تفاهم تهران و ریاض؛ از شایعه تا واقعیت

الکاظمی تاکید کرد: ما به دلیل اینکه روابط خوبی با دو کشور و طرف‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی داریم، توانستیم که فضای گفت‌‌‌وگوهای مثبتی در خاک عراق ایجاد کنیم که بسیاری از آنها اعلام نشده است. الکاظمی در ادامه تاکید کرد: برادرانمان در عربستان و جمهوری اسلامی در پرونده مذاکرات با مسوولیت بالا و بر اساس نیازهای کنونی منطقه تعامل می‌کنند و ما مطمئن هستیم که ان‌شاءالله تفاهم نزدیک است و گشایش واقعی و گسترده‌ای در روابط تمام کشورهای منطقه به وجود خواهد آمد. نخست‌وزیر عراق همچنین گفت، این باور به وجود آمده است که نگاه‌ها به منطقه باید به صورت منافع متقابل باشد و برای ایجاد اقتصاد خوب و رسیدن به پیشرفت‌های جهانی ابتدا باید مشکلات و بحران‌های منطقه حل شود.

«برهم صالح» رئیس‌‌‌جمهور عراق برای اولین بار در ماه مه سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که عراق میزبان گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوهای ایران و عربستان بوده و تاکنون چهار دور از این مذاکرات بین ایران و عربستان به میزبانی بغداد برگزار شده است. «قاسم الاعرجی»، مشاور امنیت ملی عراق هم ابراز امیدواری کرده بود که دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان در بغداد به بازگشایی سفارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ایران و عربستان منجر خواهد شد. وی در پاسخ به سوالی درباره پرونده‌‌‌هایی که دو طرف بررسی کردند، افزود اکثر پرونده‌‌‌های منطقه علاوه بر پرونده روابط دوجانبه و امنیت منطقه و کشورهای عضو شورای همکاری مورد بررسی قرار گرفت.

فواد حسین، وزیر خارجه عراق نیز اخیرا در گفت‌‌‌وگو با شبکه الجزیره گفت که دیدار اخیر ایران و عربستان در بغداد در سطح امنیتی و با حضور مقامات بلندپایه برگزار شد. وی گفت: دو طرف سعودی و ایرانی بر سر یک یادداشت تفاهم ۱۰‌بندی به توافق رسیدند. آنها توافق کردند که دور بعدی مذاکرات در سطح دیپلماتیک برگزار شود. در این مذاکرات به موضوع تداوم آتش‌بس در یمن پرداخته شد.

فواد حسین پیش از این نیز گفته بود: دور پنجم مذاکرات میان ریاض و تهران در بغداد در فضای مثبتی برگزار شد. بغداد میزبان دور ششم مذاکرات ایرانی- سعودی نیز خواهد بود. وی همچنین تاکید کرده بود که عراق تمام تلاش‌های خود را به کار خواهد گرفت تا فرصت مناسب برای ایجاد تفاهم میان ایران و عربستان را فراهم کند.

«فؤاد حسین» وزیر خارجه عراق در سفر ۲۴ فروردین خود به تهران در نشستی خبری در پاسخ به سوالی درباره دور پنجم گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگوهای ایران و عربستان تاکید کرد: این گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگوها ادامه داشته و برای مدتی متوقف شد. امیدواریم دور بعدی این گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگوها بین ایران و عربستان برگزار شود. مشخص است که گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگو تا الان در چارچوب مشارکت دستگاه امنیتی دو طرف بوده است و از سمت ایران نمایندگانی از وزارت خارجه بوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند ولی چارچوب گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگوها بین دستگاه‌های امنیتی بوده است. برخی مسائل وجود دارد که باید مطرح شود. امیدوارم به‌‌‌زودی نشست بعدی برگزار شود.

پیش‌تر یک منبع عراقی اعلام کرده بود که در نشست دو هیات امنیتی ایران و عربستان در بغداد مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق و معاون مشاور امنیت ملی ایران و رئیس سرویس اطلاعات عربستان حضور داشتند. وی گفت: دو طرف در این نشست توافق کردند که به نشست‌های امنیتی پایان دهند و به مذاکرات دیپلماتیک منتقل شوند. انتظار می‌رود دور ششم مذاکرات نیز در خاک عراق برگزار شود. فضای نشست مثبت بود و دو طرف در خصوص برخی نقاط برای ایجاد فضای آرام میان تهران و ریاض به توافق رسیدند. نشست ایرانی -سعودی چند ساعات به طول انجامید و هیات ایرانی زیارت مذهبی نیز داشت اما هیات سعودی دیرتر از آنها بغداد را ترک کرد.

وبگاه «روسیا الیوم» نیز به نقل از یک منبع آگاه عراقی نوشت که «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق، معاون مشاور امنیت ملی ایران و رئیس دستگاه اطلاعات عربستان سعودی در دور پنجم این مذاکرات که چند ساعت طول کشید، حضور داشتند و تهران و ریاض درباره پایان مذاکرات امنیتی و انتقال به مذاکرات دیپلماتیک توافق کردند. این منبع که خواست نامش فاش نشود، افزود انتظار می‌رود دور ششم دیدار بین دو طرف ایرانی و سعودی در عراق برگزار شود و نشست اخیر نیز مثبت بود و درباره مجموعه‌‌‌ای از موارد مربوط به آرام‌‌‌سازی بین تهران و ریاض توافق شد.

سفیر ایران در بغداد نیز روز جمعه ۹ اردیبهشت درباره آخرین وضعیت گفت‌‌‌وگوهای ایران و عربستان گفت: در دور پنجم گفت‌‌‌وگوهای ایران و عربستان که پنج‌شنبه یکم اردیبهشت بین هیات‌‌‌های دو طرف برگزار شد نقشه راهی برای آینده مورد بحث و توافق قرار گرفت. هر دو طرف پیشنهادهایی داشتند که بعد از جلسه پنج‌شنبه در این باره توافقی حاصل و تبدیل به نقشه راهی برای آینده شد. ایرج مسجدی درباره این سوال که آیا سفارتخانه دو کشور بازگشایی خواهد شد یا نه، گفت: روند مذاکرات آینده تعیین خواهد کرد که موضوع بازگشایی سفارتخانه‌‌‌ها محقق شود یا خیر و این، بستگی به مذاکرات بعدی دارد.

مسجدی تاکید کرد: در دور اخیر مذاکرات، مهم این بود که طرفین برای آینده، چارچوبی توافقی داشته باشند که به نتیجه رسید و این خود ملاک مثبتی است که راه آینده را برای هر دو طرف روشن می‌کند. مسجدی به کلیت توافق ایران و عربستان اشاره کرد و گفت یکی از این توافق‌‌‌ها بر سر «اعتماد‌‌‌سازی‌‌‌ها» است. او افزود: دوم، «اقدامات و همکاری‌‌‌های دوجانبه» مثل موضوعات حج و بحث سفارتخانه‌‌‌های دو طرف و موضوع سوم نیز «بحث‌‌‌های منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی» است.

تاکنون پنج دور مذاکره میان ریاض و تهران برای حل‌‌‌وفصل اختلافات فیمابین و کاهش تنش در روابط دوجانبه برگزار شده است که آخرین آن، به اعلام رسانه‌‌‌ها، در روز پنج‌شنبه اول اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ در بغداد بود که به اعلام وزیر خارجه عراق و سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران در فضایی بسیار مثبت برگزار شد.

ایران و عربستان از سال ۲۰۱۶ روابط دیپلماتیکی ندارند. دو کشور پیش از این ۴ دور از گفت‌‌‌وگوها را در بغداد و برای حل اختلافات فیمابین برگزار کرده بودند. این گفت‌‌‌وگوها از فروردین تا شهریور ۱۴۰۰ برگزار شد. پس از پایان دور چهارم مذاکرات دو کشور، روند صدور ویزا برای سه دیپلمات ایرانی برای حضور در دفتر نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی (OIC) در جده عربستان فراهم شد و این سه دیپلمات دی ماه ۱۴۰۰ عازم محل ماموریت شدند. نخستین بار روزنامه «فایننشال‌‌‌‌‌‌‌‌‌تایمز» گزارش داد که مقامات ارشد جمهوری اسلامی و عربستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌سعودی، ۶ سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴، ۹ آوریل ۲۰۲۱- ۲۰ فروردین‌‌‌‌‌‌‌‌‌۱۴۰۰ در بغداد مذاکرات «مستقیم» انجام داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.