پیش بینی مهم از آینده تجارت ایران و افغانستان

افغانستان پس از تصرف طالبان رویه خود را در بخش‌های مختلف خصوصا تجارت تغییر داد. حتی سه مرز زمینی ایران و افغانستان برای مدتی بسته بود و دوباره بازگشایی شد. ایران یکی از صادرکننده‌های اصلی کالا به افغانستان است و آمار‌های تجارت خارجی ایران نشان می‌دهد از ۳۴ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران به دیگر کشور‌ها در سال گذشته بیش از ۲/۳ میلیارد دلار آن به افغانستان بوده است. نکته نگران‌کننده ماجرا آنجاست که طبق آمار در سال ۲۰۱۹ ایران سهم ۱۸ درصدی را در بازار افغانستان به خود اختصاص داده بود و مهم‌ترین کشور تامین‌کننده کالای افغانستان بود، اما در سال ۲۰۲۰ حجم تجارت ایران به افغانستان ۱۷ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که کشور‌های چین، ترکیه، پاکستان، روسیه، هند و امارات متحده عربی به دنبال افزایش سهم تجاری خود در افغانستان هستند. اخیرا نیز اخباری منتشر شده که صادرات فولاد ایران به عراق متوقف شده و مشخص نیست چه زمانی باز می‌شود.

طبق برآورد‌های انجام‌شده، ایران سالانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تن فولاد به افغانستان صادر می‌کرد، اما اکنون به دلیل شرایط سیاسی و مشکلات لجستیکی از این کار خودداری کرده است. به بیان بهتر، ایران ۲۵ درصد کل نیاز افغانستان به فولاد را تأمین می‌کند. بخش قابل‌توجهی از فولاد صادراتی به افغانستان توسط شرکت فولاد اصفهان و خراسان تولید می‌شود. ایران همچنین با افغانستان قرارداد فروش ریل آهن نیز دارد. ترکیه، پاکستان و چین ازجمله دیگر تأمین‌کنندگان فولاد افغانستان هستند. در گزارشی اعلام شده صادرات به افغانستان که یکی از بازار‌های هدف به شمار می‌رود حدود یک ماه است متوقف شده و درحال‌حاضر هیچ صادراتی انجام نمی‌شود. گفته می‌شود ایران، صادرات سوخت به افغانستان را از سر گرفته، اما هنوز در شرایط کنونی ازسرگیری صادرات فولاد در اولویت نیست. صنایع غذایی و مصالح ساختمانی، چدن، آهن، فولاد، شیشه، مواد پلاستیکی، فرآورده‌های سبزیجات و میوه، غلات، میله‌های آهنی، شیرینی، سیب، سیب‌زمینی، رب گوجه‌فرنگی و کفپوش بیشترین صادرات به ایران به افغانستان را تشکیل می‌دهند. برخی بر این باورند کاهش صادرات ایران به افغانستان باعث کاهش ارزآوری در کشور خواهد شد، اما به گفته فعالان و تجار ایران که به این کشور صادرات دارند، تجارت با پول ایران انجام می‌شود. اقدامی که می‌تواند برای سایر کشور‌های همسایه ایران نیز به کار گرفته شود که در این صورت تحریم‌ها اثری بر این بازار نخواهند داشت.

برخی کارشناسان بر این باورند در نیمه‌دوم سال، احتمال کاهش حجم تجارت با افغانستان وجود دارد. محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان‌توسعه‌تجارت در این باره اعلام کرده در طول سال‌های گذشته افغانستان همواره یکی از کشور‌های مهم صادراتی ما بعد از عراق بوده است؛ لذا این کشور یکی از بازا‌های هدف صادراتی پرتنوع برای ایران به شمار می‌رود. حالا در این شرایط ایران منتظر موضعگیری سایر کشور‌ها برای برقراری ارتباط با حکومت جدید افغانستان است. در این صورت، ایران پیش از انجام تجارت باید چگونگی نقل و انتقال پول و مبالغ پرداختی را مشخص کند. آن‌طور که مودودی گفته، میزان صادرات به این کشور از سوی ایران سالانه چند میلیارد دلار است که رقم بزرگی است و ادامه روند تجارت ایران به افغانستان نیز بستگی به این دارد که ظرفیت پرداخت هزینه کالا‌های صادراتی وجود داشته‌باشد. با توجه به شرایط فعلی در افغانستان، تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران و تاجران افغانستانی از این کشور خارج شده‌اند یا به‌صورت موقت فعلا فعالیت تجاری انجام نمی‌دهند، لذا ادامه برقراری روابط تجاری ایران و افغانستان به بازگشت سرمایه‌ها و برقراری دوباره روابط تجاری توسط بخش خصوصی بستگی دارد.

احمدرضا فرشچیان، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران درباره اتفاقات اخیر در افغانستان و تاثیر آن بر چشم‌انداز تجارت خارجی ایران و افغانستان گفته در بررسی نوع صادرات به افغانستان باید این مساله را موردتوجه قرار داد که این کشور معمولا کالا‌هایی با کیفیت پایین را هم می‌پذیرد و نکته دیگر آن‌که، به دلیل تحریم‌ها و سایر موانع موجود، افغانستان به محلی برای ترانزیت کالا‌های ایرانی تبدیل شده‌بود و کالا‌های ایرانی از این کشور به مقاصد دیگر ارسال می‌شد. شاید مسائل پیش آمده در مرز‌های افغانستان سبب شود صادرکنندگان تلاش مضاعفی را برای صادرات مستقیم محصولات خود به مقاصد اصلی به کار ببندند. واقعیت این است که تجار ایرانی از این که کالاهایشان ترانزیت می‌شد، رضایت چندانی نداشتند. البته صادرکنندگان به افغانستان، ایرانی نیستند بلکه معمولا این تاجران افغانستانی بودند که کالای مورد نیاز خود را از ایران خریداری می‌کردند که بخشی از آن به مصارف داخلی این کشور رسیده و بخشی هم به آسیای جنوب‌شرقی و حتی اروپا صادر می‌شد.

محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران نیز در مورد بازار افغانستان معتقد است: ناامنی موجب فرار سرمایه می‌شود. شرایط افغانستان حمل و نقل کالا را با ریسک بالا مواجه کرده است و عملا موجب کاهش یا توقف صادرات خواهدشد، اما برای پیش‌بینی آینده زود است. به هر صورت در شرایطی که ایران تحریم است و صادرات به عنوان یکی از محل‌های تامین ارز محسوب می‌شود، حالا یکی از پنج شریک اصلی تجاری ایران در ۲۰سال گذشته با جنگ داخلی مواجه شده‌است و این برای بازرگانان و اقتصاد ایران اصلا خوب نیست.