اعضای داعش خراسان چه کسانی هستند؟

بمب گذاری‌های وحشتناک روزهای پایانی ماه اوت در کابل که نزدیک به ۲۰۰ کشته (از جمله ۱۲ نیروی دریایی امریکا) برجا گذاشت، یک تهدید واقعی برای کنترل جدید طالبان بر این افغانستان قلمداد می‌شود. این انفجار، جدیدترین نمونه از حملات تروریستی وحشیانه دولت اسلامی استان خراسان (ISKP)، نسخه محلی داعش، بوده است. قدرت گرفتن داعش خراسان می‌تواند برای طالبان افغانستان هم تهدید باشد و هم فرصت.

تهدید در این است که داعش خراسان توانایی جلب فراری‌های طالبان و جنگجویان خارجی را دارد و می‌تواند بی‌ثباتی را به حدی برساند که امید سرکردگان عمل گرای طالبان برای توسعه اقتصادی را از بین ببرد. فرصت هم در این واقعیت نهفته است که همه دولت‌ها در منطقه افغانستان و همچنین ایالات متحده و اروپا از داعش خراسان هراس دارند و این، به معنای فرصت طالبان برای جلب حمایت همه این کشورها در مبارزه علیه داعش خراسان است.

داعش خراسان در سال‌های ۱۵-۲۰۱۴ در افغانستان و مناطق مرزی پاکستان ظاهر شد. این گروه توسط اعراب اعزامی از خاورمیانه (که پس از شکست داعش در عراق و سوریه به افغانستان نقل مکان کردند) و همچنین شخصیت‌ها و گروه‌های محلی که از عنوان داعش برای مشهوری و جلب وفاداری بین‌المللی استفاده می‌کنند، تاسیس و به صورت نیرویی افراطی تر از طالبان اصلی ظاهر شد و حملات وحشیانه علیه اهدافی را آغاز کرد که رهبران طالبان در سال‌های اخیر در یک تصمیم سیاسی از انجام آنها حذر می‌کردند. از جمله این اهداف، مدارس، کلینیک‌ها و بازارهایی هستند که با شیعیان ارتباط دارند. طالبان این حملات را به شدت محکوم کرده، اما برخی تحلیلگران در براعت طالبان از حملات شک دارند. داعش خراسان در اتحاد با گروه‌های تروریستی پاکستانی همچنین چندین حمله تروریستی بزرگ در داخل پاکستان انجام داده است. داعش خراسان بارها برای دستیابی به قدرت محلی با طالبان درگیر شده است. در سال ۲۰۱۷ در استان ننگرهار در مرز پاکستان عملیاتی علیه داعش خراسان با همکاری ارتش ملی افغانستان و نیروی هوایی ایالات متحده انجام شد.

تفاوت اصلی بین طالبان افغانستان و داعش خراسان در ریشه‌های ملی بسیار متفاوت آنهاست. طالبان با گروه‌های جهادگرای افراطی بین‌المللی از جمله القاعده ارتباط دارد، اما رهبری و اکثریت قریب به اتفاق نیروهای آن را افغان‌ها و عمدتا پشتون‌های افغان تشکیل می‌دهند و احساسات قوی ملی گرایانه دارند و خود را وارثان مشروع تاریخ دولت‌سازی پشتون در افغانستان می‌دانند.

در مقابل، داعش خراسان در سال‌های ۱۵-۲۰۱۴ در میان شورشی‌های پشتون پاکستانی علیه پاکستان شکل گرفت که در میان پشتون‌های شرق افغانستان پناهنده شده بودند. حافظ سعید خان، نخستین امیر داعش خراسان (که در حمله هوایی ایالات متحده در سال ۲۰۱۶ کشته شد)، از سرکردگان طالبان پاکستان بود. یکی از دلایل تلخی روابط داعش خراسان با طالبان افغانستان این بود که طالبان از حمایت از برادران پاکستانی خود در شورش خودداری کردند. برخی دیگر از اعضای داعش خراسان هم اسلام گرایان جهادگرای شکست خورده در اتحاد جماهیر شوروی هستند که در نسل گذشته به افغانستان پناهنده شده‌اند از جمله ازبک‌های مرتبط با جنبش اسلامی ازبکستان و چچن ها، داغستانی‌ها و دیگران از شورش‌های قفقاز شمالی علیه روسیه. شمار معینی از مبارزان اویغور مخالف چین از سینکیانگ هم به این گروه پیوسته‌اند. شماری از اعضای عرب القاعده در افغانستان و مناطق مرزی پاکستان نیز در میان نیروهای داعش خراسان هستند.

طالبان در یک دهه گذشته بارها اعلام کرده یک نیروی جهادی بین‌المللی نیست و از جهاد بین‌المللی حمایت نمی‌کند؛ از این رو، آن دسته از جهادگرایان حامی مبارزه بین‌المللی طبیعتا به داعش خراسان متمایل شدند. در حقیقت، جدای از عناصر خارجی داعش خراسان، شماری از مهاجران افغان از طالبان نیز در این گروه هستند که انگیزه‌های متفاوتی برای ترک طالبان داشته‌اند. برخی از فرماندهان و جنگجویان محلی از نظر ایدئولوژیک افراطی به شمار می‌روند و از مذاکرات رهبری طالبان با امریکایی ها، روس‌ها و ایرانی‌ها و کنار گذاشتن جهاد بین‌المللی خشمگین هستند. برخی دیگر هم با فرماندهان طالبان در نزاع‌های محلی درگیر شده‌اند.

خطر برای طالبان در این واقعیت نهفته است که همه این انگیزه‌ها برای پیوستن به داعش خراسان احتمالا با کنترل طالبان بر جکومت تشدید خواهد شد. اگر رهبری طالبان به وعده‌های خود درباره حفظ امنیت اعضای دولت قبلی، احترام به حقوق زنان و حق ادامه تحصیل آنها، حفظ حقوق اقلیت‌ها و موارد مشابه عمل کنند، ایدئولوگ‌های افراط گرای سنی به شدت خشمگین خواهند شد. بسیاری از فرماندهان محلی هم احتمالا از عدم دریافت پست‌های دولتی مورد انتظار خود سرخورده می‌شوند. و اگر طالبان به وعده مبارزه با قاچاق هروئین عمل کنند، آندسته از فرماندهان و پیروان که از این تجارت سود می‌برند، خشمگین خواهند شد.

در حالی که داعش خراسان با حملات تروریستی در جهت بی‌ثباتی افغانستان، جلوگیری از رشد اقتصادی، سقوط حکومت طالبان و تبدیل افغانستان به پایگاه جهاد بین‌المللی تلاش می‌کند، طالبان می‌تواند از همه این مسائل برای درخواست برای کمک‌های بین‌المللی به ویژه از چین، روسیه و غرب و در راستای تقویت دولت خود در برابر داعش خراسان استفاده کند.