افسار کنترل قیمت خودرو در دست کیست؟

احتمالا یادتان می‌آید که قیمت خودرو پراید، به عنوان ارزان‌ترین خودرو تولید داخل به ۲۵ میلیون تومان رسید و بعد از مدتی ناگهان دو برابر شد و ۵۰ میلیون تومان شد. این شوک قیمتی سوالاتی را درباره نحوه کنترل قیمت در بازار در ذهن مردم ایجاد کرد. زمانی هم که ارزان‌ترین خودرو صفر به ۱۰۰ میلیون تومان رسید، خیلی‌ها از خرید خودرو جا ماندند.

بالا رفتن قیمت روز خودروهای داخلی و خارجی، این سوال را ایجاد می‌کند که واقعا کنترل قیمت در بازار خودرو را چه کسی در دست دارد؟

تعیین قیمت در بازار خودرو

اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم که کنترل قیمت در بازار خودرو در دست چه کسی است و چه افراد یا سازمان‌هایی قیمت خودرو را تعیین می‌کنند، اول باید ببینیم که متولی و مسئول صنعت خودرو در کشور چه فردی و یا چه سازمانی است.

آن طور که می‌دانید اقتصاد ایران دولتی است و همه قوانین، سیاست‌ها، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها توسط دولت و مجلس تعیین می‌شود. صنعت و بازار خودرو هم بخشی از این اقتصاد گسترده دولتی است و بزرگ‌ترین خودروسازان داخلی، ایران خودرو و سایپا هم دولتی حساب می‌شوند.

هر چند شما می‌توانید سهام ایران خودرو (با نماد خودرو) و سایپا (با نماد خساپا) را در بورس اوراق بهادار ایران بخرید و بفروشید و سهام‌دار این شرکت‌ها محسوب شوید، اما امکان تعیین مدیر عامل و خط مشی و سیاست‌های ایران خودرو و سایپا را ندارید و این دولت و به طور خاص، وزارت صنعت، معدن و تجارت است که این موارد را تعیین می‌کند.

بنابراین طبیعی است که قیمت خودروهای صفر داخلی هم توسط نهادی دولتی، به نام شورای رقابت تعیین شود. دو سه سالی است که شورای رقابت مجوز افزایش فصلی قیمت‌ها را به خودروسازان داده است و تولیدکنندگان می‌توانند قیمت‌های جدید را هر سه ماه به شورای رقابت اعلام کرده و در صورت تصویب و تایید، محصولاتشان را با قیمت‌های جدید عرضه کنند.

برای تعیین قیمت خودرو تولید داخل در شورای رقابت از سه شاخص استفاده می‌شود، نرخ تورم، قیمت ارز و نظر کارشناسان. البته برای تعیین قیمت خودروهای کارکرده نیازی به تایید وزارت صنعت و شورای رقابت نیست و با توجه به قیمت مدل صفر و شاخص‌هایی مثل سن و سال ساخت، مشخصات فنی، بیمه و... می‌توان قیمت را تعیین کرد.

هر چند دولت دخالت چندانی در بازار خودرو دست دوم ندارد اما دست دلال‌ها و واسطه‌ها در این بازار کاملا باز است و با قیمت‌های غیرواقعی که روی ماشین‌ها می‌گذارند، باعث ایجاد حباب قیمتی می‌شوند. با این وجود، سایت‌های خرید و فروش خودرو با استفاده از کارشناسان کارآزموده، با تعیین قیمت واقعی، جلوی سوءاستفاده دلالان را می‌گیرند.

وزارت صنعت، معدن و تجارت متولی صنعت و بازار خودرو ایران است و تعیین و همچنین کنترل قیمت‌ها از وظایف این وزارتخانه است. در این بین عوامل و فاکتورهایی بر کنترل قیمت روز خودرو در بازار خودرو تاثیر می‌گذارد.

۱. نرخ تورم

مهم‌ترین عاملی که بر قیمت خودرو و همین طور کنترل آن تاثیر می‌گذارد، نرخ تورم است. خودرو محصولی است که از فولاد، شیشه، پلاستیک و... ساخته می‌شود و افزایش یا کاهش قیمت این نهاده‌های تولید روی بهای تمام‌شده و قیمت خودرو برای مصرف‌کننده تاثیر می‌گذارد. شورای رقابت برای تعیین قیمت جدید خودرو، نرخ تورم نهاده‌ها تولید را از بانک مرکزی استعلام و با توجه به آن قیمت خودرو صفر را مشخص می‌کند.

۲. قیمت ارز

هر چند بخشی از مواد لازم برای تولید خودرو در داخل کشور تولید می‌شود اما باز هم خودروسازان باید مواد اولیه را از خارج کشور وارد کنند و هزینه این واردات با دلار و یورو پرداخت می‌شود. در گذشته، بانک مرکزی ارز مورد نیاز صنعت خودرو را تامین می‌کرد اما در حال حاضر چنین کاری امکان‌پذیر نیست.

۳. واردات خودرو

عامل دیگری که کنترل بازار خودرو را تحت تاثیر قرار می‌دهد، واردات خودرو است. حدود سه سال است که دولت واردات خودرو را ممنوع کرده و بدین ترتیب بازار خودرو کشور با کمبود خودروهای صفر خارجی روبه‌رو است. هر چند قبلا خودروهای خارجی با تعرفه‌های سنگین گمرکی وارد و با قیمت‌هایی چند برابر قیمت اولیه عرضه می‌شدند. در صورت آزادسازی واردات و کاهش تعرفه‌های گمرکی، ماشین‌های خارجی در شرایطی منصفانه‌تر با خودروهای داخلی رقابت می‌کنند.

۴. دلال‌ها و واسطه‌ها

کنترل قیمت خودروهای صفر کاملا در دست دولت است، با این حال دلال‌ها و واسطه‌ها در بازار خودروهای دست دوم تاثیر می‌گذارند. این افراد قیمت‌های غیرواقعی برای ماشین‌های کارکرده تعیین می‌کنند، به طوری که بین قیمت کارخانه‌ای با قیمت بازار اختلاف فاحشی ایجاد می‌شود. این حباب قیمتی وضعیت بازار و خرید و فروش خودرو را آشفته می‌کند.

راهکارهایی برای کنترل قیمت در بازار خودرو

حدود شش ماه است که قیمت خودرو صفر افزایش پیدا نکرده و دولت توانسته بازار خودرو را کنترل کند. راهکار دولت برای این کار، طرح فروش سریع خودرو از طریق قرعه‌کشی بود.

در این طرح اشخاص حقیقی با استفاده از کد ملی و در صورتی که دارای گواهینامه و فاقد خودرو پلاک فعال باشند، در سایت ایران خودرو و سایپا ثبت نام می‌کنند و بعد از برنده شدن در قرعه‌کشی تا سه ماه و یا یک سال خودرویشان را با قیمت کارخانه تحویل می‌گیرند و البته نمی‌توانند تا سه سال ماشین را بفروشند.

این طرح باعث شد تا دست دلالان و واسطه‌ها کوتاه شود و نتوانند خودروهای صفر را با قیمت کارخانه‌ای خریده و بعدها چند برابر گران‌تر بفروشند.

حالا در مجلس طرح ساماندهی بازار خودرو در دستور کار قرار دارد. در این طرح قیمت خودروهای پرتیراژ توسط شورای رقابت و اتومبیل‌های کم‌تیراژ توسط خودروسازان تعیین می‌شود. خودروها با این قیمت‌ها، به عنوان قیمت پایه در بورس کالا عرضه خواهند شد و رفته‌رفته اختلاف قیمت کارخانه با قیمت بازار کاهش پیدا کرده و یکسان می‌شود.

در نهایت، هدف از کنترل قیمت دستیابی به یک بازار باثبات دائمی است. بازاری که در آن قیمت خودروها به راحتی تحت تاثیر نرخ تورم و قیمت ارز و دلالی واسطه‌ها قرار نگیرد و دیگر به خودرو به چشم یک کالای سرمایه‌ای نگاه نشود. بلکه ماشین مثل سایر کشورهای جهانی کالایی مصرفی و قابل خرید برای همه باشد.