طرد دلار از اقتصاد ممکن نیست

 در روند دلارزدایی کشورها بنا به دلایلی اقدام به حذف دلار به‌عنوان ارز اصلی در اقتصاد خود می‌کنند. کمرنگ شدن نقش دلار در یک اقتصاد نیازمند شناسایی کارکردهای دلار در اقتصاد و اتخاذ راه‌حل‌های مناسب براساس آن، برای یافتن جایگزین است. در شرایط حاضر جهانی اغلب کشورها در پی آزمون‌وخطای شرایطی هستند که پول قدرتمند امریکایی را از مراودات تجاری خود حذف کنند. دلار در کشورها معمولا سه کارکرد اصلی «واسطه مبادله»، «ذخیره ارزش» و «سنجش ارزش» را دارد. قدرت دلار در مبادلات تجاری به‌قدری بالاست که معمولا امریکا برای تحریم کشورها از سیاست تحریم ارزی استفاده می‌کند. جایگزینی دلار با سایر ارزها، به‌دلایلی چون مقابله یا مهار سیاست استفاده از دلار به‌عنوان ابزار تحریم، تسهیل مبادلات ارزی برمبنای پول ملی شرکای تجاری، ناپایداری و افزایش بدهی امریکا و نگرانی از بروز بحران بانکی در جهان انجام می‌شود. صمت در این گزارش امکان‌پذیری دلارزدایی از چهره اقتصاد ایران را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.

کنار زدن دلار کار آسانی نیست

بهزاد رادمنش، کارشناس مسائل اقتصادی درباره شرایط دلارزدایی از اقتصاد ایران به صمت گفت: دلار در مراودات جهانی به‌عنوان پولی با گستردگی و قدرت فراوان جا افتاده است؛ بنابراین زدودن دلار از چهره اقتصاد جهان ‌کار آسانی نیست. دلارزدایی از هر اقتصادی به شرایط اقتصاد کل آن کشور بستگی دارد.

وی با تاکید بر اینکه دلارزدایی از اقتصاد به‌صورت مقطعی اشتباه است، تصریح کرد: اقتصاد ایران برای دلارزدایی نیازمند برنامه‌ریزی طولانی‌مدت و مدون است، زیرا هرگونه اقدام شتاب‌زده و عجولانه در راستای حذف یکباره دلار از مبادلات تجاری آسیب بزرگی مثل تورم افزوده برای کشور به همراه خواهد داشت.

اقتصاد دلاریزه ایران

وی افزود: تاثیر بالای دلار بر اقتصاد کشور جنبه روانی و مادی دارد که در بعد مادی آن باید کار‌های مختلفی برای کاهش یا حتی قطع تاثیر دلار بر اقتصاد کشور انجام شود. رادمنش با اشاره به بیماری مزمن اقتصاد ایران یعنی «تورم» خاطرنشان کرد: واقعیت این است که به‌دلیل نبود مدیریت صحیح در سطح کلان اقتصاد کشور ما، باوجود داشتن ذخایر یورو و دلار همچنان «اقتصاد کل» به‌دلیل تورم دچار تلاطم است؛ بنابراین بهترین اقدام برای دلارزدایی از بین بردن ریشه تورم است. در مرحله بعد حفظ و افزایش ارزش پول ملی در مقابل پول‌های دیگر است که می‌تواند آرامش را به بازار بازگرداند. برای این منظور دولتمردان ابتدا باید رونق را به تولید بازگردانند. پس از گذراندن این مراحل می‌توان به دلارزدایی از بخش کوچکی از اقتصاد امیدوار بود.

راهکار دلارزدایی

این کارشناس مسائل اقتصادی درباره راهکارهای دلارزدایی از اقتصاد اظهار کرد: ایران هم باید امضای پیمان‌های پولی دوجانبه را برای کاهش تاثیر دلار بر اقتصاد کشور در دستور کار داشته باشد و هم اینکه زمینه را برای پذیرش ارز دیگر کشور‌ها از صادرکنندگان در داخل کشور فراهم کند.

رادمنش متذکر شد: برای ‌دلارزدایی از مراودات تجاری ابتدا لازم است با کشورهایی مراوده شود که شرایط تجاری مشابه ایران دارند. تجارت دوجانبه با کشور‌های مذکور دارای ویژگی‌هایی است که شرایط را برای برقراری سازکار پایاپای‌سازی یا استفاده از پیمان‌های پولی دوجانبه جذاب می‌کند. در حال ‌حاضر دلارزدایی در قالب «توسعه نظامات بانکی بین‌المللی» مطرح است.

دلارزدایی پس از کرونا

وی در ادامه یادآور شد: در شرایط کنونی، به‌ویژه پس از رکود اقتصادی ناشی از شیوع کرونا، بسیاری از کشور‌ها به این فکر افتادند که دلار را از مبادلات تجاری خود حذف و با پول ملی خود معامله کنند. در همین راستا چین همواره تلاش می‌کند دلار را در بین کشور‌های جهان به چالش بکشد. در واقع تضعیف ارزش دلار می‌تواند به نفع کشور‌هایی باشد که در حال ‌حاضر توسط امریکا تحریم شده‌اند.

 به‌تازگی هند نیز سیاست‌های خوبی را در راستای کنار گذاشتن دلار از مبادلات و گرایش به سمت روبل و روپیه در مبادلات خود با مسکو در دستور کار قرار داده است. البته باید تاکید کنیم که روسیه برنامه دلارزدایی از اقتصاد خود را در سال ۲۰۱۴ کلید زد؛ همان زمان بود که غرب نخستین دور تحریم‌های خود علیه این کشور را بر سر موضوع «کریمه» اعمال کرد. این موضوع سرآغازی بود برای تب جهانی کنار زدن دلار از مبادلات تجاری.

اقتصاد جهان در حال تغییر

رادمنش با تاکید بر اینکه وضعیت اقتصادی جهان در حال تغییر است، گفت: چین و روسیه شروع به ساخت یک بلوک ارز جایگزین کرده‌اند. علاوه بر این چین از سال‌های بسیار دور سعی در حذف دلار از مبادلات تجاری خود داشته و همیشه درصدد بوده یوان را در جهان به‌عنوان ارز شاخص، جایگزین دلار امریکا کند. در نتیجه چینی‌ها روند استراتژیک دلارزدایی از معاملات تجاری خود را در جریان حمله روسیه به شبه‌جزیره کریمه اوکراین آغاز کردند.

ادامه حکمرانی

این کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به این پرسش که چه زمانی یوان یا روبل می‌توانند در تجارت بین‌الملل جایگزین دلار امریکا شوند، گفت: بعید می‌دانم در بلندمدت، یوان به ارز غالب جهان تبدیل شود، اما همیشه یوان یک تهدید برای دلار امریکا به‌حساب می‌آید، زیرا سیستم کمونیستی چین به‌اندازه کافی باز نیست، اما سیستم اقتصادی امریکا باز است؛ بنابراین کشورهایی با اقتصاد ضعیف به‌طورقطع به امریکا بیشتر اعتماد خواهند کرد، زیرا در سیاست ‌باز اقتصادی امکان «حبس پول» بسیار کم است.

رادمنش تاکید کرد: من فکر نمی‌کنم یوان چین به ارز غالب تبدیل شود. من فکر می‌کنم اروپا و نزدیک‌ترین متحدان آن و ژاپن همچنان روی دلار باقی خواهند ماند. همچنین به‌اعتقاد من سعودی‌ها و بیشتر کشورهای نفتی می‌خواهند رابطه نزدیک خود با دلار را حفظ کنند.

مشکل کمبود ارز پابرجاست

حسن ثانی، کارشناس مسائل اقتصادی درباره شرایط دلارزدایی از اقتصاد ایران به صمت گفت: این روزها دولت بر دلارزدایی از اقتصاد ایران تمرکز کرده است. این موضوع نشان‌دهنده این مسئله است که دولت با کمبود ذخایر روبه‌روست و در این زمینه تاب‌آوری ندارد.

وی در ادامه افزود: با هر جهش نرخ دلار در سال گذشته، دولت برنامه جدیدی برای حذف دلار از مبادلات تجاری اجرایی کرد که هیچ کدام به ثمر ننشست، زیرا در ابعاد مختلف دلارزدایی، تنها به مسئله اعطای رانت توجه شده است؛ به این صورت که یکسری از کالاهای تولید داخل با نرخ ارزان‌تر به دلالان فروخته می‌شود تا آنها این کالاها را در بازار با نرخ آزاد بفروشند. یا اینکه این کالاها را به تولیدکننده بفروشیم و تولیدکننده، کالای نهایی خود را در بازار آزاد بفروشد. در این حالت یکسری افراد خاص به اسم دلارزدایی از این رانت نفع می‌برند.

رانت یا دلارزدایی

وی با تاکید بر اینکه ایجاد رانت به اسم دلارزدایی برای اقتصاد مضر است، اظهار کرد: اگر شرایطی مهیا شود که معاملات با طرف‌های تجاری از طریق ارزهای ملی انجام شود، می‌تواند نتایج خوبی داشته باشد. البته این شرط وجود دارد که تخصص کافی در این زمینه وجود داشته باشد؛ در صورت وجود تخصص و انجام درست امور، این اتفاق می‌تواند برای اقتصاد مفید واقع شود.

یوان جانشین دلار می‌شود؟

وی در پاسخ به این پرسش که آیا یوان چین می‌تواند جای دلار را در ایران پر کند، گفت: بعید است که یوان بتواند جای دلار را که ۵۰ سال است در اقتصاد دنیا ریشه دوانده بگیرد؛ بنابراین تا زمانی که ایران نرخ تسعیر ارز خود را با دلار تثبیت می‌کند، شعار دلارزدایی توهمی بیش نیست.

دلار از اقتصاد جهان می‌رود؟

این کارشناس مسائل اقتصادی درباره آینده دلارزدایی در سطح بین‌المللی توضیح داد: دلار به‌دلیل سطح توسعه بالای اقتصادی امریکا، ارزش پایدار و اعتماد بین‌المللی بیشتر، همچنان ارز برتر و انتخاب اول برای بسیاری از کشورها در تجارت بین‌المللی خواهد ماند.

 به‌علاوه شبکه بزرگی از بانک‌ها شرکت‌های چندملیتی و بازارهای مالی دنیا به‌دلیل معاملات و قراردادهای بین‌المللی با دلار درگیر هستند و با توجه به این حجم بزرگ معاملات بسیار سخت است که دلار به‌زودی ازسوی تصمیم‌گیران اقتصادی جهان کنار گذاشته شود؛ بنابراین در مجموع باید گفت دلارزدایی به این زودی‌ها غیر‌ممکن است و این تغییرات نمی‌تواند به‌سرعت محقق شود.

افت ارزش پول ملی

ثانی با بیان اینکه مشکل اقتصاد ایران دلار یا هر ارز خارجی دیگر نیست و ایراد اصلی به بی‌ارزش شدن پول ایران براساس سیاست‌های اقتصادی نادرست طی چند دهه برمی‌گردد، گفت: مشکل از دلار نیست، مشکل از بی‌ارزش شدن لحظه‌به‌لحظه پول ملی با تصمیمات اشتباه و لحظه‌ای و دستوری است که با علم اقتصاد همخوانی ندارد؛ مشکل از GDP منفی، تراز تجاری منفی و.... است که برگرفته از تصمیمات اشتباه و کودکانه خود مسئولان است.

عدم استقلال بانک مرکزی

این کارشناس اقتصاد تصریح کرد: دشمن واقعی اقتصاد کشور در خود بانک مرکزی است که با پاس کردن چک‌های دولت با ارز بدون پشتوانه و تصمیمات غیر‌اقتصادی وضعیت کشور را به این روز کشانده است. من معتقدم رئیس‌کل بانک مرکزی باید طی سازکاری انتخاب شود که دولت در آن نقشی نداشته باشد و این نهاد یک ‌نهاد خودمختار در تصمیم‌گیری باشد تا دولت نتواند با تصمیم‌های لحظه‌ای در اقتصاد مشکل ایجاد کند، زیرا بازار با دستور کار نمی‌کند.

ارزش‌گذاری دلاری

ثانی خاطرنشان کرد: نکته مهم دیگر ارزش‌گذاری کالاهای جهانی براساس دلار است. هر کشوری حتی اگر دلار را از تجارت خود حذف کند، در نهایت مجبور است کالای خود را با دلار ارزش‌گذاری کند و این یعنی حذف فیزیکی دلار و پایداری اقتصادی دلار در شرایط فعلی؛ بنابراین برای جایگزینی دلار با هر ارز دیگری بسیار زود است. وی در ادامه یادآور شد: رسم جهانی است که بانک‌های مرکزی و اصولا بانک‌ها تلاش می‌کنند سبدی از ارزهای مختلف تشکیل دهند و ارزهای جهان باتوجه به ارزش و میزان ریسک می‌توانند سهمی در این سبد داشته باشند.

این کارشناس اقتصاد توضیح داد: در شرایطی که ایران تحت تحریم است، باید وابستگی بازار مالی خود به دلار را به حداقل میزان برساند که یکی از راهکارهای این مسئله تشکیل سبد ارزی و همچنین بستن پیمان مالی با کشورهای همسو است.

راهکار خروج از انزوا

ثانی در ادامه خاطرنشان کرد: هر کشوری در بخش پیمان‌های پولی و برای استفاده از ارزهای ملی برای واردات و صادرات کالا، خدمات و سرمایه‌گذاری می‌تواند از الگوهای مختلفی بهره ببرد که یکی از آنها قراردادهای دوجانبه است؛ بر این اساس ایران اگر بتواند با هند، روسیه، امارات متحده عربی و چین پیمان ارزی منعقد کند، می‌توان امیدوار بود که کشور آرام‌آرام از انزوای تجاری خارج شود.

سخن پایانی

یکی از سیاست‌هایی که بانک مرکزی در ماه‌های اخیر در راستای دلارزدایی در پیش‌ گرفته، تلاش برای ایجاد پیمان‌های دوجانبه با کشورهایی مثل چین و روسیه است تا مبادلات بین ایران و این کشورها، بدون استفاده از دلار انجام شود. باوجود اینکه بخش عمده‌ کارشناسان، چنین اقدامی را گامی مثبت در جهت دلارزدایی از اقتصاد ایران می‌دانند، شبهاتی پیرامون عملی بودن این موضوع در فضای کنونی اقتصاد ایران وجود دارد. ایجاد پیمان‌های دوجانبه یا چندجانبه پولی اصولا کاردستی است، اما تا وقتی ‌مشکلات زیرساختی اقتصاد ایران ازجمله تورم رفع نشود، دلارزدایی از «اقتصاد کل» امری نشدنی است./روزنامه صمت