شلیک توپ کار دست برج آزادی داد!

ساعت ۱۳ و ۷ دقیقه روز شنبه ۳۰ اسفندماه شلیک هشت توپ مشقی در پای برج تاریخی آزادی سر و صدای زیادی به پا کرد. حالا حدود یک هفته از آن ماجرا گذشته است، اما هنوز مسؤولان شهرداری و میراث فرهنگی واکنش و یا توضیحی در برابر انتقادها نداشته‌اند. کارشناسان میراث فرهنگی نیز هنوز برای بررسی خسارت‌های احتمالی از این مجموعه بازدید نکرده‌اند. حتی مشخص نیست برای اجرای این مراسم در حریم بنایی که جزء آثار ملی کشور به شمار می‌آید از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استعلامی گرفته شده باشد!

حمید خاکباز ـ مدیر اجرایی مجموعه برج آزادی می‌گوید: همان‌طور که می‌دانید در لحظه تحویل سال مراسمی در محوطه برج آزادی برگزار و شلیک توپ انجام شد. اما برای اجرای این مراسم هیچ‌گونه هماهنگی با مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی و بنیاد رودکی (متولی برج آزادی) انجام نشده بود و ما اساسا از موضوع بی‌اطلاع بودیم.

بنا بر گفته مسؤولان و راهنمایان برج آزادی، این مجموعه روز ۳۰ اسفندماه ۹۹ تعطیل بوده و هیچ‌کسی داخل بنا حضور نداشته است.

در محوطه و نمای بیرونی برج به سختی می‌توان ردپای تخریب‌های ناشی از ارتعاشات شلیک توپ‌های تحویل سال نو را پیدا کرد. اما در طبقه آخر برج که به بام منتهی می‌شود، ترک‌های تازه‌ای مشاهده شده است. در پی این موضوع تعدادی از خبرنگاران به دعوت و با همراهی مجموعه برج آزادی از این بنا بازدید کردند. این تَرَک‌های تازه که مسؤولان برج و راهنمای مستقر در آن طبقه احتمال می‌دهند به ارتعاشات شلیک توپ‌ها ربط داشته باشد، در حاشیه پنجره‌های ضلع غربی ـ در امتداد محلی که توپ‌ها مستقر شده بودند ـ دیده می‌شود. راهنمای طبقه آخر برج که تازه متوجه این ترک‌ها شده بود، تایید می‌کند که این ترک‌ها جدید هستند و احتمال دارد بر اثر ارتعاشات شلیک توپ‌ها ایجاد شده باشد. این ترک‌ها تقریبا در اطراف سه پنجره میانی به وضوح قابل مشاهده است.

مسؤولان و راهنمایان برج آزادی این ترک‌ها را نتیجه احتمالی ارتعاشات شلیک توپ می‌دانند

سیداحمد محیط طباطبایی، تهران‌شناس، پژوهشگر میراث فرهنگی و رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) که خبرنگاران را در بازدید از برج آزادی همراهی می‌کرد نیز احتمال وارد شدن خسارت حاصل از موج و ارتعاشات شلیک توپ‌ها را به قسمت‌های بالایی برج ـ با توجه به ارتفاع آن ـ قوی‌تر می‌داند.

او توپ دَر کردن را سنتی قدیمی و مختص ایران می‌داند اما معتقد است جای درستی برای زنده کردن آن سنت انتخاب نشده است و تاکید می‌کند که نباید در این مکان (برج آزادی) توپی شلیک شود.

محیط طباطبایی توضیح می‌دهد: توپ در فرهنگ ایرانی معنای متفاوتی دارد. شاید مفهوم آن از زمان جنگ چالداران، که وجود توپخانه‌های عثمانی عامل شکست ایران شد، تغییر کرده باشد؛ به این معنی که اگر در شهرهای اروپایی میدان‌هایی برای ساعت وجود دارد، در ایران میدان‌هایی به عنوان توپخانه وجود داشته است. در واقع توپ کار ساعت را انجام می‌داد. با شلیک توپ زمان افطار و سحر و اتفاقات مهم را خبر می‌دادند. برای این کار میدان توپخانه را درست کرده بودند که روبه‌روی کاخ گلستان بود و در زمان ناصرالدین شاه با گسترش شهر محل آن تغییر کرد، تا زمان پهلوی اول که توپ را به میدان مشق منتقل کردند که حالا جزئی از ساختمان وزارت امور خارجه است.

او ادامه می‌دهد: توپ دَر کردن سنتی قدیمی است، اما این‌که کجا توپ را دَر کنند هم مهم است. توپ وسط میدانی که اطراف آن سازه مهمی مثل برج آزادی است نباید شلیک شود. مثل این می‌ماند که در میدان نقش جهان توپ دَر کنند که کلی بنای باارزش در اطراف آن است. این کار را باید در میدان توپخانه انجام دهند. حالا که قصد زنده کردن این سنت را دارند چه خوب است که در جریان گسترش شهر در ورودی‌های غربی و یا شرقی، محلی را به میدان توپ اختصاص دهند یا حداقل توپ کوچک شلیک کنند، مثل همان توپ مروارید.

مجموعه آزادی هنوز بررسی دقیقی از میزان خسارت واردشده از امواج و ارتعاشات حاصل از شلیک هشت توپ مشقی نداشته است. نظر محیط طباطبایی بر این است که کارشناس میراث فرهنگی باید قبلا بنا را با جزئیات و تخریب‌های قبل دیده باشد تا بتواند تخریب‌های تازه را تشخیص دهد و ارزیابی کند.

برج آزادی که امسال ۵۰ سالگی‌اش را جشن می‌گیرد، روند فرسایشیِ بدون مرمت را سال‌هاست آغاز کرده؛ ریزش کاشی‌های فیروزه‌ای در برخی قسمت‌ها بسیار شدید است، نفوذ رطوبت در بخش‌های زیادی از بنا دیده می‌شود، اگرچه مسؤولان برج آزادی اعتقاد دارند پس از فضاسازی و محوطه‌سازی‌های سال‌های ۹۱ - ۹۰ وضعیت بهتر شده است، اما هنوز نفوذ آب در بخش‌های مختلف بنا به‌ویژه طبقه آخر کاملا مشهود است و آبیاری‌های فضای سبز به داخل بنا همچنان نفوذ می‌کند و نقص‌هایی دیده می‌شود. در بخش‌هایی از پای برج آثار انفجارهایی که احتمالا به چهارشنبه‌سوری اخیر مربوط می‌شود، در کنار ردِ موتورسیکلت قابل مشاهده است. دیوارنویسی به وفور دیده می‌شود، حتی در داخل بنا و راه پله‌ها. حالا ترک‌های جدیدی به همه این‌ها اضافه شده که چهره برج ۵۰ ساله را با عنوان نماد دروازه تهران بیشتر از نیم قرن نشان می‌دهد.