سهام جایزه به چه کسانی داده می شود؟

اما در کنار این‌ها دو روش دیگر یعنی افزایش سرمایه از محل سود انباشته و از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها هم وجود دارد که بااینکه درنهایت پول جدیدی در اختیار شرکت‌ها قرار نمی‌دهد اما به دلایل متعددی انجام می‌شود.

ازاین‌روی ما در این مقاله به دو روش افزایش سرمایه از محل سود انباشته و تجدید ارزیابی دارایی‌ها می‌پردازیم.

افزایش سرمایه از محل سود انباشته

طبق قانون تجارت ایران شرکت‌ها ملزم هستند بخشی از سود سالانه خود را در یک حساب بانکی که به همین نام «سود انباشته» باید داشته باشند، واریز کرده و نگهداری کنند. منظور از سود انباشته همین رقمی است که در این حساب بانکی هر شرکتی جمع می‌شود.

وقتی شرکت‌ها برای عملیات توسعه‌ای مختلف از جمله راه‌اندازی واحدهای جدید نیازمند منابع مالی هستند، می‌توانند از این سود انباشته استفاده کنند و رقم تخصیص داده‌شده را به سرمایه شرکت اضافه کنند.

مثالی افزایش سرمایه از محل سود انباشته

فرض کنید یک شرکت تولید مواد غذایی، با ۱۰ میلیارد تومان سرمایه تاسیس شده است. سرمایه‌گذاران این شرکت هنگام تاسیس آن توافق کردند که ارزش اسمی سهام شرکت ۱۰۰ تومان باشد. در نتیجه این شرکت ۱۰۰ میلیون سهم دارد.

ارزش اسمی یک رقم توافقی بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ تومان است که شرکت‌ها هنگام تاسیس آن را معین می‌کنند؛ مثلا اگر سرمایه یک شرکت هنگام تاسیس ۲ میلیارد تومان و ارزش اسمی آن ۲۰۰ تومان تعیین‌شده باشد، تعداد سهم‌های شرکت ۱۰ میلیون سهم خواهد بود. در ایران عموم شرکت‌ها ارزش اسمی خود را ۱۰۰ تومان انتخاب می‌کنند.

این شرکت ۴ سهام‌دار به نام فرد «الف»، «ب»، «ج» و «د» دارد. فرد «الف» مالک ۳۰ میلیون سهم یعنی ۳۰ درصد شرکت، فرد «ب» دارای ۴۰ میلیون سهم و مالک ۴۰ درصد، فرد «ج» مالک ۲۰ میلیون سهم و مالک ۲۰ درصد شرکت و فرد «د» مالک ۱۰ میلیون سهم و مالک ۱۰ درصد شرکت است.

این شرکت تصمیم می‌گیرد که یک واحد تولیدی جدید افتتاح کند. سرمایه لازم برای تاسیس این واحد تولیدی جدید، ۶ میلیارد تومان است.

در نتیجه این شرکت ۶ میلیارد تومان پول لازم دارد. این ۶ میلیارد تومان به ارزش شرکت اضافه خواهد شد. معادل آن ۶۰ میلیون سهم به کل سهم‌های شرکت افزوده می‌شود. در نتیجه شرکت ۱۶ میلیارد تومان سرمایه خواهد داشت و دارای ۱۶۰ میلیون سهم خواهد بود.

راه‌های تامین سرمایه لازم

این شرکت غذایی برای تامین این سرمایه می‌تواند سرمایه‌گذار جدید جلب کند.

چنین حالتی می‌تواند افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سرمایه‌گذاران جدید باشد. اگر هم این سرمایه‌گذاران حاضر باشند رقم بیشتری از ارزش اسمی سهام شرکت به ازای هر سهم پرداخت کنند، افزایش سرمایه با صرف سهام و سلب حق تقدم خواهد بود.

اما در این صورت میزان مالکیت هر یک از سرمایه‌گذاران قبلی کاهش می‌یابد و در نتیجه آنها موافق این کار نیستند.

یک روش دیگر این است که هرکدام از این سرمایه‌گذاران متناسب با درصد مالکیت خود بخشی از این پول را تامین کنند و میزان مالکیت خود را حفظ کنند.

چنین روشی نیز می‌توان افزایش سرمایه با آورده نقدی از سرمایه‌گذاران فعلی باشد. در هم صورتی که این سرمایه‌گذاران حاضر باشند رقم بیشتری از ارزش اسمی سهام شرکت برای هر سهم جدید بپردازند، این یک افزایش سرمایه با صرف سهام و حفظ حق تقدم خواهد بود.

افزایش سرمایه

اما سرمایه‌گذاران فعلی درحال‌حاضر چنین مبلغی را نمی‌توانند تامین کنند و از آن‌سو هم نمی‌خواهند میزان مالکیتشان بر شرکت کاهش یابد.

اما یک گزینه هنوز وجود دارد. در حساب «سود انباشته» شرکت این مبلغ و بیشتر از آن نیز وجود دارد. در نتیجه یکی از اعضای هیات‌مدیره پیشنهاد می‌کند که برای تامین این سرمایه جدید، از حساب «سود انباشته» شرکت این مبلغ را برداشت شود.

در این حالت سرمایه جدیدی نصیب شرکت نمی‌شود. صرفا پول از حساب «سود انباشته» برداشت‌شده، به سرمایه شرکت اضافه و سهم‌های جدید نیز افزوده می‌شود.

ازآنجایی‌که هرکدام از سرمایه‌گذاران به‌اندازه درصد مالکیت خود نیز در این سود انباشته سهم دارند، در نتیجه به همان نسبت نیز باید مالکیت سهم‌های جدید را داشته باشند تا درصد مالکیت آنها تغییر نمی‌کند.

سهام جایزه از سود انباشته

با این حساب وقتی این ۶ میلیارد تومان از حساب سود انباشته به سرمایه شرکت افزوده شود، این افزایش سرمایه ۶۰ میلیون سهم جدید به سهم‌های شرکت اضافه می‌کند.

از این ۶۰ میلیون سهم، ۳۰ درصد یعنی ۱۸ میلیون سهم به فرد «الف»، ۴۰ درصد معادل ۲۴ میلیون سهم به فرد «ب»، ۲۰ درصد معادل ۱۲ میلیون سهم به فرد «ج» و ۱۰ درصد معادل ۶ میلیون سهم به فرد «د» می‌رسد.

به این سهم‌های جدید، سهام جایزه گفته می‌شود.

درنهایت مالکیت هرکدام از این سرمایه‌گذاران تغییری نمی‌کند اما تعداد سهام آنها افزایش می‌یابد.

پس‌ازاین افزایش سرمایه، شرکت ۱۶ میلیارد تومان سرمایه معادل ۱۶۰ میلیون سهم خواهد داشت که فرد «الف» دارای ۴۸ میلیون سهم، فرد «ب» ۶۴ میلیون سهم، فرد «ج» ۳۲ میلیون سهم و فرد «د»، ۱۶ میلیون سهم خواهد داشت.

وقتی هم که بخشی شرکت در بازار بورس باشد و بخشی از سهام شرکت در بازار معامله گردد، دوباره همین اتفاق‌ها می‌افتند.

یعنی سهام‌داران خرد که سهام شناور آزاد شرکت را در بورس خریدوفروش می‌کنند، متناسب با مالکیت خود که همان تعداد سهم‌هایشان از شرکت است، از این سهام جایزه بهره‌مند می‌شوند.

فرض کنید شما ۲۰۰۰ سهم شرکت غذایی سالمین با نماد «غسالم» را دارید. این شرکت تصمیم می‌گیرد که ۴۰ درصد افزایش سرمایه از محل سود انباشته داشته باشد.

فرض کنید سرمایه ثبت‌شده شرکت ۲۰ میلیارد تومان است. افزایش سرمایه ۴۰ درصدی یعنی اینکه غسالم می‌خواهد ۸ میلیارد تومان به سرمایه خود اضافه کند.

به همین دلیل سهام این شرکت پیش از مجمع فوق‌العاده بسته می‌شود. فرض کنید قیمت هر سهم این شرکت در بازار بورس در زمان بسته شدن ۶۰۰ تومان بوده است.

ارزش ۲۰۰۰ سهم غسالم شما هنگام بسته شدن در قیمت ۵۸۸ تومان، یک‌میلیون و ۱۷۶ هزار تومان است.

۴۰ درصد افزایش سرمایه از سود انباشته به این معنی است که شما به ازای هر سهمی که از این شرکت دارید، ۰.۴ سهم جایزه نصیبتان می‌شود؛ یعنی کل سهم‌های شما ۱.۴ برابر می‌شوند.

افزایش سرمایه بورس

چون شما ۲ هزار سهم این شرکت را دارید در نتیجه ۸۰۰ سهم جایزه غسالم به شما تعلق می‌گیرد و شما در مجموع ۲۸۰۰ سهم غسالم خواهید داشت.

دارایی شما پس‌ازاین افزایش سرمایه از محل سود انباشته باید با دارایی شما قبل از افزایش سرمایه برابر باشد.

چون تعداد سهم‌های شما ۴۰ درصد افزایش‌یافته است و ۱.۴ برابر شده است، قیمت آنها نیز باید تقسیم‌بر ۱.۴ شود تا دارایی شما ثابت بماند. به این قیمت جدید، قیمت تعدیل‌شده (Adjusted Price) گفته می‌شود.

به همین دلیل ازآنجایی‌که قیمت سهم غسالم پیش از مجمع فوق‌العاده ۵۸۸ تومان بود، پس قیمت سهم غسالم پس‌ازاین افزایش سرمایه از سود انباشته، ۴۲۰ تومان خواهد بود.

افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها

توضیح و فهم این نوع افزایش سرمایه ساده‌تر از همه روش‌های دیگر افزایش سرمایه است.

مشخصا هر شرکتی دارایی‌ها مختلفی دارد. املاک، دستگاه‌ها و تجهیزات و سرمایه‌گذاری‌ها از جمله این دارایی‌ها هستند.

همچنین هر شرکتی مقداری هم بدهی دارد. کسر رقم بدهی‌ها از دارایی‌های شرکت، برابر سرمایه شرکت خواهد بود.

اما ارزش این دارایی‌ها در طول زمان به دلیل افزایش نرخ ارز و یا تورم افزایش می‌یابد.

مثلا قیمت املاک شرکت دو برابر می‌شود. قیمت تجهیزات نیز بالا می‌رود. آن‌قدر بالا می‌رود که قیمت تجهیزات دست‌دوم از قیمت تجهیزات نوی چند سال پیش بیشتر می‌شود.

حال شرکت می‌خواهد ارزش دارایی‌ها خود را در ترازنامه خود به‌روزرسانی کند؛ یعنی می‌خواهد همه دارایی‌های خود را دوباره با قیمت‌های امروز ارزش‌گذاری کند و حالا این قیمت‌های جدید را وارد ترازنامه خود می‌کند.

چون بدهی‌ها ثابت هستند، ولی ارزش دارایی‌ها افزایش می‌یابد، با کسر بدهی‌ها از دارایی‌ها می‌بینیم که سرمایه شرکت بیشتر از قبل می‌شود؛ یعنی یک افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی‌ها خواهیم داشت.

افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌ها، پول و سرمایه جدیدی وارد شرکت نمی‌کند و صرفا باعث اجرای یک عملیات حسابداری در صورت‌های مالی شرکت می‌شود.