آتـش در کمـین مراتع و جنگـل‌ها

براساس داده‌های مرکز ملی پیش‌بینی محیطی ایالات‌متحده (NCEP)، میانگین دمای کره زمین در این روز به ۱۷.۰۱ درجه سانتیگراد رسید که از رکورد ۱۶.۹۲ درجه سانتیگراد در آگوست ۲۰۱۶ فراتر رفت. دیجیاتو در این‌باره نوشته است: جنوب ایالات‌متحده در هفته‌های اخیر از بحران آب‌وهوایی و گرمای شدید رنج می‌برد.

در بخش‌هایی از چین، موج گرمای پایدار با دمای میانگین بالای ۳۵ درجه سانتیگراد همچنان ادامه دارد. در شمال افریقا از دمای میانگین نزدیک به ۵۰ درجه سانتیگراد و در خاورمیانه هزاران نفر از گرمای سوزان غیرعادی رنج می‌برند. همچنین، گرمای شدید در هند باعث مرگ بیش از ۱۵۰ نفر شده است. چند دهه‌ای می‌شد که دانشمندان هشدارهایی از تبعات خسارت‌بار تغییرات اقلیمی می‌دهند، اما برخلاف انتظار، واکنش دولت‌ها به راهکار مطمئنی نینجامیده و حالا گرم‌ترین دمای تاریخ زمین به‌ثبت رسیده است. به‌گفته کارشناسان، حتی کمترین افزایش گرمایش می‌تواند خطراتی مثل موج‌های گرمایی، آتش‌سوزی جنگل‌ها، خشکسالی و دیگر مشکلات را به بار آورد.

به‌گفته کارشناسان، با افزایش تدریجی دمای جهانی و همزمان با آن، خشکسالی و کمبود بارندگی، انتظار می‌رود دوره‌های گرما شدیدتر و طولانی‌تر شوند. ایران جزو کشورهای آسیب‌پذیر نسبت به تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی است که گرماهای بی‌سابقه آسیب جدی بر منابع‌طبیعی آن وارد می‌آورد. صمت در این گزارش به تبعات گرماهای بی‌سابقه در کشور پرداخته و به راه‌های پیشگیری از مخاطرات ناشی از گرمای شدید در منابع‌طبیعی پرداخته است.

امریکا، متهم ردیف اول

شاید درگیر بودن اقلیم خشک ایران با گرمای طاقت‌فرسا آن هم در آستانه آمدن سه‌ماهه داغ سال، برای کسی تعجب‌آور نباشد؛ به هر حال تابستان است و گرمای سوزانش. اما اخبار مربوط به گرمای شدید در قاره سبز هنوز تازگی دارد. به‌نظر می‌رسد بهترین واژه برای توصیف گرمای این روزهای کشورهای اروپایی، واژه «استثنایی» باشد؛ طوری که پیش‌بینی می‌شود دمای هوای در سرزمین ماتادورها اسپانیا به ۴۶ درجه سانتیگراد هم برسد. در حالی که تغییرات آب‌وهوایی، متهم ردیف اول هجوم گرمای بی‌سابقه شناخته شده است؛ گاردین در تازه‌ترین گزارش خود، امریکا را عامل نخست و اصلی تغییرات اقلیمی در جهان معرفی کرده است. طبق برآوردی که گاردین انجام داده، انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط امریکا حدود ۲ هزار میلیارد دلار خسارت به کشورهای جهان وارد کرده است. امریکا از این نظر در رتبه‌ای بالاتر از کشورهای چین، روسیه، هند و برزیل قرار گرفته و این در حالی است که این ۵ کشور از سال ۹۰ تا به امروز، خسارتی معادل ۶ هزار میلیارد دلار یعنی حدود ۱۱ درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان، به آنها خسارت وارد کرده‌اند. خسارت‌هایی نظیر موج گرمای بی‌سابقه که نقش مستقیم بر نابودی محصولات کشاورزی را به‌دنبال دارد.

گرما و آسیب جدی به پوشش گیاهی

حسین آذرنیوند ـ استاد دانشکده منابع‌طبیعی دانشگاه تهران و مدیر گروه احیای مناطق خشک و کوهستانی: امروز گرمایش جهانی از بطن مقالات بیرون آمده و تبدیل به پدیده‌ای محسوس برای مردم جهان شده است و کمابیش همه جهان آن را در اشکال مختلف اقلیمی از جمله بارش دما احساس می‌کنند و واضح است که منابع‌طبیعی در تیررس نخست آسیب‌های گرمایش زمین است. یکی از مهم‌ترین تاثیرات افزایش دما، خشکی گیاهان است که موجب سخت شدن شرایط فیزیولوژیکی آنها می‌شود.

گیاهان، قربانی نخست گرما

گیاهان، قربانی نخست افزایش دمای ناشی از تغییرات اقلیمی هستند. به‌طورقطع افزایش دما برای گیاهان مشکل‌ساز خواهد بود. در زمان‌هایی که دما و خشکی بالا است، بهره‌برداری از منابع‌طبیعی باید محدودتر و کمتر باشد، چرا که آسیب جدی به پوشش گیاهی می‌رساند. در واقع، از یک سو، دمای بالا و گرما تنش محیطی را برای گیاه افزایش می‌دهد و از سوی دیگر، دسترسی به آب را برای گیاه محدودتر می‌کند، به‌همین دلیل تا حد ممکن باید از بهره‌برداری منابع‌طبیعی صرف‌نظر کرد. برای مثال، چرای حیوانات در زمان‌هایی که دما بالا می‌رود، باید کمتر شود این در حالی است که هیچ برنامه مدون و استانداردی برای چرای حیوانات در کشور وجود ندارد و حیوانات در هر زمانی وارد مراتع می‌شوند. البته گاهی ممکن است به‌دلیل شدت گرما دام وارد مراتع نشود، اما از آنجایی که مراتع در کشور ما آبشخور مناسبی ندارند، دام‌ها معمولا در اطراف منابع آبی رفت‌وآمد می‌کنند. بهره‌برداری حداکثری در اوج گرما موجب تنک‌تر شدن پوشش گیاهی می‌شود و سال به سال شرایط را برای زیست گیاه دشوارتر می‌کند که در نهایت، بحران فرسایش خاک به‌وجود می‌آید. در برخی مکان‌ها به‌نظر می‌رسد، گیاه نابود شده و به‌طورکامل خشک شده است، اما این واکنش دفاعی گیاه در برابر گرمای شدید است. در حقیقت، گیاه ظاهر خود را تغییر می‌دهد تا حداقل تعرق را داشته باشد تا آب کمتری از دست بدهند. اگر شرایط نرمال شود و دما کاهش یابد، گیاه به حالت قبل برمی‌گردد، اما اگر چنین گرمایی ادامه‌دار باشد، گیاه بیش از مدت زمانی نمی‌تواند خارج از آسایش دمایی خود زندگی کند.

گرما در همه‌جا

باتوجه به اینکه سال‌ها روی دما و شرایط دمایی جهان تحقیق و مطالعه شده است، تاکنون گرمای این‌چنینی و کم‌آبی به این شکل مشاهده نشده بود. متاسفانه امروز آثار کمبود آب و افزایش دما در مکان‌هایی که به‌ندرت خشک می‌شدند هم، دیده می‌شود. باتوجه به اینکه بیشتر آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها و مراتع ناشی از فعالیت‌های انسانی است، اما گرمای هوا هم احتمال بروز آتش‌سوزی‌های جنگلی را در کشور افزایش می‌دهد. بنابراین، باید اقدامات پیشگیرانه جدی انجام داد.

تا دیر نشده، کاری کنیم

ایران در سال‌های متوالی با خشکسالی مواجه بوده است و می‌توانیم با بررسی درازمدت آمار و اطلاعات هواشناسی، این امر را پیش‌بینی کنیم که کشور همچنان درگیر خشکسالی خواهد بود. بنابراین، برای جلوگیری از مخاطرات احتمالی باید اقداماتی را به‌سرانجام رساند.

مدیر گروه احیای مناطق خشک و کوهستانی گفت: از آنجایی که معمولا همیشه در بحران‌ها به یاد معضلات جدی می‌افتیم، اما این را باید بدانیم که بحران‌های اقلیمی مواردی نیستند که بعد از وقوع بتوانیم برای حل آن چاره‌اندیشی کنیم؛ چرا که امکانات ما بسیار محدود است و در صورت بروز بحران‌، دست‌کم باید حداقل‌ها را برای پیشگیری از آنها از قبل فراهم کرده باشیم. متاسفانه امکاناتی که در اختیار داریم، با اتفاقات احتمالی برابری نمی‌کند و تا زمان داریم باید نسبت به تجهیز خود اقدام کنیم.

مردم باید از شرایط اقلیمی کشور آگاه باشند

تقریبا نقطه‌ای در کره زمین وجود ندارد که از گرما و آثار گرمایش جهانی در امان باشد، بنابراین در همه جای کشور باید منتظر آثار زیانبار گرمای حداکثری باشیم. بی‌شک هرچقدر مناطق خشک‌تر باشند، احتمال بروز مخاطرات طبیعی ناشی از گرما افزایش پیدا می‌کند. به‌طورقطع فرهنگ‌سازی برای کاهش آثار زیانبار تغییرات اقلیمی می‌تواند نقش جدی در تعدیل مخاطرات داشته باشد. بنابراین، مردم باید بدانند که در چه شرایط اقلیمی زندگی می‌کنند.

روزهای خشک شهرهای پرآب

ابوطالب قزلسفلو ـ مدیر کل سابق منابع‌طبیعی استان گلستان: چند سالی می‌شود که سازمان ملل ۳ چالش محیطی اصلی را برای جامعه جهانی پیش‌بینی کرده بود. این چالش‌ها عبارتند از: تغییر اقلیم، بیابان‌زایی و کمبود آب شیرین که اینها به‌نوعی مترادف و تکمیل‌کننده یکدیگر هستند. از زمان وقوع تغییرات اقلیمی، الگو و میزان بارش‌ها هم تغییر کرد و در برخی مکان‌ها، بارش‌های منظم و متوالی تبدیل به رگبار شدند؛ همچنین با تغییر خط برف و کاهش ارتفاع آن سفره‌های آب زیرزمینی در معرض کمبود آب قرار گرفتند، حتی برخی استان‌های کشور که شرایط آبی مساعدی داشتند، پیش‌بینی شده است که روزهای خشکی را در پیش دارند.

افزایش دمای بی‌سابقه هوا هم یکی از اصلی‌ترین تبعات گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی است. حال برای مقابله با تبعات تغییرات اقلیمی، ۲ رویکرد اصلی وجود دارد؛ یکی راهکارهای سازگارانه و دیگری تسهیل‌دهنده که بیشتر کشورها نگاه سازگارانه دارند. براساس مطالعات، آنچه اهمیت دارد، پیگیری اقدامات سازگاری با شرایط است. به‌عبارت‌دیگر، برای سازگار شدن با محیط ابتدا باید شرایط موجود را شناخت و پذیرفت. برای مثال، باید بپذیریم که آب حتی در استان‌های پرآب کشور در خطر است و چالش کم‌آبی گریبان تمام کشور را گرفته است. در حقیقت، بسیاری از مناطق کشور با بیابان‌زایی، گردوغبار و کمبود آب مواجهند که این معضلات در راستای همدیگر قرار دارند؛ یعنی هم کمبود آب و هم گرمای بیش از حد را داریم که باعث ضعف پوشش گیاهی و کم شدن رطوبت خاک می‌شود؛ همچنین با کاهش بارندگی میزان دسترسی به آب هم کمتر شده است.متاسفانه سرعت بیابان‌زایی در کشور از بیابان‌زدایی بسیار بیشتر است و سالانه اراضی زیادی از کشور تبدیل به بیابان همیشگی می‌شوند که می‌توانند به‌عنوان منشأ گردوغبار شناخته شوند. یکی دیگر از تبعات گرمای بی‌سابقه در کشور، افزایش شمار پناهندگان اقلیمی است. سال به سال در استان‌های نیمه‌شمالی، شاهد ورود افرادی هستیم که به‌دلیل موج گرما و دسترسی نداشتن به آب سالم به این استان‌ها مهاجرت دائمی کرده و موجب بروز چالش‌های جدی شده‌اند.

تغییرات اقلیمی، معیشت مردم را نشانه گرفته است

بی‌شک گرمای بی‌سابقه باعث می‌شود که سهم تبخیر افزایش پیدا و با کاهش بارش، بحران آب را برای کشور جدی‌تر کند. حتی این گرمای بی‌سابقه بر میزان دسترسی استان‌های پرآب به آب هم اثرگذار بوده است. یکی از اقدامات سازگارانه برای این روند، کشت محصولات کم‌آب‌بر به‌جای محصولات پرآب‌بر است. بنابراین، باید به‌سمت زراعت‌هایی برویم که آب کمتری می‌خواهند تا آب‌های زیرزمینی کمتر تخلیه شوند. در واقع، باید الگوی کشت استان‌ها اصلاح شود و از تمرکز روی منابع آب و خاک و دیگر منابع‌طبیعی بکاهیم تا بتوانیم دست‌کم اشتغال موجود را حفظ کنیم. در نهایت، آنچه در اثر تغییرات اقلیم و تبعات آن ضرر می‌بیند، معیشت مردم است. در حقیقت، معیشت مردم، هدف نهایی آسیب‌های تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی خواهد بود.

سخن پایانی

آتش‌سوزی‌های متوالی در جنگل‌ها موضوعی است که همه‌ساله در تمام فصول سال به‌ویژه با گرم شدن هوا، وزش باد و عوامل انسانی با آن دست به گریبان هستیم و باید برای جلوگیری از نابودی محیط‌زیست و حیات وحش کشور، تدابیری در این زمینه اندیشیده شود؛ چرا که اگر، اقدامات اساسی در این زمینه انجام نشود، دیر یا زود، نفس جنگل‌ها و حیات وحش کشور به‌شماره خواهد افتاد و همین امر، عواقب جبران‌ناپذیری را به‌دنبال خواهد داشت. بسیاری از رهبران جهان، برای حفظ ریسک تغییرات اقلیمی تا سطوح قابل‌تحمل روی حد نهایی ۵. ۱ درجه پافشاری کرده‌اند؛ اما کشورها در تلاش برای تغییرات فوری مثل کاهش انتشار سوخت‌های فسیلی ناکام ماندند، به‌طوری که به باور بسیاری از دانشمندان، احتمالا جهان در اوایل دهه ۲۰۳۰ از این آستانه عبور خواهد کرد./ روزنامه صمت