اما و اگرهای طرح جامع «پزشک خانواده»

پزشک خانواده طرحی است که بیش از دو دهه از معرفی آن می‌گذرد اما آنطور که باید به مرحله اجرا شدن نرسیده است. موانع متعددی برای‌عدم اجرای درست این طرح بیان می‌شود. وزیر بهداشت در آخرین گفته‌هایش از آمادگی وزارت بهداشت برای اجرای سراسری برنامه پزشک خانواده خبر داد و گفت: مشکل اصلی این برنامه، بودجه و تامین منابع آن است.

شرح دقیق وظایف پزشک خانواده

پزشک خانواده فردی است که به صورت مستقیم با خانواده‌ها در ارتباط است. پزشک خانواده شناخت دقیقی از افراد تحت نظر خود دارند و بر همین اساس آشنایی مبسوطی با تاریخچه بیماری افراد خواهند داشت. اطلاعات دقیق باعث می‌شود زودتر دلیل ناخوشی‌ها روشن شود و فقط در صورت نیاز به خدمات گسترده تر، فرد را به پزشک متخصص یا فوق تخصص ارجاع می‌دهد. این پزشکان وظیفه مراقبت‌های اولیه بهداشتی را بر عهده دارند و پزشک سلامت نگر هستند و همیشه حضور دارند. پزشکان خانواده در واقع یک مشاور امین و مطلع برای مشکلات پزشکی خود دارند. پزشکان خانواده نیز با اهمیت دادن به جمعیت هدف، همیشه در دسترس بوده و حضور مستمردارند.

پزشک خانواده یک پزشک عمومی است که اطلاعات پزشکی جامع درباره علائم خطر و بیماری‌ها را دارد. یکی از وظایف اصلی او ارجاع بیمار به متخصص است. در بسیاری از کشورهایی که این طرح اجرا شده، دیگر کسی توسط پزشک متخصص ویزیت نمی‌شود، حتما پزشک خانواده باید ارجاع بدهد و تشخیص بگذارد که این هم همانطور که مطرح شد مزیت‌های زیادی دارد. هم بار شبکه درمان کم شده و هم در وقت مریض و هزینه‌هایش صرفه جویی می‌شود.

ریسک بالای طرح‌های سلامت

در طرح‌هایی که برای حفظ بهتر سلامت مردم عنوان می‌شود همیشه با ریسک بالایی نسبت به باقی طرح‌ها روبرو هستیم. با این حساب نمی‌توان بدون بررسی موانع و معایب آن، طرح جدیدی را به مرحله اجرا رساند. اجرای طرح پزشک خانواده منجر به افزایش دسترسی مردم روستا به خدمات بهداشتی و درمانی و کاهش آهسته‌تر مهاجرت روستائیان به شهر و بالابردن شاخص‌های بهداشتی با تحت پوشش قرار دادن کامل مردم می‌شود و در کاهش هزینه‌های درمانی، تردد و رفع سرگردانی روستائیان در مراکز درمانی متعدد شهری نیز بسیار اهمیت دارد.

پرونده الکترونیک سلامت در طرح پزشک خانواده

پزشک خانواده و تیم سلامت برای هر فرد پرونده الکترونیک سلامت تشکیل می‌هد. کلیه اقدامات ویزیت پایه، ارجاعات و نتایج خدمات بهداشتی، درمانی و تشخیصی در این پرونده به صورت الکترونیکی ثبت می‌شود. پرونده الکترونیکی سلامت به مجموعه اطلاعات مرتبط با سلامت شهروندان اطلاق می‌گردد که به صورت مداوم در طول زندگی افراد به شکل الکترونیکی ذخیره گردیده و بدون محدودیت زمان یا مکان در دسترس افراد مجاز قرار خواهد گرفت. بدین منظور هر مرکز ارائه خدمات سلامت، مجهز به سیستم اطلاعاتی خواهد بود تا اطلاعات سلامت شهروندان را در کنار خدمات سلامت ارائه شده، به شکل الکترونیکی ذخیره نماید. اطلاعات پرونده سلامت افراد محرمانه بوده و فقط در اختیار افراد مجاز قرار می‌گیرد و هرگونه سوء استفاده از آن ممنوع و پیگرد قانونی دارد.

انتقاد درباره‌عدم امنیت شغلی پزشکان خانواده

به طور کلی امنیت شغلی پزشکان باید بالا برود. به گفته یکی از پزشکان خانواده این همکاران به صورت قراردادی فعالیت می‌کنند، در صورتیکه باید امنیت شغلی آن‌ها تامین شود و به صورت ثابت فعالیت کنند. از مدیران متخصص، کارآمد، بدون سوگیری‌های سیاسی و فامیلی در سطوح معاونت بهداشت، آموزشی، درمان و… وزارت و ادارات کل استفاده شود؛ مخصوصاً در مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت به عنوان کلیدی‌ترین اداره کل برای اجرای صحیح برنامه پزشک خانواده. سرانه هر نفر بیمه شده ابتدای هر سال باید تعیین شود و شورای عالی بیمه سلامت مبلغ آن را تصویب کند نه اینکه از اواسط سال تازه به فکر پزشک خانواده بیفتیم.

معضل مراجعه بیش از حد مردم به پزشکان متخصص

در کشور با مشکل مراجعه بی‌مورد و بیش از نیاز مردم به پزشکان متخصص مواجه هستیم. به طور متوسط مردم حداکثر بین ۱۰ تا ۱۲ درصد موارد بیماری به خدمات تخصصی پزشکی نیاز دارند و مشکل در بقیه موارد با خدمات پزشک عمومی و غربالگری از سوی آن‌ها حل می‌شود اما در کشور ما میزان مراجعه مردم به پزشک متخصص هفت تا هشت برابر نیاز واقعی آن‌هاست. جالب است بدانید نزدیک به ۵۰ درصد مراجعه به پزشکان متخصص در واقع بی‌ربط به تخصص پزشک است و برای حل این مشکل پزشک خانواده می‌تواند بهترین گزینه باشد که ارجاع بیمار به متخصص بر اساس شواهد علمی و تشخیص درست انجام شود.

خدمات اورژانسی توسط پزشک خانواده

در موقعیت‌های اورژانسی پزشک خانواده قادر است در تمام ساعت‌های شبانه روز نظام ارجاع را برای تمام افراد تحت نظر فراهم خواهند کرد. کلیه افرادی که احساس کنند وضعیت اورژانس دارند می‌توانند به پزشک خانواده خود و یا بدون رعایت نظام ارجاع به مراکز اورژانس مراجعه نمایند و این مراکز باید آنان را بپذیرند. لذا مراجعه مستقیم افراد دچار فوریت به واحدهای اورژانس یا بیمارستان‌ها مانعی ندارد. در صورتیکه فرد مراجعه کننده به اورژانس نیازمند خدمات اورژانس نباشد حداقل اقدامات تشخیصی و حداقل اقدامات درمانی برای او انجام شده و به پزشک خانواده خودش هدایت می‌شود.

کلام آخر

در بخش سلامت، مخصوصا طرح هایی که در سراسر جهان امتحان خود را پس داده اند، کشور ما نیز باید با درایت و زمانبندی درست به این استاندارد جهانی برسند. دور شدن از فضای سنتی و کم سرعت گذشته و رسیدن به ساز و کاری هوشمند و پر سرعت هم از هزینه های اضافی می کاهد و هم معایب طرح های پر زحمت گذشته را ندارد. پزشک خانواده باید در اولویت مسئولین بهداشت و درمان قرار بگیرد. تشخیص به موقع مشکل بیمار، ارجاع درست به پزشک متخصص مرتبط، کاستن از هزینه های رفت و آمد برای خانوار و جلوگیری از مصرف بی رویه دارو از جمله مزایای مهمی است که با اجرایی شدن طرح پزشک خانواده قابل دسترس خواهد بود.