بورس بازان این دو راهکار را فراموش نکنند!

مصطفی مشکاتی با انتشار یادداشتی اعلام کرد: از ابتدای سال، بازار سرمایه بیش از پیش مورد توجه عموم مردم قرار گرفت و پس از سال‌ها شرایطی ایجاد شد که نقدینگی خرد و پس انداز‌های مردمی راه به این بازار پیدا کند و وارد چرخه اقتصادی و تولیدی شود.

آمارها نشان می‌دهد بیش از ۱۱۲ هزار میلیارد تومان نقدینگی جدید از ابتدای سال وارد بورس شده که کمتر از ۲۰ هزار میلیارد تومان آن با عرضه‌های جدید و افزایش سرمایه شرکت‌ها جذب شد و بقیه برای افزایش قیمت سهام در بازار صرف شد.

عدم مدیریت صحیح نقدینگی ورودی به بورس با عرضه سهام، تسریع در فرآیند عرضه اولیه ها، ایجاد فضای تبلیغاتی نادرست از بورس به عنوان مکانی بدون ریسک، آزادسازی سهام عدالت و ناتوانی سازمان بورس در مدیریت عرضه‌های شرکت‌های حقوقی از جمله مواردی بود که باعث شد فرصت ناب به‌وجود آمده به‌تدریج از دست رود و وضعیت بورس از زمان قبل از ورود این نقدینگی هم به مراتب نامناسب تر شود. به گونه‌ای که در دو ماه شهریور و مهر همواره شاهد خروج پول از بازار هستیم که مقصد نامعلومی پیدا کرده‌اند.

در دو ماه اخیر که بورس سپر نزولی گرفته و نقدینگی مردمی همواره در حال خارج شدن است. فعالان بازار و مسئولان بورس برای تغییر وضعیت اقدامات زیادی انجام داده‌اند که در نهایت هیچ کدام تاکنون نتوانسته راهگشا باشد. الزام استفاده از بازارگردان، انتشار اختیار فروش تبعی با ضمانت کف سود و خرید سهام خزانه در برخی سهام بزرگ، افزایش درصد خرید اعتباری و درصد سهام صندوق‌های با درآمد ثابت از جمله اقداماتی بوده که به امید تغییر وضعیت بورس انجام شد.

در حالی مهم‌ترین دغدغه سازمان بورس به عنوان متولی اصلی بازار دریافت یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی برای ایفای نقش حمایتی در بورس است. شواهد و قرائن نشان می‌دهد با وجود فضای منفی حاکم بر بازار این مبلغ نیز نمی‌تواند ضامن برگشت تعادل به بازار باشد و این بازار نیاز به یک تغییر بنیادین در قوانین و مقررات حاکم دارد.

تجربه بازارهای جهانی

با ظهور ویروس کرونا و افزایش فضای ترس و نگرانی از آینده اقتصاد، بسیاری از بورس‌های دنیا با کاهش شدید و ناگهانی روبه‌رو بودند. این درحالی بود که بورس ایران روزهای خوبی را سپری می‌کرد و نقدینگی جدید زیادی در صف‌های خرید انتظار خرید سهام می‌کشید. در همین حال مرور اتفاقات آن دوره نشان می‌دهد بسیاری از سهام پس از ریزش شدید چند روزه به تعادل رسیده و درحال‌حاضر بعضاً قله‌های جدید قیمتی را فتح می‌کنند.

در بسیاری از این کشورها از جمله ژاپن سازوکاری وجود دارد که طبق شرایط و الزامات خاص، دامنه نوسان در طول جلسه معاملاتی شناور است بنابراین می‌توان همچنان حد نوسان روزانه را اعمال کرد اما از قفل شدن بازار در یک دامنه نوسان بسته جلوگیری کرد. همچنین در بیشتر بازارهای مالی دنیا دامنه نوسان وجود ندارد و ابزار circuit breaker‌ها یا مدارشکن‌ها متداول هستند که بازارها را در شرایط بحرانی به‌صورت خودکار متوقف می‌کنند. میزان زمان توقف بازار و معیار فعال ‌شدن آن قابل تنظیم است. به عنوان مثال در بازار سهام امریکا معیار فعال شدن این ساز و کار بر اساس درصد ریزش شاخص تعیین می‌شود.

حال چه شده است که بورس ایران پس از دو ماه کاهش هنوز در ترس و نگرانی به سر می‌برد و به تعادل نرسیده است؟ چرا هیچ یک از مسئولان و اهالی بازار اشاره‌ای به تفاوت اصلی بورس ایران با بورس‌های دنیا ندارند و راهکار برون رفت از این شرایط را در تزریق نقدینگی یا بخشنامه‌های تکلیفی جست‌وجو می‌کنند؟

دامنه نوسان یا رانت هیجان

بسیاری از کارشناسان مهم‌ترین آفت بورس ایران را خرید و فروش هیجانی و بدون تحلیل می‌دانند که این مورد نتیجه اعمال دامنه نوسان است. دامنه نوسان اجازه تخلیه هیجان و تحلیل وضعیت سهم را به اهالی بازار نمی‌دهد و تصمیم گیری در مورد ارزندگی سهم را به وجود صف خرید یا فروش موکول می‌کند.

این صف نشینی‌ها ساز و کار عرضه و تقاضا را مختل کرده و اجازه رسیدن به یک قیمت واقعی را نمی‌دهد. تحلیل در بین اهالی بازار زمانی مورد توجه قرار خواهد گرفت که بتوان با اتکا با آن یک سرمایه‌گذاری سودمند و مطمئن انجام داد حال آنکه با ایجاد سازوکار دامنه نوسان، حجم مبنا و امثال اینها بسیاری سرمایه‌گذاران به‌خصوص سرمایه‌گذاران تازه وارد نیاز به این ابزار را احساس نمی‌کنند.

به عبارت دیگر با وجود کف و سقف قیمتی، سرمایه‌گذار برای فروش یا خرید یک دارایی بدون درنگ و تحلیل قیمت‌های دامنه نوسان را انتخاب می‌کند و به اصطلاح اقدام به خرید فروش سرخط می‌کند. رانت خرید و فروش سرخط یکی دیگر از عوامل بروز هیجانات در معاملات بازار سرمایه است که در نتیجه وجود دامنه نوسان ایجاد شده است.

الزام وجود بازارگردان هر چند اقدامی لازم و در جهت تعادل بخشی به بازار است ولی باید توجه داشت این مهم به تنهایی نمی‌تواند وضعیت بازار را بهبود بخشد و برای ثمر بخش بودن بازارگردانی و بازارسازی باید تغییراتی در قوانین و مقررات بازار و به ویژه دامنه نوسان اعمال شود. چرا که با توجه به هیجان خرید و فروشی که روی کف و سقف قیمتی روزانه وجود دارد بازارگردان در بهترین شرایط بتواند صف فروش را جمع کند (یا صف خرید عرضه کند) و نمی‌تواند هیجان را به سمت تعادل و نقدشوندگی هدایت کند. این باعث می‌شود در شرایط نزولی با کمبود منابع (و زیان) روبه‌رو شود و در شرایط صعودی با اتمام موجودی سهام، بازارگردانی رها شود.

با این حال دغدغه موافقان دامنه نوسان هم دغدغه درستی است، باز شدن دامنه نوسان هیجان زیادی را وارد معاملات می‌کند و جذابیت سفته بازی را بالا خواهد برد. ولی باید توجه کرد این هیجانات مقطعی خواهد بود و به مرور زمان بازار خود را با آن سازگار خواهد کرد و باعث افزایش سطح دانش اهالی بازار سرمایه خواهد شد. همچنین تغییرات در دامنه نوسان به‌صورت تدریجی و با در نظر گرفتن شرایط بازارگردانی مناسب و امتیاز شفافیت برای شرکت‌ها اعمال شود.

در سال‌های گذشته بنا بود تابلویی به نام تابلو برتر تشکیل شود و شرکت‌های برتر بازار از نظر سودآوری، شفافیت اطلاعاتی، بازارگردانی و نحوه انجام معاملات با توجه به امتیاز کسب شده در این بازار و با دامنه نوسان ۱۰ درصد درج شوند. به نظر می‌رسد امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت تشکیل بازار برتر احساس می‌شود. با توجه به همبستگی زیادی که بین شرکت‌های کوچک و بزرگ بازار وجود دارد و تاثیر‌پذیری شاخص کل (کلیت بازار) نسبت به سهام بزرگ، به نظر می‌رسد با این اقدام بخش قابل توجهی از هیجان بازار کنترل شده و بازار به شرایط تعادل باز خواهد گشت.

نباید بازار را به چشم بازار سال‌های گذشته دید چرا که بسیار بزرگتر و پر حجم تر شده و رویکرد کنترل بازار به مانند گذشته قابل پیاده‌سازی نیست باید به سمت آموزش بازار سرمایه با حفظ ریسک‌های آن حرکت کرد و سازمان بورس بازار را به سمت نقدشوندگی بیشتر هدایت کند.