌توجه بارش فصول کشاورزی و افزایش ۱.۱ درجه سانتیگرادی دما در سال آبی گذشته، وابستگی مصرف در این بخش به ذخایر آب سطحی و زیرزمینی تشدید شده است، به‌طوری‌که حجم مخازن سدها در انتهای سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به ۱۹.۱۴ میلیارد مترمکعب رسید که کاهش یک‌درصدی نسبت به سال آبی گذشته و ۱۸ درصدی نسبت به متوسط ۵ سال آبی گذشته داشته است.

پائیز امسال با تشدید کم‌بارشی از مهرماه و شروع سال آبی جدید آغاز شده است، میزان بارندگی ۱۹ استان از ۳۱ استان کشور در نخستین ماه پائیز چیزی در حد صفر بوده و این استان‌ حتی قطره‌ای بارش را تجربه نکرده‌اند. این کاهش در سطح کشور نسبت به سال آبی گذشته افت ۶۱ درصدی و نسبت به بلندمدت از کاهش ۷۱ درصدی حکایت دارد.

براین‌اساس ضرورت دارد مدیریت منابع و مصارف آب با حساسیت بسیار جدی دنبال شود و سیاست‌های صرفه‌جویی در مصرف آب در بخش‌های مختلف از جمله بخش خانگی، رعایت الگوی کشت در بخش کشاورزی، رویکرد به‌سوی کشت‌های کم‌آب‌تر و جایگزینی پساب با مصارف صنعت و غیره که مورد تأکید متولیان بخش آب است، توسط مصرف‌کنندگان رعایت شود.