چرا تجارت با عراق اهمیت دارد؟

مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به منظور دیدار و گفتگو با رئیس جمهور کشورمان، در صدر یک هیات عالی رتبه سیاسی و اقتصادی امروز به تهران سفر می‌کند.

به گفته ایرج مسجدی سفیر کشورمان در عراق، این سفر یک روزه خواهد بود و در آن توسعه روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور بررسی خواهد شد. به همین بهانه در این گزارش، چالش‌ها و فرصت‌های اقتصادی روابط ایران و عراق را بررسی کردیم.

کشور عراق با توجه به قرابت دینی، فرهنگی و مرز‌های طولانی با ایران یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران بوده و در سال‌های اخیر به مهم‌ترین مقصد صادرات غیرنفتی ایران تبدیل شده است. این کشور به دلیل در اختیار داشتن منابع نفتی، موقعیت فوق العاده مهم ترانزیتی، ظرفیت بالای کشاورزی و جذب خیل عظیمی از زوار اهل بیت (ع)، کشور بسیار ثروتمندی محسوب می‌شود.

در سال‌های اخیر مسئولان عراقی با غلبه بر مشکلات داخلی و امنیتی، همت زیادی برای بازسازی کشور خود داشتند. به همین دلیل رقابت شدیدی میان کشور‌های مختلف برای حضور در بازار عراق شکل گرفته است.

ثروت عراق در کنار زیرساخت‌های نامناسب این کشور، فرصتی را برای ایران پدید آورده که از طریق آن می‌تواند تحریم‌های آمریکا را بی اثر کند و شرکت‌ها و صنایع خود را در مقیاس جهانی توسعه دهد؛ بنابراین ضروریست به عراق به عنوان تحریم ناپذیرترین طرف تجاری برای ایران توجه ویژه‌ای شود. همچنین لازم است که در حوزه تجارت خارجی، بیشترین حساسیت مسئولان مربوطه معطوف به حفظ و توسعه تجارت با عراق باشد.

عراق واردکننده بزرگ انواع کالا و خدمات از ابتدایی‌ترین نوع تا کالا و خدمات با فناوری بالا است. مواد غذایی و محصولات کشاورزی بزرگترین بخش از صادرات ایران به عراق است. بازار عراق به دلیل غیرتخصصی بودن، ظرفیت بالایی برای پذیرش کالا‌های صنعتی ایران دارد و فرصت مناسبی را برای رشد آن‌ها فراهم می‌کند.

عراق؛ دومین هدف صادراتی ایران از ابتدای سال

در سه ماهه اول امسال، کشور عراق رتبه دوم در بین کشور‌های هدف صادراتی ما را به خود اختصاص داده و در این مدت، ۹ میلیون و ۶۱۱ هزار تن به ارزش دو میلیارد و ۳۴۳ میلیون دلار کالا از ایران به عراق صادر شده است. سهم بازار عراق در بازه زمانی یاد شده ۲۲ درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران بوده که در مقایسه با سه ماهه ابتدای سال گذشته ۵۸ درصد از نظر ارزشی و از نظر وزنی ۹۲ درصد رشد داشته است.

همچنین، حجم عظیم ریالی که توسط زوار ایران در عراق خرج می‌شود منجر به مقرون به صرفه شدن واردات کالا از ایران به عراق شده است.

روابط گسترده و متنوع با عراق باید در اولویت قرار گیرد

صادق کوشکی کارشناس مسائل بین الملل درباره اهمیت و اهداف سفر مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به ایران، اظهار کرد: رویکرد دولت جدید کشورمان در حوزه سیاست خارجی، اولویت دادن به سیاست منطقه‌ای و روابط با همسایگان است و این یک گزینه عقلانی در راستای تامین امنیت و منافع ملی کشورمان است.

او ادامه داد: در حقیقت عراق کشوری است که ایران بالاترین تراز مثبت تجاری را در طول یک دهه گذشته با این کشور داشته و همین موضوع باعث می‌شود که عراق را در صدر فهرست روابط خودمان در حوزه سیاست خارجی و سیاست منطقه‌ای قرار دهیم.

او افزود: اگر هدف آقای رئیسی در حوزه اقتصاد، ایجاد شغل، افزایش قدرت پول ملی، کاهش فقر و مبارزه با مشکلات معیشتی باشد که هست، بخش عمده‌ای از این اتفاقات در تولید و صادرات کالا و خدمات به بغداد اتفاق می‌افتد، چراکه عراق شریک اول تجاری و اقتصادی ایران در طول ده سال پیش بوده و تراز مثبت تجاری ما با عراق در طول یک دهه پیش حداکثر بوده است. به طور طبیعی اگر بخواهیم بر اساس عدد، رقم و دیدگاه علمی جلو برویم، بدون تردید اولویت اول ما باید رابطه گسترده و متنوع با عراق باشد.

کارشکنی های آمریکا میان روابط ایران و عراق، قابل خنثی شدن است

در میان تمام فرصت‌های روابط ایران و عراق، کارشکنی‌های زیادی در این بین نیز صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، اقدامات آمریکا در تضعیف روابط اقتصادی ایران و عراق را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد.

دسته اول، ایجاد اختلال در جریان نقل و انتقال دلار میان ایران و عراق است؛ خوشبختانه آمریکا تنها بر جریان دلار حاکم است و امکان نقل و انتقال سایر ارز‌ها مانند دینار وجود دارد. دسته دوم، پیشنهاد سرمایه گذاری و تاسیس زیرساخت‌های موردنیاز عراق؛ با این حال، خوشبختانه در اینجا دست برتر با ایران است. زیرا به گفته مسئولان و فعالان اقتصادی که از نزدیک با اوضاع عراق آشنا هستند، هیچ کشوری مانند ایران قابلیت تامین نیاز‌ها و زیرساخت‌های عراق را ندارد.

یکی دیگر از فرصت‌های روابط ایران و عراق، سوریه است. به این معنی که کشور ما نقش بسیار مهمی در بهبود آشفتگی‌های داخلی سوریه در حضور داعش داشت. اما اکنون که مرز‌ها باز و وضعیت عادی شده، حضوری از ایران در بازار‌های این کشور دیده نمی‌شود.

چرا برتری نظامی در سوریه، به برتری اقتصادی تبدیل نشد؟

بازار سوریه از این جهت حائز اهمیت است که کارشناسان و نهاد‌های بین‌المللی، بازار سوریه را بالغ بر ۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده‌اند. این در حالی است که در غیاب ایران، کشور‌هایی مانند ترکیه، قطر، امارات و عربستان در حال ورود به این بازار پرسود هستند؛ کشور‌هایی که در زمان بحران، بیشترین حجم ارسال تروریسم و پشتیبانی از تکفیری‌ها در این کشور را داشتند.

در سال گذشته سوریه ۴ میلیارد و ۱۴۰ میلیون دلار واردات رسمی داشته که ترکیه با تامین بیش از ۳۸ درصد آن، در رتبه اول قرار دارد. یعنی صادرات ترکیه به سوریه در سال گذشته نزدیک به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و ۱۳ برابر صادرات ایران بوده است. (صادرات ایران به سوریه در سال گذشته ۱۲۳ میلیون دلار بوده است).

اکنون درگیری‌های نظامی سوریه فروکش کرده و در حال ورود به مرحله بازسازی است. اما اتحاد راهبردی و امنیتی ایران و سوریه وارد فاز اقتصادی نشده، یعنی حضور تجاری کشور ما در سوریه بسیار کمرنگ است. مهم‌ترین عامل عدم شکل گیری تجارت میان ایران و سوریه را می‌توان نبود مسیر حمل و نقل سریع و ارزان به سوریه دانست.

بنابراین، بزرگترین مشکل ما در مورد تجارت با سوریه موضوع حمل و نقل است. کریدور اصلی ایران به سوریه که از طریق عراق است، به صورت عملیاتی بازگشایی نشده و کشور‌های رقیب و حتی متخاصم در حال نفوذ هرچه بیش‌تر و پر کردن جای خالی ایران در بازار این متحد راهبردی هستند.

یعنی اگر مشکلات تردد مرز زمینی ایران و سوریه، با دیپلماسی ایران و عراق حل شود، ما می‌توانیم از مرز زمینی با هزینه و زمان کمتری از رقبا کالاهایمان را به شرق سوریه برسانیم و به بازار سوریه و بازار مدیترانه دست پیدا کنیم.

این مطالبه چندین سال است که از کشور عراق وجود دارد، اما متاسفانه جدی گرفته نمی‌شود. امروز با ورود نخست وزیر عراق به کشور امیدواریم این مشکل که می‌تواند در تجارت خارجی ایران بسیار موثر باشد، مورد توجه قرار گیرد.