یک تیر و سه نشان بانک مرکزی

سیاست گذار پولی با یک تیر به دنبال زدن سه نشان است؛تیر بانک مرکزی الزام بانک‌ها به خرید اوراق دولتی است، اما نشان اول کاهش ریسک سبد دارایی و بانک ها، نشان دوم تعمیق عملیات بازار باز با هدف مدیریت نقدینگی و نشان مهم تر تامین کسری بودجه دولت از مسیری غیر از چاپ پول.

دستور نیم روزی بانک مرکزی

سایت رسمی بانک مرکزی ظهر امروز خبری منتشر کرد که محتوای آن نشان می‌داد رئیس کل بانک مرکزی بانکها را ملزم کرده است درصدی از سپرده‌های خود را به صورت اوراق دولتی در ترازنامه‌ نگهداری کنند.این الزام

بر اساس سیاستهای جدید پولی بانک مرکزی و در راستاى اقدامات احتیاطى اقتصاد کلان و تکمیل بسترسازى عملیات بازار باز، بانکها و موسسات اعتبارى عنوان شده است.اما به زبان ساده این الزام چه اهداف،دستاوردها و پیامدهایی دارد.

سبد بانک ها متنوع شود

طبیعتا مهم ترین ماموریت برای بانک ها پرداخت وام است اما بانکها سبد دارایی های خود را فقط بر پایه پرداخت وام تنظیم نمی کنند.بلکه بخشی از منابع خود در سایر بازار دارایی ها نظیر ملک،سهام و..سرمایه گذاری می کنند.

با توجه به اینکه بخش زیادی از منابع بانکها متعلق به سپرده گذاران است طبیعتا باید سبد متنوع و با ریسک های متفاوت باشد.یکی از کم ریسک ترین دارایی ها خرید اوراق دولت است که امکان نکول ندارد.وقتی بانکها بخشی از سپرده های مردم را تبدیل به اوراق کنند یعنی خطر از دست رفتن این منابع تقریبا صفر شده است.زیرا معمولا دولت ها بواسطه انحصار حق نشر پول با مشکل در بازپرداخت بدهی روبرو نمی شود.پس خرید اوراق ریسک سبد دارایی ها بانک و خطر ورشکستگی را کم می کند.

 کمک به تقویت بازار شبانه

در اکثر کشورها بازاری وجود دارد به نام بازار بین بانکی.این بازار هم مثل هر بازار دیگری دارای دو طرف عرضه و تقاضا است.معمولا در طول روز اگر بانکی به دلیل یک شوک غیر منتظره بخشی از سپرده های خود را از دست دهد یا بخشی از منابع وصولش نشود با کسری مواجه می شود.این کسری اگر در بین روز باشد در بازار بین روز قابل جبران است و اگر تا پایان روز کاری ادامه یابد از مسیر بازار شبانه باید تامین شود.

نرخ سود در بازار بین روز تا قبل از بستن شدن سامانه تسویه ناخالص آنی(ساتنا)صفر است.در صورتی که کسری منابع به قوت خود باشد و امکان تامین آن قبل از پایان کار بازار بین روز، نباشد تامین کسری از نوبت دوم بازار انجام می شود. در نوبت دوم سمت عرضه، بانک‌های دارای مازاد منابع هستند و سمت تقاضا بانک‌های دارای کسری منابع.بانک مرکزی هم در این نوبت بسته به سیاست و هدف گیری خود اقدام به قرار گیری در هر دو طرف می کند.

از آن جایی که وام اخذ شده فقط برای یک شب است و فردا صبح با بازگشایی ساتنا قابل تسویه است(زیرا بانک ها مجددا می توانند از بانک مرکزی با نرخ صفر تا قبل از بسته شدن ساتنا وام بگیرند) از بازار نوبت دوم به عنوان بازار شبانه یاد می شود.نرخ سود در این بازار بر اساس توافق بانک ها تعیین می شود اما معمولا بانک های مرکزی برای تنظیم سیاست های پولی و هدایت نرخ ها در دامنه مورد نظر اقدام به تعریف کرویدور سود می کنند.این کرویدور در ایران هم اکنون بین عدد ۱۴ و ۲۱ است،نرخ ۱۴ برای سپرده گذاری بانک ها نزد بانک مرکزی و نرخ ۲۱ برای وام گیری بانکها از بانک مرکزی.شرط استفاده وام گیری در این بازار در حال حاضر داشتن اوراق است زیرا بدون اوراق بانک ها ناچار به اضافه برداشت می شوند که نرخ سود ۳۴ درصد است و برای بانکها بسیار نرخ گرانی است.

داشتن اوراق به بانکها کمک می کند در نهایت از بانک مرکزی با نرخ سود ۲۲ درصد و از بانک های دیگر با نرخ پایین تر از آن وام بگیرد.در این حالت علاوه بر کاهش هزینه تامین مالی برای بانک ها دست بانک مرکزی برای انجام برخی سیاست ها باز می شود.

کاهش شتاب چاپ پول

استقراض از بانک مرکزی در حکم چاپ پول است چاپ پول به جهت آنکه موجب افزایش عرضه آن در اقتصاد می شود به کاهش قدرت خرید پول منجر می شود.پدیده ای که خود را در افزایش قیمت ها نشان می دهد.بانک مرکزی با این تصمیم از دو مسیر سرعت چاپ پول را کم کرده است

نخست: وقتی بانک ها از بانک مرکزی اضافه برداشت نداشته باشند(وام گیری بدون پشتوانه)پول کمتری وارد چرخه اقتصاد می شود.

دوم: اگر به هر دلیل نقدینگی در اقتصاد زیاد باشد بانک مرکزی می تواند اوراق خریداری شده در بازار عرضه و پول را از اقتصاد جمع کند.

با این سیاست ابزار بانک مرکزی برای مقابله با نوسان های اقتصادی قوی تر خواهد بود.

جلوگیری از پولی شدن کسری بودجه

الزام بانک ها به خرید اوراق دولتی یک دستاورد دیگر دارد دولت با فروش اوراق متعهد می شود بدهی های خود با نرخ سود مشخص را در سررسید تسویه یا به روز کند.دولت قبل از اوراق معمولا برای پرداخت بدهی ها با تعهدی روبرو نبود.از هم مهم تر اینکه تامین مالی از کانال اوراق موجب می شود دولت دیگر دست در جیب بانک مرکزی نکند.اشاره شد استقراض از بانک مرکزی در حکم چاپ پول است هر چه دولت استقراض بیشتری کند ارزش پول ملی پایین تر می آید.در واقع یکی از دلایل نوسان دلار و افزایش قیمت کالاها استقراض های دولت از بانک مرکزی به خاطر کسری بودجه است.

با خرید اوراق دولتی از سوی بانکها این اتفاق که به پولی شدن کسری بودجه معروف است دور زده می شود.

مدیریت جریان نقدینگی

هر چه بازار اوراق عمیق تر شود فضا برای اجرای عملیات بازار نیز فراهم می شود.عملیات بازار باز به تازگی در ایران راه اندازی شده است در این بازار بانک مرکزی بر اساس تصویر خود از وضعیت نقدینگی اقدام به خرید یا فروش اوراق می کند تا از این طریق آثار و تکانه های رشد نقدینگی را که در افزایش نرخ تورم منعکس می شود مدیریت کند.تعمیق بازار اوراق کمک می کند بانک ها در صورت نیاز اوراق خریداری شده را در این بازار به فروش رسانند و بانک مرکزی نیز در مقابل در زمانی که احساس کند نقدینگی از بازار باید جمع شود اوراق خریداری شده را مجددا در بازار حراج می کند.

مدیریت نرخ سود اوراق

الزاام بانک ها به خرید اوراق با توجه به هدف گذاری دولت در سال جاری می تواند از افزایش نرخ سود این اوراق نیز جلوگیری کند.در حال حاضر نرخ سود موثر اوراق در بازار حدود ۲۰ درصد است زمانی که بانک ها به جهت نظارتی ملزم باشند بخشی از ترازنامه خود را تبدیل به اوراق کنند طبیعتا تقاضا برای خرید آن بالا می رود و سرعت افزایش نرخ سود اوراق نیز تعدیل می شود.

کاهش قدرت خلق پول بانکها

یکی از عواملی که رشد نقدینگی را افزایش می دهد نرخ ضریب فراینده است.این ضریب نشان می دهد نظام بانکی چند برابر سپرده‌ای که در اختیار داشته،پول بانکی خلق کرده است.هر چه بانک ها منابع کمتری در دست داشته باشند پولی کمتری خلق خواهند کرد.با این حساب از سرعت افزایش حجم نقدینگی کاسته خواهد شد.از این منظر هم الزام بانک ها به اوراق خبر خوبی برای اقتصاد ایران است.

روی دیگر ماجرای الزام

هر سکه دو رو دارد و هر تصمیمی اقتصادی هم می تواند دو رو داشته باشد.یعنی این تصمیم در کنار تمام آثار مثبت ممکن است یک پیامد هم داشته باشد.پیامد چیست؟وقتی بانک ها بخشی از منابع خود را تبدیل به اوراق کنند توان خلق پول انها پایین می آید.کاهش توان خلق پول یعنی وام کمتری می دهند کمتر شدن وام دهی می تواند برای بخش خصوصی خبر خوبی نباشد.اما تحلیل گران دو نکته دارند اول انکه درصد تبدیل سپرده به اوراق مهم است و این درصد به گونه ای تعیین می شود که منابع مورد نیاز این بخش فشار نیاورد.دوم در شرایط کنونی که بدلیل نااطمینانی خطر انحراف منابع بالا است تامین مالی دولت از این مسیر پیامدهای منفی کمتری دارد.

نرخ تبدیل اوراق

پیگیری های اقتصاد نیوز نشان می دهد برای تبدیل اوراق در بانک مرکزی نسبت های مختلفی در نظر گرفته شده است اما آخرین تفاهم تعیین نرخ تبدیل زیر ۱۰ درصد بوده است.

در واقع بانک مرکزی در چند روز آینده به بانکها ابلاغ خواهد کرد که چه میزان از سپرده‌های خود را باید تبدیل به اوراق کنند.

در برای فرایند تبدیل هم برخی اعتقاد دارند باید از همان ابتدا یک نرخ تعیین شود و برخی دیگر به رییس کل پیشنهاد داده اند در یک فرایند تدریجی نرخ تبدیل را افزایش دهد.

در این حالت نرخ تبدیل از ۵ درصد اوراق شروع می شود و به مرور بالا می رود.

رقم تبدیل اوراق

ظاهرا قرار است نرخ تبدیل اوراق بر اساس کل میزان سپرده های دریافتی بانکها محاسبه شود.در این حالت آخرین امار که در خرداد ماه امسال منتشر شده نشان می دهد بر مبنای این حجم که حدود ۲۴۰۰ هزار میلیارد تومان است نرخ تبدیل در سطح ۱۰ درصد خروجی در حدود ۲۶۰ هزار میلیارد تومان دارد.یعنی بانک ها باید این میزان سپرده را تبدیل به اوراق کنند.

اما بر مبنای پیشنهاد نرخ ۵ درصد این رقم سطح ۱۳۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

هدف گذاری دولت برای فروش اوراق در سال جاری ۲۱۳ هزار میلیارد تومان است که با این رقم به نظر می رسد نرخ تبدیل ۵ درصدی شانس بیشتری برای پذیرش دارد.