قیمت خودرو در صورت ورود به بورس

از یک سو، برخی عدم تعادل عرضه و تقاضا و همچنین باز شدن پای دلالان به این بازار را مطرح می‌کنند و از سوی دیگر، برخی کارشناسان با توجه به عرضه مواد اولیه مورد نیاز تولید در بورس کالا معتقد هستند که خودرو نیز به عنوان کالای نهایی باید در این جا عرضه شود. هم‌اکنون که طرح تحول صنعت و بازار خودرو در مجلس در حال بررسی است، برای روشن شدن برخی ابعاد این طرح، موضوع را با «علیرضا کدیور»، کارشناس بازار سرمایه، در میان گذاشتیم.

بسیاری از فعالان صنعت خودرو معتقدند چون امروز تمام عوامل تولید در بورس کالا عرضه می‌شود، و نیز طرحی در مجلس در حال بررسی است که خودرو به‌عنوان محصول نهایی باید در بورس کالا عرضه شود. برای شروع می‌خواهم بدانم آیا این کار امکان‌پذیر است؟

ما می‌توانیم به دو روش بحث عرضه خودرو را بررسی کنیم. یکی بحث عرضه خود خودروست، یعنی عرضه فیزیک خودرو در بورس، یکی هم عرضه اوراق سلف مبتنی بر خودرو، یعنی به پشتوانه خودرو. نکته‌ای که داریم این است که ما در هیچ جای دنیا، لااقل کشورهای نسبتاً مترقی و کشورهای پیشرفته، تجربه و چیزی به نام عرضه خودرو در بورس نداریم. عرضه خودرو در این کشورها به دلیل بازار عرضه و تقاضای خودرو، یک بازار کاملاً آزاد است، شرکت‌های خودروساز در رسانه‌ها، در جاهای مختلف خودروهایشان را تبلیغ می‌کنند و مشتریان هم یا به نمایندگی‌ها مراجعه می‌کنند و یا به صورت آنلاین از سایت آن خودروسازها اقدام به خرید می‌کنند. امروز در ایران یک تفاوت قیمتی بین قیمت کارخانه‌ و قیمت بازار آزاد وجود دارد. در همین حال از یک سو، به دلیل تقاضای انباشته‌ای که داریم برخی افراد، حال چه برای مصرف و چه برای سرمایه‌گذاری، متقاضی خرید خودرو هستند. از سوی دیگر، با توجه به شرایط اقتصادی‌ کشور به دلیل تحریم‌ها و این گونه مسائل، با کمبود عرضه خودرو مواجه هستیم، در این شرایط به نظر من عرضه خودرو در بورس نمی‌تواند اقدام مؤثری باشد.

به چه دلیل؟

استفاده از مکانیزم بورس یک روش برای تأمین مالی است. شرکت خودروسازی از مکانیزم بورس استفاده می‌کند که یک: بتواند کالایش را با بهترین شرایط بفروشد، یعنی با بهترین قیمت و بعد بتواند از محل فروش، تأمین مالی کند. بنابراین قاعدتاً به نظر من با توجه شرایط کنونی و با توجه به دغدغه‌هایی که دولت در حوزه قیمت‌گذاری خودرو دارد، به نظر می‌آید این پیشنهاد اکنون نمی‌تواند اجرایی شود و نمی‌تواند پیشنهاد موفقی باشد. اما بحث انتشار اوراق سلف مبتنی بر خودرو که فکر می‌کنم یک بار تجربه‌اش را در مورد «سایپا» داشتیم می‌تواند مفیدتر باشد. در واقع، اوراق سلف یک ابزار مالی برای تأمین مالی است، یعنی شرکت سایپا یا «ایران خودرو» یا هر کدام از خودروسازها که نیاز مالی و یا نیاز به نقدینگی برای تأمین سرمایه در گردش‌، برای سرمایه‌گذاری‌ یا هر مورد دیگری دارند می‌توانند از مکانیزم بورس کالا استفاده و اوراق سلف منتشر کنند.

به چه نحو باید منتشر شود؟

 اوراق سلفی که مثلاً پشتوانه‌اش خودروهای آن شرکت است. اگر در سررسید این اوراق، شرکت سایپا یا ایران خودرو و یا هر کدام از خودروسازها که این اوراق را منتشر می‌کند نتواند این اوراق را بازپرداخت کند، دارندگان این اوراق و یا خریداران این اوراق می‌دانند که پشتوانه این اوراق، خودروی سایپاست. یعنی یک دلگرمی و اطمینانی را دارند که این اوراق بدون پشتوانه نیست. ضمن این که، شرکت‌های خودروساز تاکنون چندین دوره انتشار اوراق سلف داشتند، بعضی از شرکت‌های پتروشیمی و پالایشگاهی هم بوده‌اند که اوراق منتشر کرده‌اند. این اوراق اصطلاحاً درآمد ثابت هستند. یعنی دارندگان این اوراق می‌توانند سود نسبتاً تضمین‌شده‌ای را از این اوراق کسب کنند که این سود تقریباً سودی مشخص است و چندان نوسان نخواهد کرد. برای این‌که این اوراق، به لحاظ شرعی، ربوی نباشند به همراه این اوراق اختیار یا فروش هم منتشر می‌کنند که اصطلاحاً کف و سقف سود این اوراق را برای دارندگان و خریداران تضمین می‌کنند. به عنوان مثال، می‌گویند کف تا یک سال آینده ۱۸ درصد، سقف ۱۹ درصد سود می‌دهد یعنی کسانی که این این اوراق را خریده‌اند می‌دانند که کم تر از ۱۸ درصد سود نخواهد داد و بالاتر از ۱۹ درصد هم بستگی دارد به قیمت آن کالایی که اوراق مبتنی بر آن منتشر می‌شود. اما در هر صورت، خواهد دانست در یک سال آینده چه خواهد بود. در نتیجه، یک اوراق با درآمد ثابت است، یک اوراق تقریباً کوتاه‌مدت است، یعنی سقف دوره‌های انتشار سند یک ساله است، اوراقی است که اصطلاحاً زیر کوپن است، یعنی کوپن سود ندارد و اصل و سود اوراق در سررسید به دارنده اوراق داده می‌شود. بنابراین کوپن سود هم اصطلاحاً ندارد و این اوراق سلف مبتنی بر یک کالا می‌شود.

چه انتشار اوراق و چه به صورت عرضه فیزیکی باشد، بر فرض تعادل در عرضه و تقاضا، آیا می‌تواند در کشف قیمت عادلانه و یا کوتاه کردن دست دلال‌ها نقش داشته باشد؟

اوراق سلف نمی‌تواند نقشی داشته باشد، چون یک اوراق اصطلاحاً بدهی و مشخص است، در نتیجه، لزوماً هیچ ارتباطی به کشف قیمت آن کالا ندارد، صرفاً خریدار اوراق می‌تواند اطمینان پیدا کند که این اوراق یک پشتوانه دارد. اما خود عرضه فیزیکی آن کالا اگر دخالت و دستوری در نحوه خرید و فروش و قیمت‌گذاری‌اش وجود نداشته باشد، می‌تواند در کشف قیمت تأثیرگذار باشد، اما ما تجربه‌ای که در بورس کالا داریم، می‌بینیم حتا برای کالاهایی که تولیداتش خیلی گسترده است و عرضه و تقاضا به گونه‌ای با هم متعادل است، یعنی حجم میزان عرضه‌ای که ما در یک سال برای آن کالا داریم، با تقاضایش تقریباً متناسب و متعادل است، باز به دلیل برخی فشارهای اجتماعی و فشارهای داخلی و سیاسی، دخالت‌هایی در قیمت‌گذاری آن کالا صورت می‌گیرد. به عنوان نمونه، دخالت‌هایی که در قیمت‌گذاری انواع محصولات و برخی محصولات فلزی دیگر وجود دارد. این اتفاقی است که می‌افتد، یعنی ما حتا در این دست کالاها هم که عملاً مصرف‌کننده و خریدار خرد ندارند، مثل محصولات پتروشیمی، و در حجم بزرگ خرید و فروش می‌شوند و به‌عنوان مواد اولیه برای تولید محصول نهایی استفاده می‌شوند نیز این دخالت‌ها را می‌بینیم. قطعاً اگر بخواهد عرضه خودرو در بورس صورت بگیرد، به دلیل این‌که خریدار خودرو افراد حقیقی‌ و مصرف‌کنندگان نهایی خریداران خودرو هستند، به نظر من به دلیل حساسیت‌هایی که هم امروز وجود دارد و هم در صورت فرضی عرضه خودرو در بورس می‌تواند به وجود آید، مطمئناً دخالت‌هایی، هم در سمت عرضه و هم در سمت تقاضا اتفاق خواهد افتاد. یعنی احتمالاً محدودیت‌هایی را برای خریداران می‌گذارند، محدودیت‌ها و برخی دستورالعمل‌ها یا ابلاغیه‌هایی را برای فروشندگان خواهد داشت که از نظر من باز منجر به این خواهد شد که عملاً کشف قیمت واقعی خودرو در بورس نتواند اتفاق افتد. اما کلاً بورس جایی است که اگر بدون دخالت، هم در سمت خرید و هم در سمت فروش اجازه دهند که عرضه و تقاضا قیمت را تعیین کند، قاعدتاً این مکانیزم می‌تواند منجر به کشف قیمت واقعی آن کالا شود. هرچند که می‌گویم ما تجربه عرضه خودرو در بورس را در هیچ جای دنیا نداریم.

ازنظر شما چرا این حمایت مداوم وجود دارد؟

 به نظرم دلیلش به خاطر این است که این صنعت صنعتی است که ذاتاً، حداقل در ایران، صنعتی سوددهی نیست و دارد به اصرار و فشار این حمایت‌ها سر پا نگه داشته می‌شود، به نظر من جمیع این شرایط باعث نخواهد شد که دولت از حضور و شاید دخالت در صنعت خودرو در ایران دست بردارد.

یعنی تا موقعی که نگاه به صنعت خودرو سیاسی است، نمی‌توانیم چشم‌انتظار این باشیم که از راه‌های گوناگون این صنعت به سودآوری برسد؟

دقیقاً، هر زمان دولتی خواسته است برخی حمایت‌ها را از صنعت خودرو حذف کند، فوراً برخی افراد مواردی را مطرح می‌کنند مبنی بر این‌که این صنعت صنعتی است که چندصد هزار نفر در کشور به صورت مستقیم و غیرمستقیم در آن دخیل هستند؛ حالا چه آن هایی که مستقیم در خود این صنعت هستند و چه کسانی که در زنجیره تولید یعنی زنجیره قبل‌ و زنجیره بعدی تولید خودرو حضور دارند. با این دسته توجیه‌ها و دلایل، مانع از این می‌شوند که دولت بخواهد حمایت‌هایش را کم تر و یا حذف کند. به نظر من این شرایط نمی‌تواند اتفاق افتد، اما اگر اتفاق افتد، از نظر من ایده‌آل است، که به نظرم نمی‌تواند اتفاق افتد.

یعنی تا موقعی که حضور دولت هست، بورس کالا هم نمی‌تواند پاسخ‌گوی این مسئله باشد؟

اصلاً به نظرم عرضه خودرو در بورس کالا نمی‌تواند اتفاق افتد و اگر فرضاً هم اتفاق افتد، باز به نظر من نمی‌تواند منجر به کشف قیمت واقعی شود.