بازار داغ خرید و فروش فیلترشکن

با افزایش فیلترینگ به ویژه پس از فیلترینگ تلگرام، خرید و فروش فیلترشکن‌ها به یک کسب و کار پررونق تبدیل شده است. در سال‌های اخیر نیز شایعات زیادی در خصوص گروه‌های ذی‌نفع در خرید و فروش فیلترشکن‌ها در محافل عمومی و فضای مجازی طرح شده است.

گسترش نیوز: با وجود حجم بالای گردش مالی این کسب و کار، بسیاری از حضور برخی گروه‌های صاحب نفوذ و به تعبیری شکل‌گیری نوعی مافیای اقتصادی در آن خبر می‌دهند. با این حال تاکنون هیچ مقام رسمی، اطلاعات و داده‌هایی را در این خصوص منتشر نکرده و برآوردها در این‌باره به گمانه‌زنی‌ها محدود شده است.

درآمد خرید و فروش چقدر است

بر این اساس، آن طور که رگولاتوری ایران آمار داده، درحال‌حاضر ۷۲ میلیون و ۹۴۱ هزار کاربر اینترنت پهن‌باند در کشور فعال هستند که از آن تعداد حدود ۶۰ میلیون نفر به اینترنت پرسرعت موبایل (۳G و ۴G) دسترسی دارند.

از آنجایی که برای استفاده از این اینترنت، کاربر باید تلفن همراه هوشمند در اختیار داشته باشد، می‌توان حدس زد که تعداد قابل توجهی از این افراد در تلفن‌های همراه‌شان از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. برای اطمینان از حدود این کاربران، می‌توان به آمار جهانی «وی‌آرسوشال» و «هودسوییت» مراجعه کرد. بر این اساس، در ایران دست‌کم ۴۰ میلیون کاربر موبایل در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند.

محمدجواد آذری‌جهرمی مدتی پیش گفته بود: ۴۲ تا ۴۵ میلیون کاربر شبکه‌های اجتماعی در کشور فعال هستند که آن آمار جهانی را تایید می‌کند. از آنجایی که تقریبا تمام شبکه‌های اجتماعی جهانی به جز اینستاگرام در ایران فیلتر هستند. با تقریب خوبی می‌توان ادعا کرد که تقریبا تمام این افراد در تلفن‌های همراه‌شان از فیلترشکن استفاده می‌کنند. به‌طور میانگین اگر از هر ۸ کاربر، یک نفر از فیلترشکن‌های غیررایگان استفاده کند، می‌توان تخمین زد حداقل هزینه ماهانه ۵۰ میلیارد تومان است.

حساب و کتاب حداقلی

با این حساب، اگر تعداد کاربران موبایلی دارای فیلترشکن را در پایین‌ترین حد آن یعنی ۴۰ میلیون نفر در نظر بگیریم، می‌توان گفت دست‌کم ۵ میلیون کاربر از فیلترشکن‌های پولی و غیررایگان استفاده می‌کنند. از طرف دیگر، بررسی‌های فروشندگان اینترنتی وی‌پی‌ان در کشور نشان می‌دهد، هزینه اشتراک ماهانه نرم‌افزارهای ضدفیلتر اینترنت بین ۵ تا ۱۸ هزار تومان است. اگر نرخ متوسط هر ماه اشتراک فیلترشکن را فقط ۱۰ هزار تومان در نظر بگیریم، گردش مالی ماهانه فروش فیلترشکن در ایران به‌دست می‌آید که برابر با ۵۰ میلیارد تومان در ماه یا به عبارت دیگر سالانه به ۶۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. این رقم، با در نظر گرفتن حداقل آمارها تهیه شده و کاملا خوش‌بینانه است. در سال ۹۲ گزارش مشابهی در ایسنا منتشر شد که نشان می‌داد، در آن سال با وجود اینکه تلگرام فیلتر نشده بود، این هزینه حدود ۱۰۰ میلیارد تومان در ماه بود. سال‌ها پیش از آن، در گزارشی که وزارت ورزش و جوانان در سال ۲۰۱۴ (۸۴-۸۳) منتشر کرد، تخمین زده شد دست‌کم ۷۰ درصد جوانان ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. اگر این آمارهای قدیمی‌تر را کنار هم بگذاریم، ‌۵۰ میلیارد تومان منطقی و حتی بسیار خوش‌بینانه است.

خرید از درگاه رسمی

بسیاری از افراد فیلترشکن‌های مورد نیاز خود را از طریق اینترنت جست‌وجو و خریداری می‌کنند. با ورود به این سایت‌ها که برخی از آنها حتی فیلتر نیستند، مخاطبان را برای خرید به درگاه‌های بانکی هدایت می‌کنند. در حالی که این درگاه‌ها قاعدتا باید صرفا برای کسب‌وکارهای مجاز که دارای نماد اعتماد الکترونیکی باشند، صادر شود. این احتمال وجود دارد که اشخاص با ثبت شرکتی که کسب‌وکار مجاز ارائه می‌کند، یک درگاه صوری گرفته و تراکنش‌هایی با هدف‌های دیگر را از طریق آن انجام می‌دهند.

درحال‌حاضر بیش از ۹۵ درصد تراکنش‌های مالی از طریق مجموعه شاپرک و پی‌اس‌پی‌ها صورت می‌گیرد و نظارت این شبکه یک ضرورت اساسی است. با این حال نظارت و اعمال محدودیت از سوی پی‌اس‌پی‌ها می‌تواند با تضاد منافع برای آنها همراه باشد و فرآیندهای نظارت را کند کند. سروش صاحب فصول روابط عمومی شاپرک درباره نظارت‌ها به «اعتماد» می‌گوید: نه‌تنها فیلترشکن بلکه هر کسب و کار دیگری مانند شرط‌بندی و... چند موضوع در خصوص آنها مطرح شده است. شاپرک و PSP‌ها به عنوان اعضای شبکه پرداخت کشور یک‌سری الزامات در خصوص درگاه‌ها دارند. اعطای درگاه برای کسب و کارهای غیرقانونی ممنوع است. غیرقانونی الزاما به معنی کسب و کار غیرقانونی نیست، به عنوان مثال کتابفروشی که مجوز این کسب و کار را در اختیار ندارد نیز کار غیرقانونی می‌کند و اختصاص درگاه ممنوع و بر این اساس پی‌اس‌پی‌ها بر اساس نظارت‌ها و الزامات به این کسب و کارها درگاه نمی‌دهند.

او در توضیح اقدامات غیرقانونی می‌گوید: در بسیاری از موارد برای یک کسب و کار قانونی درگاه می‌گیرند و شرکت پی‌اس‌پی براساس مستندات درگاه پرداخت اختصاص می‌دهد؛ اما پس از زمانی آن درگاه روی سایت دیگری فعال می‌شود.

او ادامه می‌دهد: در چند ماه اخیر که سخت‌گیری‌های ما بیشتر شده شاهد این موضوع هستیم که برخی افراد در فضاهای مجازی کسب و کار خود را تبلیغ می‌کنند اما در لحظه پرداخت می‌بینند که وارد سایت دیگری شده‌اند و از طریق آن سایت مشتریان را به درگاه هدایت می‌کنند.

او در پاسخ به این سوال که آیا پس از اختصاص درگاه به متقاضی نظارتی بر آن صورت می‌گیرد یا نه، می‌گوید: بله، نظارت انجام می‌شود هم شرکت‌های پی‌اس‌پی و هم شاپرک این کار را انجام می‌دهند، اما این نظارت به این معنی نیست که با تغییر سایت‌ها و کاربری‌ها ما هشداری را دریافت کنیم، زیرا به لحاظ فنی چنین چیزی ممکن نیست. ما در شاپرک و پی‌اس‌پی‌ها رول‌هایی را تعریف کرده‌ایم. بر این اساس برای تراکنش‌های مشخصی در طول یک روز پایش‌های خاصی انجام می‌شود. تراکنش در برخی ساعت‌های شبانه‌روز و تعداد دفعات تراکنش نیز پایش‌های متفاوت خود را دارد. وقتی که خارج از این محدوده‌های منطقی شاهد تراکنش باشیم، به آن پایانه و درگاه حساس می‌شویم. صاحب فصول ادامه می‌دهد: این مختص درگاه‌ها نیست و شامل پرت‌ها نیز می‌شود. به عنوان نمونه زمستان پارسال ۸۰ پوز را شناسایی کردیم که خود را پیرایشگاه مردانه معرفی کرده بودند و تراکنش‌هایی در نیمه‌شب‌ها و بامداد صورت می‌دادند، برخی از آنها متعلق به آرایشگاه‌ها در ترمینال‌ها بوده است اما عمده آنها پوزهایی بوده که به وسیله آنها کارهای غیرقانونی انجام می‌شده است.