درآمد میلیاردی از این شغل کثیف / افرادی که به جای حقوق سرپناه می خواهند

زباله گردی در تهران و همچنین کلانشهرها، موضوع جدیدی نیست و شاهد آن هستیم که از گذشته تاکنون افرادی وجود دارند که از زباله گردی امرار معاش می‌کنند و درواقع خرج زندگی آنها از فروش زباله‌ها است.

قطعا زمانی که وارد کوچه یا خیابان می‌شوید، شخصی را مشاهده کرده‌اید که تا کمر در مخزن زباله خم شده و مشغول جست و جو در بین زباله‌ها است. لوازمی را که نیاز دارد به سرعت درون گونی که همراش است می‌اندازد و به حرکت خود ادامه می‌دهد.

چنین افرادی زباله‌های پلاستیکی که قابل بازیافت است را جمع‌آوری کرده و به مراکز مربوط و با نرخ اندک می‌فروشند. بعضا مشاهده شده که این افراد، توسط خودروهایی پیاده و و در ساعت مشخص جمع آوری می‌شوند. مکان مشخصی که این افراد زباله گرد بعد از اتمام کار به آن جا برده می‌شوند معلوم نیست.

سرپناه به جای دستمزد

ساعت ۹ شب است و کودکی زباله گرد با لباس‌های سیاه مشغول جست و جو در مخزن زباله‌ها است. قد کوتاهی دارد و برای آنکه پایش به ورودی مخزن برسد مجبور است از لبه آن گرفته و خود را به بالا بکشاند. با دستان کوچک مشغول پیدا کردن لوازمی است که شاید به دردش بخورد. نگاهش به اطراف است. یک لنگه دمپایی رنگ و رو رفته و پاره را از درون مخزن پیدا می‌کند. پایین می‌آید و آن را می‌پوشد. مجدد به بالای مخزن خود را می‌کشاند.

این اشخاص معمولا توضیحی درباره کار و نحوه فعالیت خود نمی‌دهند اما هر طور شده، اندکی اطلاعات از صحبت با او به‌دست آمد. اسمش وحید و از اتباع بیگانه است. مدت کوتاهی است به ایران آمده و برای گذران زندگی مجبور زباله گردی کند. وحید می‌گوید که از طرف شخصی به آنها گفته می‌شود که در طول روز چه فعالیت هایی انجام دهند و چه چیزهایی را جمع آوری کنند. وحید اشاره کرد که پدر ندارد و مادرش هم در کشور خودشان مانده است. این‌جا و در ایران یک برادر دارد و این کار هم برادرش معرفی کرده است که مدتی در ایران زندگی می‌کند.

همین‌طور که صحبت می‌کند به اطراف خیابان نگاه می‌اندازد. وحید می‌گفت درجایی که زندگی می‌کند به غیر از او تعداد دیگری هم از کودکان اتباع وجود دارند که همه باهم در یک اتاق کوچک زندگی می‌کنند. کسی که در اصطلاح به او صاحب کار می‌گوید به جای پرداخت حقوق، جای خواب برایش فراهم می‌کند و یک مبلغ اندک هم به او می‌دهد. مافیای زباله درآمد میلیاردی دارد و سهم این کودکان فقط بردگی و بیگاری است. ماشینی که در انتهای خیابان ایستاد نظر وحید را به خود جلب کرد و او به سرعت به سمت خودرو روانه شد و رفت.

استفاده از کودکان زیر ۱۸ سال مگر طبق قانون جرم محسوب نمی‌شود؟ این افراد که هدایت باند مافیای زباله را بر عهده دارند، چطور از زیر بار این قانون فرار می‌کنند؟ با اینکه طبق قانون هرگونه بهره کشی اقتصادی از کودکان زیر ۱۸ سال ممنوع است اما برای صرفه جویی در هزینه‌ها، برای جمع آوری زباله از کودکان استفاده می‌کنند.

طبق آما درحال‌حاضر حدود ۱۵ هزار زباله گرد در تهران داریم که نیمی از آنها کودکان هستند. این درحالی است که طبق قوانین متعدد و به خصوص قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان هرگونه بهره کشی اقتصادی از کودکان زیر ۱۸ سال ممنوع بوده و مجازات‌های مختلف و بعضا سنگینی در انتظار متخلفان خواهد بود و در قانون دیگری آمده است که هرگونه سوءاستفاده از کودکان زیر ۱۸ سال در بحث اقتصادی مجازات حبس درجه ۶ دارد.

با وجود تمام این مسائل، طرحی در شورای شهر تهران مطرح شد مبنی بر اینکه بر روی مخازن زباله، قفل زده شود تا افرادی به غیر از کارکنان شهرداری، دسترسی به محتویات درون زباله‌ها نداشته باشند اما گویی این طرح هم مانند تعدادی از طرح‌های دیگر که اجرایی نشد، در حد حرف باقی ماند و اجرایی نشد. چرا که اگر اجرایی می‌شد، شاهد چنین وضعیتی در سطح شهر‌ها نبودیم.

اما بحث زباله گردی فقط مربوط به کودکان و اتباع نیست. بعضا افرای را مشاهده می‌کنیم که دارای سن و سال بالایی هستند و تبعه هیچ کشوری نیستند. فقط برای امرار معاش و نبود کار مناسب، مجبور به زباله گردی شده‌اند تا بتوانند لقمه‌ای نان حلال بر سر سفره خانواده خود ببرند.

بسیاری از افراد زباله گرد، درآمد میلیونی دارند و به نوعی می‌توان گفت به این کار اعتیاد پیدا کرده و حاضر نیستند زباله گردی را کنار گذاشته و سرکار دیگری بروند. طبق گزارش‌های رسیده به گسترش نیوز، اگر شخص زباله گردی در طول روز ۱۰۰کیلو زباله جمع آوری کند، ماهی ۱۰ میلیون تومان درآمد خالص خواهد داشت. البته این نکته برای کودکان اتباع کاملا فرق دارد و این کودکان به جای دریافت پول، جای خواب به آنها داده می‌شود.

با این حساب اگر شخص زباله گرد در طول روز ۲۰۰کیلو زباله جمع آوری کند، سرماه مبلغ ۲۰ میلیون تومان درآمد خالص خواهد داشت. چرا شهرداری جلوی این افراد را نمی‌گیرد؟ به راستی چه کسی باید با مافیای زباله مقابله کند؟

برآوردهای جهانی حکایت از درآمدزایی بالای تفکیک زباله در شهرهای پیشرفته دارد که درآمد حاصل از آن برای بهبود کمی و کیفی زندگی شهروندان مورد استفاده قرار می‌گیرد، این در حالی است که سیستم معیوب مدیریت پسماند در برخی کشورها به ویژه ایران باعث شده تا در سایه نبود تصمیم گیری درست طی ادوار گذشته؛ مافیای زباله با به خدمت گرفتن زباله‌گردان در تمام سنین سهم بزرگی از این چرخه معیوب را روانه جیب‌های خود کنند.

زباله در تعاریف جهانی در حوزه مدیریت شهری و حتی مدیریت اقتصادی به عنوان طلای کثیف شناخته می‌شود که با سود حاصل از آن می‌توان موضوعات مهمی همچون نگهداشت شهری و بهبود کمی و کیفی زندگی شهروندان را مدیریت کرد، اما همین طلای کثیف وقتی در کشورهای جهان سوم و خاورمیانه مورد بررسی قرار می‌گیرد، بیشتر به جای یک منبع مهم مالی به یک دردسر اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده و گردانندگان پیدا و ناپیدای آن تحت عنوان مافیا شناخته می‌شوند.

درآمدزایی ۴ میلیارد تومانی کتفی‌ها در سال ۹۷

در سال ۹۷ رسانه‌ها اعلام کردند کتفی‌های زباله گرد که عموما از اتباع افغانستانی هستند روزانه ۴ میلیارد تومان درآمد ایجاد می‌کنند. بر اساس این گزارش آنها با یک گونی ۵ هزار تومانی، روزانه ۱۳۰۰ تن زباله در تهران جمع می‌کنند. هر کیلو زباله با توجه به افزایش نرخ ارز ۳ تا ۴ هزار تومان به فروش می‌رسد و سردسته این گروه‌ها روزانه میلیاردها تومان به جیب می‌زند.

شکل این چرخه اقتصادی به این صورت است که تعدادی آدم‌های سودجو تعدادی کودکان کار را اجیر و در محلات رها می‌کنند تا زباله‌ها را جمع‌آوری کنند و به صورت روزمزدی و کیلوگرمی این زباله‌ها خریداری می‌شود. بیشتر زباله‌گردها و یا کتفی‌ها در شهر تهران اتباع افغان هستند که در حاشیه استان تهران زندگی می‌کنند و توسط عده‌ای سودجو این افراد مدیریت می‌شوند. کودکان زباله‌گرد و یا کتفی‌ها از چند جهت وارد شهر تهران می‌شوند و نمی‌توان گفت در شهر تهران مخزنی وجود داشته باشد و یک کودک کار و زباله‌گرد مسئولیت آن را نداشته باشد.

وضعیت زباله گردی در آسیا و جهان

افراد زباله‌گرد با مشکلات عدیده ای از مسائل بهداشتی گرفته تا برچسپ‌ها و انگ‌های اجتماعی و پیگردهای پلیس و مسئولین شهری روبه رو هستند. تحقیقات نشان می‌­دهد که میزان امید به زندگی زباله‌گردها نسبت به سایر اعضای جامعه بسیار پایین است.

در مکزیکوسیتی، امید به زندگی ۶۹ سال است، این عدد در افراد زباله گرد به ۳۹ سال می‌­رسد. نرخ مرگ و میر کودکان در بین زباله­ گرد‌های مصری یک به سه است. تخمین زده می‌­شود تنها در کلکته هند ۲۰۰۰۰ نفر، در مانیل پایتخت فیلیپین ۱۲۰۰۰ نفر و در مکزیکوسیتی ۱۵۰۰۰ نفر  به این شغل مشغول باشند. بر اساس برآورد‌های بدست آمده از سرشماری سال ۲۰۱۰ در برزیل ۳۸۸ هزار زباله جمع‌­کن زندگی می‌­کنند که ۳۱ % آن‌ها زن، ۶۶ %سیاه پوست و ۹۳% ساکن شهر‌ها هستند.