احتمال بازگشت سریع و بدون مذاکره امریکا به برجام

رحمان قهرمان‌پور با اشاره به موضوع بازگشت امریکا به برجام پس از انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری امریکا که وعده این بازگشت را از قبل داده است، گفت: یک سوال اساسی وجود دارد که ابتدا باید به آن پاسخ داد، اینکه ایران و امریکا قرار است در چهار سال آینده مسئله اصلی‌شان بازگشت به برجام باشد یا این کار مقدمه گام یا گام‌های دیگر است؟ و به نظر محتمل‌ترین گام بعدی بعد از بازگشت به برجام و اجرایی شدن این توافق، مذاکره درباره مسائل مختلف منطقه‌ای می‌تواند باشد و اگر پاسخ ما این باشد که امکان فراتر رفتن از برجام در روابط دو کشور در چهار سال آینده وجود ندارد، پس ایران و امریکا حداقل طی یکی دو سال آینده مشغول برجام خواهند بود.

وی ادامه داد: معتقدم دو نیرو باعث می‌شود که دولت بایدن دنبال عبور سریع از برجام و پرداختن به مسائل دیگر منطقه‌ای شود. مهار چین مهم‌ترین مسئله در فوریت برای بایدن است و این کار جز با تجمیع همه امکانات امریکا امکان‌پذیر نیست و تجمیع یعنی امریکا باید حضور خود را در خیلی از مناطق دنیا از جمله خاورمیانه کاهش دهد، اما خاورمیانه به دلیل مشکلات امنیتی و تاریخی که دارد مانع از آن خواهد شد که احتمالا امریکا بتواند سریع از آن خارج شود. خاورمیانه در قیاس با مناطق دیگر چالش بیش‌تری دارد. علاوه بر این امریکا در خاورمیانه یک تعهد امنیتی و رابطه ویژه سیاسی با اسرائیل دارد که در سایر مناطق دنیا چنین رابطه ویژه‌ای را جز با انگلیس ندارد و می‌دانیم که حتی این دو با هم تفاوت زیادی دارند. بنابراین امریکا ناگزیر است که برای اجرای عملی و موفق سیاست مهار چین و جلوگیری از عبور چین از امریکا در سال‌های آینده نیروی خود را تجمیع کند.

این کارشناس مسائل بین‌الملل اظهار کرد: دومین مسئله‌ای که موجب می‌شود، مدیریت منطقه برای امریکا در اولویت باشد، این است که در امریکا یک جریان قدرتمندی در حال شکل‌گیری است که معتقد است نباید امریکا هزینه حفظ نظم لیبرال در خارج از این کشور را بپردازد و این جریان ربطی چندان به حزب دموکرات و جمهوری خواه ندارد بلکه یک جریان فراجناحی است و هر روز که جلوتر می‌رویم این جریان گسترش بیشتری هم پیدا می‌کند، از این رو معتقدم این مسائل باعث می‌شود که دولت بایدن تلاش کند مسئله برجام را در مدت زمان کوتاه جمع کند و در دولت آینده ایران به دنبال مذاکره درباره مسائل منطقه باشد و هدفش از این کار هم زمینه‌چینی برای خروج تدریجی امن و بدون بحران از منطقه است.

قهرمان‌پور گفت: امریکا به دنبال این است که در خاورمیانه پساامریکایی دوباره مجبور به دخالت گسترده در خاورمیانه نشود. مسئله اسرائیل و جنگ فراگیر بین چند کشور در منطقه و اینکه جز دخالت امریکا برای پایان دادن به آن جنگ، چاره دیگری وجود نداشته باشد، مورد توجه آنهاست. امریکا در نقشه بزرگی که برای آینده دارد به ایران نگاه می‌کند. دولت ایران از نگاه آنها این توانایی را دارد که خروج امریکا از خاورمیانه را با تاخیر زیادی رو به رو کند و اگر امریکا نتواند در زمان خودش خروج خود از خاورمیانه را تسهیل کند، سیاست مهار چین تضعیف می‌شود. از این رو اگر امریکای بایدن به این سمت برود که سریع از برجام عبور کند، بازگشت به برجام دشوار نیست و ممکن است بخش زیادی از خواسته‌های ایران را هم بپذیرد و البته در این موضوع خواست ایران هم مهم است. اگر امریکا به این باور برسد که ایران می‌خواهد در برجام متوقف شود و درباره مسائل دیگر مذاکره نکند، ممکن است بازه بازگشت به برجام طولانی شود و چانه‌زنی و پیش شرط‌ها و مطالبات جای خود را به اجرای توافق دهند.

وی تصریح کرد که اگر امریکا بخواهد سریع از برجام عبور کند، این احتمال وجود دارد که حتی بدون مذاکره به برجام بازگردد. اگر این کار را کند یعنی امریکا می‌خواهد گام دوم زودتر آغاز شود، اما اگر بازگشت به برجام در سطوح مختلف سیاسی و کارشناسی و وزیران خارجه باقی بماند احتمالا تمام وقت دو کشور برای سال‌های آینده صرف مسئله برجام خواهد شد.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه اگر بخواهیم احتمال تمایل امریکا به ورود به مذاکرات منطقه‌ای را جدی بگیریم، این سوال مطرح می‌شود که آیا اروپا، چین و روسیه هم با نیت، سیاست و خواست امریکا درباره مذاکرات منطقه‌ای موافق هستند یا نه؟ و اینکه این مذاکرات فرضی میان امریکا با ایران در چارچوب ۱+۵ برگزار می‌شود یا دو جانبه ایران و امریکا یا سه جانبه ایران امریکا و اروپا؟ گفت: به نظرم این سوال مهمی است هر چند زودهنگام است، چون هنوز فرآیندهایی که به شکل‌گیری گروه ۱+۵ در موضوع هسته‌ای منجر شد در مورد مسائل منطقه‌ای شکل نگرفته است. البته تضاد منافع روسیه و چین با امریکا و اروپا در مورد خاورمیانه حتما بیشتر از تضاد آنها در بحث هسته‌ای ایران است.

قهرمان‌پور اظهار کرد: پنج قدرت هسته‌ای منافع مشترکی دارند که هیچ کشوری جز خودشان نباید قدرت هسته‌ای باشد و از تعداد قدرت‌های هسته‌ای تا حد ممکن باید کاسته شود اما این پنج کشور درباره آینده خاورمیانه اشتراک نظر حداقلی هم ندارند. تنها چیزی که برای هر پنج عضو مهم است، اینکه جنگ طولانی مدت در منطقه ایجاد نشود، هر چند که برخی تحلیل‌گران معتقدند در این مورد هم منافع واحدی نیست، مثلا روسیه خیلی هم بدش نمی‌آید بحران در منطقه ایجاد شود و امریکا درگیر این بحران شود.

وی در ادامه درباره نقش ایران در این روند خاطرنشان کرد: در صحنه این بازی شطرنج، تصمیم‌های ایران و نقشه راه آن، یکی از خانه‌های مهم این صفحه شطرنج است. اگر ایران دنبال این باشد که مسئله برجام را سریع حل کند و به سراغ گام‌های بعدی برود در آن صورت شاهد تغییراتی در این بازی خواهیم بود.